Το ποτάμι γυρίζει πίσω;
Λευτέρης, Παπαγιαννάκης
Αυγή της Κυριακής, 2008-03-02
Η έρευνα δεν είναι αυτοσκοπός ... είναι επένδυση"! Κάπως έτσι συμπυκνώθηκε (από τα πλέον αρμόδια χείλη κι από το βήμα της Βουλής) ο πυρήνας της σκέψης και της πολιτικής που "επενδύθηκε" στο νέο νόμο για την έρευνα. Απίστευτο, αλλά μέσα σε λίγες φράσεις διαγράφεται η ιστορία της επιστήμης και της τεχνολογίας, αμφισβητείται το θεμέλιο του εκπαιδευτικού και ερευνητικού συστήματος. Από εδώ και πέρα το όλο σύστημα αναζήτησης της γνώσης δικαιούται να υπάρχει αν και μόνο αν αποδίδει ως επένδυση και εξυπηρετεί βραχυπρόθεσμα συμφέροντα.
Στον καιάδα οι μεγάλοι της επιστήμης, ... Στην πυρά όσοι υποστήριξαν ή υποστηρίζουν ότι ακριβώς η αναζήτηση της γνώσης είναι αυτοσκοπός και αυταξία, προϋπόθεση "εκ των ων ουκ άνευ" για την αυτογνωσία και την πολιτιστική ανάπτυξη, αλλά και μακροπρόθεσμα για την οικονομική ανάπτυξη, αν κάποιοι μπορούν ακόμα να σκεφτούν με προοπτική, λίγο πέρα από τη μύτη τους. Στο περιθώριο τέλος πάντων όχι μόνο κάποιοι περίεργοι αριστεροί ή/και κουλτουριάρηδες, αλλά και σχεδόν όλοι οι εκφραστές ιστορικών ρευμάτων σκέψης και δράσης, που τους προβληματίζει σοβαρά η υστερία της μοναδικής σκέψης, η λαγνεία της αγοραίας ανταγωνιστικότητας χωρίς κριτήρια και όρια. Ακόμα και το Συμβούλιο της Ευρώπης π.χ. το οποίο (με εισηγήσεις κεντροδεξιών και κεντροαριστερών σχηματισμών, με κοινό χαρακτηριστικό ότι σέβονται τον εαυτό τους και την ιστορία τους) καταγγέλλει με αυστηρό τρόπο τη μίζερη αντίληψη της Ε.Ε. που θεωρεί τα πανεπιστήμια και τα ερευνητικά κέντρα ως απλά εργαλεία αναπτυξιακής πολιτικής.
Τούτων λεχθέντων όλα τα άλλα έπονται. Έτσι, π.χ. εφόσον η χρήσιμη έρευνα συνιστά τον αποκλειστικό στόχο των επενδύσεων και εφόσον τα ερευνητικά κέντρα και τα πανεπιστήμια δεν έχουν (;) ανταποκριθεί ακόμα στο ζητούμενο, δεν είναι προφανές ότι ένας νέος σχεδιασμός είναι αναγκαίος; Ομοίως, εφόσον η χρησιμότητα της έρευνας και της επένδυσης αποδεικνύεται στην πράξη από το ενδιαφέρον των επιχειρηματικών φορέων, δεν είναι αυτονόητη ανάγκη η συμμετοχή τους σε όλα τα όργανα που προγραμματίζουν, αποφασίζουν, ελέγχουν; "Λογικά" πράγματα.
Οι επιδόσεις της "χρήσιμης" έρευνας
Έχει σημασία να θυμίσουμε ότι αρκετά από τα πανεπιστήμια και τα ερευνητικά κέντρα της χώρας έχουν ήδη καλές, έως πολύ καλές, επιδόσεις στον τομέα της "χρήσιμης" έρευνας, εκείνης τουλάχιστον που επιχορηγείται άμεσα από ευρωπαϊκούς πόρους; Ότι η ενδιαφέρουσα αυτή δυναμική δεν στηρίχτηκε σε κανένα δαιδαλώδες "εθνικό" οργανωτικό σχήμα, ότι ενεργοποιήθηκε από μια υπαρκτή χρηματοδότηση αλλά ότι είναι προοπτικά ασταθής αν δεν ενισχυθούν τα θεμέλιά της ("μη χρήσιμη" έρευνα); Μάλλον όχι, μια και η αρνητική στάση για τα δημόσια ιδρύματα και τη βασική έρευνα έχει αναδειχτεί για κάποιους σε de facto μηχανισμό ιδεολογικής αυτό-επιβεβαίωσης.
