Ο Ομπάμα και τα ορια της αμερικανικής πολιτικής
Σήφης, Φιτσανάκης
Αυγή της Κυριακής, 2008-07-27
Στις 5 Ιουνίου συνάντησα τον Μπαράκ Ομπάμα. Εκείνο το πρωί ο προεδρικός υποψήφιος των Δημοκρατικών αποτόλμησε να επισκεφτεί το Μπρίστολ, μια μικρή επαρχιακή πόλη στο βορειοανατολικό άκρο της Πολιτείας του Τεννεσί. Γράφω "αποτόλμησε" διότι το Μπρίστολ έχει να εκλέξει Δημοκρατικό αντιπρόσωπο στο Κογκρέσο από τον καιρό του αμερικανικού εμφυλίου, το 1865. Ο σημερινός εκπρόσωπος της περιοχής στη Βουλή των Αντιπροσώπων, μέλος της πλέον αντιδραστικής πτέρυγας των Ρεπουμπλικάνων, εκλέχθηκε το 2006 με ποσοστό άνω του 60%.
Το εκλογικό επιτελείο του Ομπάμα έχει πλήρη επίγνωση του πολιτικού χαρακτήρα του Τεννεσί, μιας περιοχής που αποτελεί τυπικό παράδειγμα του επαρχιακού συντηρητισμού στον αχανή αμερικανικό Νότο των 100 εκατομμυρίων κατοίκων. Εάν ο ίδιος ο Ομπάμα είχε έρθει στο Μπρίστολ το 1966, όταν ήταν πέντε ετών, θα του απαγορευόταν να καθίσει στις μπροστινές θέσεις των μέσων μαζικής μεταφοράς ή ακόμα και να χρησιμοποιήσει δημόσια αποχωρητήρια ή να πατήσει το πόδι του σε δημόσια πάρκα προς χρήση των λευκών κατοίκων της πόλης. Σήμερα, σε ηλικία 47 ετών, έρχεται να ζητήσει την έγκριση αυτών των λευκών κατοίκων για να τους κυβερνήσει.
Έχει άραγε αλλάξει η Αμερική τόσο όσο δείχνει η παράτολμη επίσκεψη του Ομπάμα στην καρδιά του αμερικανικού νότου; Για να είναι διεξοδική, οποιαδήποτε απάντηση στο ερώτημα αυτό θα πρέπει να είναι αναπόφευκτα πολυσύνθετη, συνδυάζοντας αρκετά "ναι" με μερικά σημαντικά "όχι". Σχετίζεται δε σε μεγάλο βαθμό με τον πολιτικό χαρακτήρα του ίδιου του Μπαράκ Ομπάμα.
Το φυλετικό προφίλ
Στο εξωτερικό, όπου το ενδιαφέρον των παρατηρητών εστιάζεται κυρίως στις διεθνείς πολιτικές κατευθύνσεις του Μπαράκ Ομπάμα, η φυλετική ταυτότητα του τελευταίου αντιμετωπίζεται κατά κανόνα ως πολιτικά ασήμαντη, κάτι δηλαδή σαν το χρώμα των ματιών. Όμως σε μια χώρα με τόσο βαθιές ρατσιστικές καταβολές όσο οι ΗΠΑ, όπου η εμμονή πάνω στα κοινωνικά ζητήματα της φυλετικής ταυτότητας παραμένει έντονη, είναι λογικό η προσοχή των εγχώριων σχολιαστών να επικεντρώνεται στο φυλετικό προφίλ του υποψήφιου πλανητάρχη. Περιέχει δε, πέρα από εικονικά στοιχεία, ουσιαστικές πολιτικές παραμέτρους. Δεν μπορεί να αγνοηθεί, για παράδειγμα, το γενικότερο πολιτικό προφίλ των Αφροαμερικανών, οι οποίοι συγκροτούν την κεντρική εκλογική βάση της πολιτικής εκστρατείας του Ομπάμα. Ως το κατεξοχήν καταπιεσμένο κομμάτι της αμερικανικής κοινωνίας^1^, οι αφροαμερικανοί αποτελούσαν πάντοτε -μαζί με τους μετανάστες^2^- τον δυναμικότερο πυρήνα των εργατικών κινημάτων από την εποχή ακόμα των αποικιακών σκλαβοπάζαρων. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο το γεγονός πως οι Δημοκρατικοί συνηθίζουν να απολαμβάνουν ποσοστά προτίμησης που ξεπερνούν το 90% στις τάξεις των μαύρων ψηφοφόρων^3^. Ο αριθμός αυτός είναι εντυπωσιακός όχι μόνο ποσοτικά αλλά και ποιοτικά, καθώς εμπεριέχει μερικά από τα δυναμικότερα στοιχεία της αριστερής πτέρυγας του Δημοκρατικού κόμματος.
