Χρεοκοπία του τουρμποκαπιταλισμού
Τζόρτζιο, Ρούφολο
Κυρ. Ελευθεροτυπία, 2008-10-12
Νομίζω πως ο κυκλώνας θα περάσει χωρίς να συμπαρασύρει την παγκόσμια οικονομία. Γι’ άλλη μια φορά τα βάραθρα που άνοιξε η ελεύθερη αγορά θα καλυφθούν από τους φορολογούμενους. Ποιες θα είναι οι συνέπειες κανείς δεν το ξέρει. Ορισμένοι φοβούνται ότι αυτό το νέο τρομερό χτύπημα μπορεί να πλήξει ολόκληρο το σύστημα. Αλλά η καπιταλιστική οικονομία είναι πιο ισχυρή από τον καταστροφικό χρηματιστικό κόσμο που η ίδια γέννησε. Ωστόσο, αυτή η κρίση μπορεί να είναι μοιραία για τον καπιταλισμό από μια πιο γενική και βαθύτερη άποψη. Από στενά οικονομική άποψη, πίσω από τον μπερδεμένο κόμπο των «τεχνικών» προβλημάτων, υπάρχει μια αναμφισβήτητη πραγματικότητα: η δυσαναλογία της αμερικανικής υπερχρέωσης (όλων, ιδιωτών, τραπεζών, κράτους) σε σχέση με το εισόδημα και η δυσαναλογία της χρηματιστικής σε σχέση με την πραγματική οικονομία.
*Εδώ θα ήθελα να μιλήσω, όμως, για το θανάσιμο πλήγμα που αυτή η κρίση επιφέρει στον «τουρμποκαπιταλισμό», υπονομεύοντας την ηθική του αξιοπιστία.
Κάθε ιστορικό σύστημα οργάνωσης της οικονομίας χρειάζεται μια βάση ηθικής νομιμοποίησης. Οι τρομεροί άρχοντες των αρχαίων αυτοκρατοριών χρειάζονταν ένα θεό, που βρισκόταν πάνω απ’ αυτούς. Οταν οι έμποροι του Μεσαίωνα μπήκαν στις πόλεις, χρειάστηκαν έναν επίπονο συμβιβασμό με την εκκλησία, την οποία χρηματοδότησαν πλουσιοπάροχα, για να ξεπεράσουν με ελιγμούς το σκάνδαλο του τόκου. Η οικονομική ιδεολογία του αναδυόμενου καπιταλισμού είχε τις απαρχές της στις σχολές ηθικής φιλοσοφίας.
Η καλύτερη νομιμοποίηση δεν του δόθηκε, όμως, από τις συζητήσιμες αρχές των βεμπεριανών αρετών αλλά από τις πιο πρακτικές, του ωφελιμισμού, που δίδασκαν να αντλούμε από τον εγωισμό, και όχι από την αρετή, την ενέργεια η οποία είναι αναγκαία για να παραχθεί ο πλούτος, προς όφελος -όπως έλεγαν- όλων.
*Με δυο λόγια, ο καπιταλισμός δικαιολογείται όχι με τις προϋποθέσεις του αλλά με τα αποτελέσματά του. Και δεν υπάρχει αμφιβολία ότι, μέχρι τα μέσα του εικοστού αιώνα, τα αποτελέσματά του όχι μόνον με όρους οικονομικής ανάπτυξης αλλά και κοινωνικής προόδου υπήρξαν τέτοια ώστε, δεν λέω να αντισταθμίζουν, αλλά να κάνουν υποφερτά τα πελώρια κόστη που συνεπέφερε η ανάπτυξη. Αυτό που συμβαίνει στον κόσμο μάς λέει ότι η επαγγελία μιας οικουμενικής επέκτασης της ευημερίας διαψεύδεται από την εμπειρία ενός όλο και περισσότερο άδικου και ασταθούς κόσμου. Το διεθνές οικονομικό «θαύμα», που πραγματοποίησε πελώριες μετακινήσεις πλούτου από τις πλουσιότερες στις φτωχότερες χώρες, μεταφράζεται στο εσωτερικό αυτών των χωρών σε ένα γιγάντιο χάσμα ανάμεσα στις ανερχόμενες κοινωνικές ομάδες και σε εκείνες που σπρώχτηκαν στο περιθώριο.
Στην Ινδία, ο ακραίος πλούτος και η ακραία φτώχεια έχουν αυξηθεί. Το ίδιο συμβαίνει και στην Κίνα. Από την τελευταία έκθεση της Παγκόσμιας Τράπεζας προκύπτει ότι το επίπεδο της φτώχειας αυξήθηκε στον κόσμο κατά 1,4 δισεκατομμύρια ανθρώπων, που ζουν με λιγότερα από 1,25 δολάρια τη μέρα.
