Λεωνίδα Κύρκο, λογαριάζουμε τους εαυτούς μας τυχερούς που σε συναντήσαμε
Γιάννης, Βούλγαρης
Αυγή, 2008-04-17
Απόψε η μεταπολιτευτική Ελλάδα τιμά έναν από τους πατέρες - θεμελιωτές της. Τον Λεωνίδα Κύρκο. Αυτό είναι το νόημα της σημερινής τιμητικής εκδήλωσης. Αυτό εκφράζει η παρουσία τού συνόλου σχεδόν της πολιτικής ηγεσίας. Αυτό είναι το νόημα της δικής μας παρουσίας, όσων περπατήσαμε, άλλος νωρίτερα, άλλος αργότερα, τη διαδρομή μαζί με τον Λεωνίδα Κύρκο.\1.\ Ήταν μια σκληρή διαδρομή, γιατί σκληρός ήταν ο αιώνας που έφυγε. "Αιώνα των άκρων" τον είπε ο Έρικ Χομπσμπάουμ. Ιδιαίτερα \σκληρή\ ήταν η διαδρομή για την Ελλάδα. Ιδίως μετά το τέλος του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου, καθώς μόνη αυτή μεταξύ των χωρών της Δυτικής Ευρώπης γνώρισε Εμφύλιο και αργότερα δικτατορία.
Ως τη μεταπολίτευση, όμως. Γιατί στο τελευταίο τέταρτο του 20ού αιώνα η Ελλάδα ζει μια από τις ειρηνικότερες περιόδους της σύγχρονης ιστορία της. Με σταθερούς δημοκρατικούς θεσμούς, ελευθερίες και δικαιώματα. Με ισχυρούς συμμαχικούς δεσμούς στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Τιμάμε τον Λεωνίδα Κύρκο και μαζί του τις γενιές που γνώρισαν / γνωρίσαμε τις δοκιμασίες της διαδρομής, για να μην ξεχνάμε μέσα στη ρουτίνα και τη συχνή μουντάδα της σημερινής "κανονικής" δημοκρατίας μας ότι αυτή είναι "δώρο μετά από πολύ βάσανο". "Κατάκτηση", και όχι ανέξοδη κατάσταση.
Τιμάμε τον Λεωνίδα Κύρκο \για τη συμβολή του\ στις μεγάλες κατακτήσεις της Ελλάδας της μεταπολίτευσης. Γι’ αυτά που δίδαξε και συνεχίζει να πρεσβεύει:
* Η \δημοκρατία ως ήθος\, και όχι απλώς μια διαδικασία ή ένα σύστημα
* Η \πολιτική ως αποστολή\ στην υπηρεσία του έθνους και των αδύναμων.
* Το \έθνος ως κοινός μας πολιτισμός\ αλλά και διάλογος με τους "άλλους", τους "διαφορετικούς".
* Ο \πατριωτισμός, επομένως, απόλυτα συνδυασμένος με τον διεθνισμό.\
* Η \Ενωμένη Ευρώπη\ ως πλαίσιο και στρατηγικός ορίζοντας της αριστεράς.
* Ο ατομικός βίος ως σεμνότητα, λιτότητα και ευθύνη.
Και σε πιο προσωπικό επίπεδο, το \χιούμορ και η ικανότητα της αυτοειρωνίας\, που είναι εγγύηση μιας δημοκρατικής αντιεξουσιαστικής στάσης απέναντι στα πράγματα και τους ανθρώπους. Αν ο Κωνσταντίνος Καραμανλής ήταν η \δωρικότητα\ στην πολιτική, ο Αντρέας Παπανδρέου η σαγήνη και ο Χαρίλαος Φλωράκης η \βουνίσια θυμοσοφία\ (αναφέρομαι μόνο στους μεγάλους απόντες), ο Λεωνίδας Κύρκος (ειπώθηκε πρόσφατα) ήταν και είναι η \μουσική.\ Δυνατή και γοητευτική.