Με τα παραπάνω επιθυμώ να τονίσω ότι ο πολιτικός χαρακτήρας του Μπαράκ Ομπάμα συνδέεται με το φυλετικό του προφίλ στο βαθμό που ο ίδιος παραμένει υπόλογος στην ιστορικά ριζοσπαστική^4^ αφροαμερικανική πολιτική του βάση. Εάν επιλέξει να παρατείνει αυτή την ιστορική σύνδεση, ο Ομπάμα έχει τη δυνατότητα να εξελιχθεί σε έναν γνήσιο προοδευτικό προεδρικό υποψήφιο -προοδευτικότερο ακόμα και του Μάικ Δουκάκη αλλά σίγουρα όχι του Τζορτζ Μακγκόβερν, ο οποίος είχε κατορθώσει να συγκεντρώσει ποσοστό μόλις 38% έναντι 60% του Νίξον στις προεδρικές εκλογές του 1972.
Το κοινωνικοπολιτικό προφίλ
Παράλληλα, το κοινωνικοπολιτικό παρελθόν του Μπαράκ Ομπάμα τον διαχωρίζει σε μεγάλο βαθμό από την αφρόκρεμα των ανώτατων στελεχών του Δημοκρατικού κόμματος. Η τελευταία αντιπροσωπεύεται από πολιτικές φυσιογνωμίες του τύπου του Τζον Κέρι ή του Μπιλ Κλίντον. Ο μεν Κέρι γεννήθηκε και μεγάλωσε μέσα στη χλιδή της ζάμπλουτης οικογένειας Φορμπς (από την πλευρά της μητέρας του), φοιτώντας εσώκλειστος σε μερικά από τα ακριβότερα σχολεία της Ευρώπης και των ΗΠΑ και περνώντας τα καλοκαίρια του στην εξοχική κατοικία της οικογένειάς του στη Γαλλία. Ο δε Κλίντον, αν και από μεσοαστική οικογένεια, ανδρώθηκε πολιτικά στο περιβάλλον ελίτ πανεπιστημίων, όπως της Οξφόρδης και του Γέιλ. Μεταπήδησε δε νωρίς στην πολιτική καταλαμβάνοντας το υψηλό αξίωμα του κυβερνήτη της πολιτείας του Αρκάνσας πριν καν κλείσει τα 32 του χρόνια.
Το παρελθόν του Μπαράκ Ομπάμα είναι πολύ διαφορετικό. Με πατέρα Κενυάτη και μητέρα από το αγροτικό Κάνσας, ο Ομπάμα πρωτοπήγε σχολείο στην Ινδονησία (χώρα καταγωγής του πατριού του) και κατόπιν φοίτησε στο σχετικά ταπεινό Οξιντένταλ Κόλετζ του Λος Άντζελες. Σε ηλικία 24 χρονών δούλευε ήδη ως ακτιβιστής και πολιτικός οργανωτής σε μερικές από τις φτωχότερες περιοχές του Σικάγο. Σε αντίθεση με τους Κλίντον και Κέρι, που διαδήλωναν ενάντια στον πόλεμο του Βιετνάμ την εποχή που ο αντικαθεστωτισμός ήταν της μόδας στους φοιτητικούς κύκλους, ο Ομπάμα μάχονταν για να αναβαθμίσει τις συνθήκες ζωής των άπορων οικογενειών στο Σικάγο στο απόγειο του άκρατου ρεϊγκανισμού, όταν η πλάστιγγα του ταξικού πολέμου στις ΗΠΑ είχε σχεδόν ντεραπάρει προς την πλευρά των νεόπλουτων. Στην πολιτική μεταπήδησε περισσότερο οργανικά μέσα από τη σκληρή οργανωτική δουλειά, και λιγότερο ως επιλογή καριέρας.