*Ο δείκτης της ανισότητας, ο σχετικός με τον παγκόσμιο πληθυσμό, αυξήθηκε στα τελευταία 15 χρόνια κατά εφτά βαθμούς, λίγο λιγότερο από το 20%. Είναι όμως, κυρίως στην Ηνωμένες Πολιτείες που μεγάλωσε εκρηκτικά η ανισότητα ανάμεσα στις μεσαίες τάξεις που φτώχυναν και στις ελίτ που πλούτισαν.
Αυτό που συμβαίνει στις ΗΠΑ, λέει ο Ρόμπερτ Ράιχ, δεν είναι μόνο μια αύξηση των ανισοτήτων, αλλά είναι ένα αληθινό κοινωνικό σχίσμα: το 1% του πληθυσμού κατέχει το 40% του εθνικού προϊόντος.
*Τι σχέση έχουν όμως όλα αυτά με τις σημερινές οικονομικές καταστροφές; Πολύ μεγάλη. Στα τελευταία είκοσι χρόνια ήταν ακριβώς η κατανομή των πόρων που καθοδηγούνταν από τις χρηματιστικές αγορές εκείνη που μεταφράστηκε σε μιαν αύξηση των ανισοτήτων και σε μια καταστροφική πίεση πάνω στους φυσικούς πόρους· μια κατανομή που έγινε σε μια κατεύθυνση αντίθετη προς τις πραγματικές ανάγκες της ανθρωπότητας. Στην πιο πλούσια και χρεωμένη χώρα του κόσμου, στις Ηνωμένες Πολιτείες, η δυσαναλογία ανάμεσα στα κέρδη εκείνων που διευθύνουν τις μεγάλες επιχειρήσεις -ακόμα και εκείνων που τις οδήγησαν στην καταστροφή- και στα εισοδήματα των απλών ανθρώπων έγινε υπέρμετρη.
Οι παγκόσμιοι πόροι κατευθύνθηκαν από ένα ισχυρό χρηματιστικό σύστημα προς μια γιγάντια υπερχρέωση, υποστηριζόμενη από ένα ανεξέλεγκτο πιστωτικό σύστημα.
*Το όνομα «τουρμποκαπιταλισμός» ταιριάζει καλά σε αυτό το απερίσκεπτο σύστημα: Η ετήσια παγκόσμια δαπάνη για τη διαφήμιση, που αυξάνει την κατανάλωση και τη μόλυνση, ανέρχεται στα 500 δισεκατομμύρια δολάρια, ενώ εκείνη για την ιατρική έρευνα στα 70 δισεκατομμύρια. Στα 62 δισεκατομμύρια ανέρχεται η δαπάνη των πλούσιων χωρών που προορίζεται για τις φτωχές χώρες.
*Επαναλαμβάνω: δεν πιστεύω ότι βρισκόμαστε στις παραμονές μιας νέας κατάρρευσης του καπιταλισμού. Η παγκόσμια οικονομία διαθέτει πελώριους πόρους που μπορούν να αξιοποιηθούν για τις επείγουσες περιστάσεις. Βρισκόμαστε, όμως, μπροστά στην ηθική αποτυχία μιας επαγγελίας. Οταν ένα σύστημα χάνει την ηθική του νομιμοποίηση χάνει και την ιστορική του ζωτικότητα. Ενα σύστημα βασιζόμενο στη σπατάλη και στην αδικία έχει υποθηκεύσει το μέλλον του.
*Πριν από τριάντα περίπου χρόνια, ένας λαμπρός άγγλος οικονομολόγος, που πέθανε πρόωρα, ο Φρεντ Χιρς, έγραψε ένα προφητικό βιβλίο: «Τα κοινωνικά όρια της ανάπτυξης». Αυτό από το οποίο κυρίως υποφέρει ο καπιταλισμός, υποστήριζε, είναι μια συντριβή της ηθικής του βάσης. Αυτό το οποίο κυρίως χρειάζεται είναι μια «επιστροφή της ηθικής». Δεν βλέπουμε κανένα ίχνος μιας τέτοιας επιστροφής.
----
*Ο Τζόρτζιο Ρούφολο, ιστορικό στέλεχος της ιταλικής αριστεράς, είναι οικονομολόγος και ιδρυτής του Ευρωπαϊκού Κέντρου Ερευνών.
Εκτύπωση στις: 2024-04-23
Από την ιστοσελίδα: Ανανεωτική
http://www.ananeotiki.gr/el/sx_PrintPage.php?tid=2887