\2.\ Οι αξίες και οι διδαχές που συνιστούν τη συμβολή του Λεωνίδα Κύρκου και της ανανεωτικής αριστεράς δεν ήταν εγκεφαλικές κατασκευές, αλλά \επώδυνα συμπεράσματα μιας αγωνιστικής δραματικής πορείας\. Ο ίδιος ήταν γόνος αστικής, κοσμοπολίτικης και βεβαίως πολιτικής οικογένειας, γιος του Μιχάλη Κύρκου. Πρωτίστως όμως ήταν \παιδί της ΕΑΜικής αριστεράς\, μέλος της ΕΠΟΝ και μέλος του ΚΚΕ από το 1943.
Φυλακίστηκε επανειλημμένα. Το 1949 καταδικάστηκε σε θάνατο και, φυλακισμένος μαζί με τον Μανώλη Γλέζο και άλλους συντρόφους, γλίτωσαν παρά τρίχα την εκτέλεση. Εξορίες, Μακρονήσι, αποφυλακίστηκε το 1953. Μια τυπική ώς εδώ καριέρα κομμουνιστή της πολεμικής δεκαετίας του 1940. Ελεύθερος πλέον, αναδείχτηκε γρήγορα σε ηγετικό στέλεχος της ΕΔΑ και από το 1961 βουλευτής της. Μέχρι την 21η Απριλίου 1967, οπότε συνελήφθη και φυλακίστηκε ώς το 1972.
Στο διάστημα αυτό ο Λεωνίδας Κύρκος έζησε όλες τις ζυμώσεις και τις αναθεωρήσεις που γνώρισε το διεθνές κομμουνιστικό κίνημα μετά τον πόλεμο. Σήμερα μπορούμε να δούμε καλύτερα τις διαφορετικές αξίες και ιδέες που αντιπάλεψαν στην ψυχή και στο μυαλό των παιδιών της ΕΑΜικής αντίστασης. \Γνώρισαν τον κομμουνισμό μέσα από τον αντιφασισμό\.
Οι περισσότεροι αντιλήφθηκαν ή καλύτερα αισθάνθηκαν τον κομμουνισμό ως συνεχιστή των μεγάλων ιδανικών της νεωτερικότητας: ελευθερία, ισότητα, αλληλεγγύη. Και μαζί τον εγγυητή της ολοκλήρωσης αυτών των αξιών. Το κίνημα που θα τις κατέβαζε στη βάση της κοινωνίας, στης Γης τους κολασμένους. Ήταν άλλωστε μια ιδέα συνηθισμένη στον Μεσοπόλεμο. Η ρωσική επανάσταση φάνταζε σαν δεύτερη πράξη του έργου που είχε αρχίσει η γαλλική.
Η μεγάλη πορεία της ισότητας και της δημοκρατίας μέσα στην ιστορία, που δεν προχωρούσε πλέον με τα πόδια των κουρασμένων αστών, αλλά το νεανικό σφρίγος των εργατών που είχε δημιουργήσει η βιομηχανική επανάσταση του 19ου και του 20ού αιώνα. Ήταν η περιόδος που ο κομμουνισμός και η δυτική δημοκρατία έδειξαν τις κοινές καταβολές τους στον διαφωτισμό, τις δημοκρατικές επαναστάσεις της νεωτερικότητας.
Αυτό ήταν άλλωστε το ιστορικό - ιδεολογικό υπόβαθρο της μεγάλης αντιφασιστικής συμμαχίας. Η ίδια η Εθνική Αντίσταση παρουσιαζόταν ως το "νέο ’21".