Έχει σημασία να θυμίσουμε ακόμα ότι η μη ικανοποιητική διάχυση των αποτελεσμάτων της χρήσιμης έρευνας και η μη ενσωμάτωσή τους στις επιχειρηματικές δραστηριότητες δεν είναι τόσο πρόβλημα ανεπαρκούς προσφοράς γνώσης και ανθρωπίνου κεφαλαίου από τα πανεπιστήμια και τα ερευνητικά κέντρα; Ότι αντιθέτως είναι κυρίως πρόβλημα ανεπαρκούς ζήτησης από (γενικώς) κακομαθημένες επιχειρήσεις, που δεν επενδύουν στη γνώση και στο ανθρώπινο κεφάλαιο και δεν συνεργάζονται με ερευνητικούς φορείς, γιατί μπορούν και στηρίζουν την ανταγωνιστικότητά τους σε άλλες μεθόδους (χαμηλό κόστος, κρατικοδίαιτος τζίρος, παραοικονομία, φορο-εισφορο-διαφυγή, ...); Μάλλον όχι, μια και η αγοραία λατρεία του ιδιωτικού τυφλώνει.
Η όλη σύλληψη είναι σαθρή και αναντίστοιχη με την πραγματικότητα. Επιπλέον, δεν θίγει τις δύο βασικές προϋποθέσεις για την αναβάθμιση του ερευνητικού συστήματος της χώρας. Κατ’ αρχήν, ο νόμος μπορεί να μην αφορά τη δημόσια χρηματοδότηση της έρευνας, αλλά είναι εντυπωσιακό το γεγονός ότι το κρίσιμο αυτό ζήτημα δεν θίγεται ούτε καν ως ηθική και πολιτική δέσμευση. Η δεύτερη όμως προϋπόθεση όφειλε να είναι ένα από τα κύρια αντικείμενα του νόμου. Το μείζον θεσμικό ζήτημα που εκκρεμεί είναι πάντα ο ενιαίος χώρος παιδείας και έρευνας, η λειτουργία των ΑΕΙ και των ερευνητικών κέντρων υπό κοινό θεσμικό πλαίσιο και ενιαία πολιτική διεύθυνση. Για να τελειώνουμε με τον αδικαιολόγητο κατακερματισμό του ανθρώπινου δυναμικού και να απελευθερώσουμε ορατές και πολυσυζητημένες θετικές συνέργειες.
Το ελληνικό "παράδοξο"
Να όμως που τα πράγματα πάνε πάλι αντίστροφα. Μοναδικό το ελληνικό "παράδοξο": τα ερευνητικά κέντρα που ασχολούνται κυρίως με τη βασική έρευνα, παραμένουν πάντα εξαρτήματα του υπουργείου Ανάπτυξης. Το περίεργο είναι ότι το υπουργείο Παιδείας όχι μόνο συμμετέχει -με ρόλο διακριτικού κομπάρσου- σε αυτό τον αποπροσανατολισμό αλλά θέτει σε ομηρεία και τα πανεπιστήμια, παραχωρώντας στην κοινή προσπάθεια και τη δική του "προίκα" (βασική έρευνα). Η συμμετοχή των ΑΕΙ σε προγράμματα και χρηματοδοτήσεις είναι πια δυνατή (σχεδόν) μόνο με όρους αγοραίας χρησιμότητας, ανεξάρτητα από τις πραγματικές τους ανάγκες και τον συλλογικό τους σχεδιασμό. Κυνική επίλυση μιας πολύχρονης διαμάχης: πλήρης προτεραιότητα στα βραχυπρόθεσμα κελεύσματα της ανταγωνιστικότητας, στο πυρ το εξώτερον ο ενιαίος χώρος εκπαίδευσης και (μη χρήσιμης) έρευνας, ιστορική μήτρα της γνώσης και του πολιτισμού.
Μόνη "ελπίδα" ένα κυβερνητικό αυτογκόλ ακόμα. Στο όλο οργανωτικό σχήμα εμπλέκονται κάπου 5-6 θεσμικά κέντρα σε ένα δαιδαλώδες τερατούργημα εγκεφαλικής σύλληψης και σχεδιασμού "επί χάρτου". Επιπλέον, ο νόμος, για να ενεργοποιηθεί πλήρως, προϋποθέτει την έκδοση απίθανου αριθμού προεδρικών διαταγμάτων και υπουργικών αποφάσεων. Η δυσλειτουργία ως ευχή; Προσωρινά έστω, με την ελπίδα ότι οι συλλογικοί φορείς των πανεπιστημίων και των ερευνητικών κέντρων θα διατυπώσουν τη δική τους εναλλακτική πρόταση.
* Ο Λευτέρης Παπαγιαννάκης είναι Οικονομολόγος, Καθηγητής ΕΜΠ
Εκτύπωση στις: 2024-04-20
Από την ιστοσελίδα: Ανανεωτική
http://www.ananeotiki.gr/el/sx_PrintPage.php?tid=2426