Στην πραγματικότητα το κοινωνικοπολιτικό προφίλ του Μπαράκ Ομπάμα δεν αποτελεί κάτι το ιδιαίτερο μέσα στο πλαίσιο της σύγχρονης πολυφυλετικής και πολυπολιτισμικής αμερικανικής κοινωνίας. Διαφέρει όμως δραματικά από το αντίστοιχο προφίλ του μέσου καριερίστα πολιτικού στις ΗΠΑ. Όχι μόνο διότι ο ίδιος δεν συγκαταλέγεται οικονομικά (για την ώρα) στη μεγάλη πλειοψηφία των πολιτικών της χώρας, η οποία προέρχεται από την άρχουσα τάξη του 1%, αλλά και επειδή έχει καταφέρει να αποφύγει την τάση της απομόνωσης από τη μεγάλη μάζα των λαϊκών στρωμάτων, η οποία χαρακτηρίζει τους περισσότερους εκλεγμένους πολιτικούς στις ΗΠΑ. Συνεπώς, ενάντια στη θεσμοθετημένη παγίωση μιας εκλεγόμενης αριστοκρατίας, τα μέλη της οποίας αγνοούν πόσο κοστίζει σήμερα ένα καρβέλι ψωμί ή ένα κιλό ντομάτες στη λαϊκή αγορά, η υποψηφιότητα Ομπάμα συμβολίζει τη θεωρητική δυνατότητα μιας σχετικής επανασύνδεσης της πολιτικής ηγεσίας της χώρας με τον καθημερινό υπαρξιακό αγώνα του αμερικανικού λαού, μέσα σε ένα ευρύτερο πλαίσιο αυξανόμενης δημοκρατικοποίησης.
Τα όρια της καινοτομίας
Ωστόσο η συντηρητική αμερικανική πολιτική σκηνή δεν είναι συνηθισμένη σε καινοτομίες τύπου Ομπάμα -πόσο μάλλον μετά τα γεγονότα της 11η Σεπτεμβρίου του 2001, όταν η παραμικρή επαφή ενός πολιτικού με τον μουσουλμανισμό μπορεί να σημάνει τον οριστικό τερματισμό της καριέρας του. Ο ίδιος ο Ομπάμα, με αραβικό πρώτο όνομα και Ινδονήσιο πατριό (Ινδονησία: η πολυπληθέστερη μουσουλμανική χώρα στον κόσμο) φαίνεται να συνειδητοποιεί την πολιτική σημασία της εικόνας: πρόσφατα αναγκάστηκε να απολογηθεί δημόσια σε δυο Αμερικανίδες μουσουλμάνες στις οποίες δεν είχε επιτραπεί προηγουμένως να καθίσουν στο πεδίο λήψης του τηλεοπτικού φακού κατά τη διάρκεια προεκλογικής του εμφάνισης. Σύμφωνα με τους συμβούλους του Μπαράκ Ομπάμα, οι μαντίλες που φόραγαν οι μουσουλμάνες ήταν "ασύμβατες με την εικόνα της πολιτικής μας καμπάνιας"^5^. Παρομοίως, όταν κατηγορήθηκε ότι σε αντίθεση με άλλους πολιτικούς δε συνηθίζει να φοράει κονκάρδες με την αμερικανική σημαία στο πέτο, ξεκίνησε μια συστηματική εκστρατεία οικειοποίησης των συμβόλων του αμερικανικού πατριωτισμού.