Η ιστορία έδειξε ωστόσο ότι η πλειονότητα του κομμουνιστικού κινήματος, αρχίζοντας από τη Σοβιετική Ένωση και το Κομμουνιστικό Κόμμα, δεν στάθηκε ικανή να εκμεταλλευτεί την ιστορική ευκαιρία του αντιφασισμού, ώστε να δέσει σταθερά την κομμουνιστική ιδέα με τη δημοκρατία. Στις χώρες όπου ο κομμουνισμός έγινε εξουσία παγίωσε ένα αυταρχικό σύστημα.
Σε άλλες χώρες, όπως η Ελλάδα, οι κομμουνιστές, ζώντας συνθήκες σκληρών διώξεων, στρατεύτηκαν de facto στον αγώνα για την υπεράσπιση των πολιτικών ελευθεριών και του κράτους δικαίου, την ίδια στιγμή που στη θεωρία, και όχι μόνο, απαξίωναν την "αστική δημοκρατία". Ο Λεωνίδας Κύρκος, \παιδί του κομμουνιστικού ΕΑΜικού αντιφασισμού\, βίωσε και ενσάρκωσε, σε διάφορες στιγμές, \την αντίφαση\ ανάμεσα στο απελευθερωτικό πρόταγμα του αντιφασισμού και στην προσήλωση στην κομματική ορθοδοξία.
\3.\ Αυτή η διαλεκτική, αυτή η εγγενής αντίφαση ήταν \η κινητήρια δύναμη\ που έθεσε το ζήτημα της κομμουνιστικής ανανέωσης. Ο αντιφασισμός έγινε η ρητή η άρρητη αφετηρία για να αναθεωρηθούν οι ιδέες πολλών κομμουνιστών για τη σχέση δημοκρατίας και σοσιαλισμού. Αυτή ήταν στην Ελλάδα η μεγάλη συμβολή της ανανεωτικής αριστεράς και του Λεωνίδα Κύρκου, που αναδείχτηκε σε "ιστορικό" και χαρισματικό ηγέτη της. (Μαζί με μια σειρά συντρόφους και συντρόφισσες που έφυγαν. Αλλά και άλλους, και άλλες, που βρίσκονται σήμερα σε αυτή την αίθουσα. Τους τιμούμε, μαζί και εξίσου).
Ο Λεωνίδας Κύρκος και το ΚΚΕ Εσωτερικού αντιμετώπισαν τη μεταπολίτευση ως πρόκληση και ευκαιρία ηθικής και πολιτικής παλιγγενεσίας. Της Ελλάδας και της αριστεράς. Δεν είναι τυχαίο ότι το θεμελιακό κείμενο με το οποίο εμφανίστηκαν αμέσως μετά την κατάρρευση της δικτατορίας \"οι στόχοι του έθνους"\, διά χειρός Λεωνίδα Κύρκου, ήθελε να κινηθεί στο ύψος μιας συντακτικής πράξης στο πρότυπο του \"τι είναι και τι θέλει το ΕΑΜ"\, γραμμένο από την πέννα του μεγάλου Δημήτρη Γληνού.
Φυσικά οι στόχοι του έθνους δεν ήταν κάλεσμα απελευθέρωσης. \Ήταν όμως ένα νέο πολιτικό συμβόλαιο της αριστεράς με το έθνος\. Περιεχόμενο του νέου πολιτικού συμβολαίου ήταν η έκκληση οι τρεις ιστορικές παρατάξεις (δεξιά, κέντρο, αριστερά) που συγκρούστηκαν διαδοχικά στον 20ό αιώνα να θεμελιώσουν την ελληνική δημοκρατία στη βάση του αντιφασισμού και της αμοιβαίας αναγνώρισης. Να γίνουν από εχθροί απλώς πολιτικοί αντίπαλοι.
Βάραινε ασφαλώς πρωταρχικά η πικρή εμπειρία της δικτατορίας, πόσο μάλλον που ο Λεωνίδας Κύρκος ανήκε σε εκείνους τους πολιτικούς που δεν θεώρησαν την κατάλυση της δημοκρατίας το 1967 σαν ένα αναπόφευκτο, νομοτελειακό γεγονός, αλλά ως τραγική αποτυχία της πολιτικής ηγεσίας και του κομματικού συστήματος της εποχής. Αποτυχία να αποτρέψουν την επερχόμενη τραγωδία, ενώ υπήρχαν \και\ οι δυνάμεις \και\ οι βουλήσεις για κάτι τέτοιο.