Ωστόσο η οικειοποίηση των συμβόλων ίσως να μην αρκεί για να διασώσει τον Ομπάμα από τα διάφορα δυσμενή σενάρια που κυκλοφορούν εις βάρος του. Πολλοί εδώ στις ΗΠΑ ανησυχούν για την ασφάλεια του χαρισματικού πολιτικού, ιδιαίτερα όσοι θυμούνται τις δολοφονίες των Τζον και Μπομπ Κένεντι, του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ και του Μάλκολμ Χ. Ακόμα και η Χίλαρι Κλίντον, μέχρι πρότινος αντίπαλος του Ομπάμα για το προεδρικό χρίσμα, εξέφρασε κάποια στιγμή την επιθυμία της να παραμείνει στην κούρσα της υποψηφιότητας, δηλώνοντας κατά λέξη: "ποιος ξέρει τι μπορεί να συμβεί; Ο σύζυγος μου δεν ολοκλήρωσε την κατάκτηση της υποψηφιότητάς του το 1992 έως ότου κέρδισε τις προκριματικές της Καλιφόρνια κάπου στα μέσα του Ιουνίου, σωστά; Όλοι θυμόμαστε ότι ο Μπομπ Κένεντι δολοφονήθηκε τον Ιούνιο στην Καλιφόρνια. Δεν καταλαβαίνω γιατί θα πρέπει [από τώρα] να εγκαταλείψω την κούρσα"^6^.
Στην προεκλογική εμφάνιση του Μπαράκ Ομπάμα στη μικρή πόλη του Μπρίστολ, στις 5 Ιουνίου, είχα την ευκαιρία να αφουγκραστώ από κοντά τους κινδύνους που παραμονεύουν στον ορίζοντα. Τα αγριεμένα βλέμματα των ενόπλων σωματοφυλάκων του Ομπάμα μαρτυρούσαν ότι η Χίλαρι Κλίντον δεν είναι η μόνη που αναλογίζεται ένα πιθανό σενάριο δολοφονίας. Άλλωστε σε μια άλλη πόλη του Τεννεσί, το Μέμφις, ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ άφησε την τελευταία του πνοή πριν από 40 χρόνια, έχοντας χτυπηθεί από τη σφαίρα ενός ακροδεξιού ρατσιστή. Ο μαύρος ηγέτης είχε πλέον προσκρούσει στα άτυπα όρια της ανοχής που συνεχίζουν ακόμα και σήμερα να διέπουν την αμερικανική πολιτική κουλτούρα. Η ιστορία θα δείξει εάν ο Μπαράκ Ομπάμα θα μπορέσει να τα ξεπεράσει.
Υποσημειώσεις
1. Βλ. το κατατοπιστικό κείμενο του W.E.B. Du Bois με τίτλο "Α Negro Nation within the Nation", επανεκδομένο στο W.E.B. Du Bois: A Reader (επ. Andrew Paschal), Macmillan, Νέα Υόρκη, 1993, σελ. 69-78.
2. Μια σφαιρική εικόνα του ρόλου των μεταναστών στη διαμόρφωση του χαρακτήρα της αμερικανικής αριστεράς δίνεται στον εκπληκτικό τόμο The Immigrant Left in the United States, επιμέλεια P. Buhle και D. Georgakas, State University of New York Press, Νέα Υόρκη, 1996.
3. R. Bendetto, "Bush Falling Short in Effort to Woo Black Voters", USA Today, 15/5/2004.
4. Ριζοσπαστική μέσα στα ιδιαίτερα πλαίσια της αμερικανικής πολιτικής σκηνής, φυσικά.
5. Ανών., "Obama Apologizes to Muslim Women Over Picture Snub", Agence France Presse, 20/8/2008.
6. S. Hellman, "Clinton Says She Regrets Assassination Reference", The Boston Globe, 23/5/2008.
* Ο Σ. Φιτσανάκης ζει στις ΗΠΑ και είναι διδάκτωρ πολιτικών επιστημών.Για άρθρα και αναλύσεις του δείτε στο www.monogramma.blogspot.com
Εκτύπωση στις: 2024-04-18
Από την ιστοσελίδα: Ανανεωτική
http://www.ananeotiki.gr/el/sx_PrintPage.php?tid=2750