Η μεταπολίτευση ως εθνική και αριστερή παλιγγενεσία στο μυαλό του Λεωνίδα Κύρκου και των συντρόφων του πήγαινε όμως μακρύτερα. Πρότεινε μια \νέα αυτογνωσία\ και μια νέα ανάγνωση της εθνικής ιστορίας. Δεν είναι τυχαίο ότι τότε, με πρωτοβουλία του ΚΚΕ Εσωτερικού, άνοιξε η κριτική, η έρευνα και τα αρχεία για τις αιτίες του Εμφυλίου, με τρόπο τολμηρό, αυτοκριτικό και ευθύ.
Πρότεινε επίσης μια νέα στρατηγική σε συντονισμό με τις ευρύτερες δυνάμεις του ευρωκομμουνισμού. Τον δημοκρατικό δρόμο, την αξεδιάλυτη σύνδεση του σοσιαλισμού με την ελευθερία και τη δημοκρατία.
\4.\ Η μεταπολίτευση ως παλιγγενεσία είχε ένα στοιχείο ουτοπικό. Ο Λεωνίδας Κύρκος αφηγείται με χιούμορ την αποφθεγματική κρίση του Κωνσταντίνου Καραμανλή σε προσωπική συνάντησή τους: "Κύρκο, θα αποτύχεις. Είσαι σε λάθος τόπο, σε λάθος χρόνο, σε λάθος κόμμα". Σήμερα ξέρουμε ότι, πέρα από κριτικές και αυτοκριτικές, στις οποίες επανειλημμένα επιδόθηκε η ανενεωτική αριστερά για υπαρκτά και ανύπαρκτα λάθη της, την ίδια αποτυχία γνώρισαν την ίδια εποχή όλα τα Κ.Κ. της Νότιας Ευρώπης (πλην της Ιταλίας).
Οι πλατιές μάζες που κινητοποιήθηκαν από τον ριζικό οικονομικό - κοινωνικό μετασχηματισμό της δεκαετίας του ’60 βρήκαν πολιτική διέξοδο στα Σ.Κ. και στο σύνθημα "αλλαγή εδώ και τώρα". Ιδιαιτερότητα της Ελλάδας και της Πορτογαλίας ήταν η επικράτηση του σοβιετικού κομμουνισμού έναντι του ευρωκομμουνισμού. Για διαφορετικούς λόγους στην κάθε χώρα.
Όπως εθνικές ιδιαιτερότητες καθόρισαν και την ποιότητα της εξουσίας των Σ.Κ. σε κάθε χώρα. Αλλά δεν είναι εδώ ο τόπος ούτε ο χρόνος.
\5.\ Όμως, η επί ξυρού ακμής εκλογική πορεία της ανανεωτικής αριστεράς ήταν η \μία\ όψη. Αν υπήρχε μόνο αυτή δεν θα ήμασταν σήμερα εδώ, δεν θα τιμούσαν τον Λεωνίδα Κύρκο οι ηγέτες της Ελλάδας από όλους τους πολιτικούς χώρους. Η άλλη όψη ήταν η επιρροή που άσκησαν \ο πολιτικός πολιτισμός\ και \οι ιδέες\ που καλλιέργησε στην πολιτική ζωή και στην κοινωνία. Συγκρότησε ένα ρεύμα σκέψης και πολιτικής που επηρέασε εγκάρσια το πολιτικό - κομματικό σύστημα, πολεμήθηκε από πολλές μεριές, αλλά και ενέπνευσε άλλες τόσες.
Σήμερα, υπό μία έννοια, οι ιδέες, οι κεντρικές επιλογές που καλλιέργησε ο χαρισματικός λόγος του Λεωνίδα Κύρκου είναι "κοινοί τόποι" για την αριστερά: Δημοκρατία, ελευθερία, ενωμένη Ευρώπη, αντιδογματισμός, σεβασμός της αντίθετης άποψης, απόρριψη του "υπαρκτού σοσιαλισμού". Μνημονεύοντάς τους, αντιλαμβανόμαστε ότι πολλοί από αυτούς τους "κοινούς τόπους" ανήκουν στον 20ό αιώνα και έφυγαν μαζί του.
Ποιος, πλην ελαχίστων, θα υπερασπιζόταν σήμερα τα καθεστώτα του αποκληθέντος "υπαρκτού σοσιαλισμού" ή τις εισβολές των σοβιετικών στην Πράγα ή το Αφγανιστάν ή θα υπεράσπιζε για λόγους "προλεταριακού διεθνισμού" τον Αργεντινό δικτάτορα - φονιά Βιντέλα ή θα επιδοκίμαζε τις καταδίκες των "αντιφρονούντων" διανοουμένων στα κομμουνιστικά καθεστώτα; Οι νεότεροι ούτε καν καταλαβαίνουν περί τίνος πρόκειται.
Είμαστε όλοι, λοιπόν, σήμερα "κυρκικοί" (μιλώ για την αριστερά με την ευρύτερη δυνατή έννοια); Και είμαστε επειδή όλα τα προηγούμενα δεν σημαίνουν πια τίποτα; Ούτε το ένα ούτε το άλλο. Γιατί η ραχοκοκαλιά των ιδεών που καλλιέργησε ο Λεωνίδας Κύρκος, ήταν η θέληση, το πείσμα και ο αγώνας για ριζικές μεταρρυθμίσεις ("διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις" ήταν ο όρος που τότε χρησιμοποιούσαμε). Για βαθιές αλλαγές στον τρόπο που ζούμε, που παράγουμε, που καταναλώνουμε, που σπουδάζουμε, που οργανώνουμε την κοινωνική αλληλεγγύη.
Είναι \το ανεκπλήρωτο αίτημα\ που κατέθεσε η αριστερά του Λεωνίδα Κύρκου από τη σύστασή τους. Παρά τα τεράστια βήματα που έκανε η Ελλάδα της μεταπολίτευσης, το αίτημα ενός αποτελεσματικού πολιτικού - διοικητικού συστήματος μένει ουσιωδώς αναπάντητο. Παρά τις μεγάλες κατακτήσεις, η αναζήτηση μιας \μεταρρυθμιστικής στρατηγικής εξουσίας\ έχει πάντα μια επείγουσα επικαιρότητα για την αριστερά και την κεντροαριστερά στις συνθήκες της παγκοσμιοποίησης.
Σε αυτό το αίτημα ο Λεωνίδας Κύρκος και οι σύντροφοί του αποτελούν μια διαρκή υπόμνηση. \Ένα κάλεσμα πολιτικής πνευματικής και ηθικής εγρήγορσης.\ Που θα μπορούσε να σημαίνει: Μη σταματάς ποτέ να αγωνίζεσαι να βγάλει το κεφάλι πάνω από τους καθημερινούς συμβιβασμούς και τα βολέματα μιας κοινωνίας που θα είναι πάντα λιγότερο δίκαιη, λιγότερο ελεύθερη, λιγότερο δημοκρατική από αυτό που κάθε φορά θα θέλεις.
Σύντροφε πρόεδρε,
λογαριάζουμε τους εαυτούς μας τυχερούς που σε συναντήσαμε στη ζωή μας. Να είσαι καλά!
Εκτύπωση στις: 2024-04-19
Από την ιστοσελίδα: Ανανεωτική
http://www.ananeotiki.gr/el/sx_PrintPage.php?tid=2558