Η μεγάλη δύναμη της μικρής οθόνης
Θανάσης, Γιαλκέτσης
Ελευθεροτυπία, 2004-10-09
Αυτήν την περίοδο τα διάφορα κανάλια της ιδιωτικής τηλεόρασης διαφημίζουν τα νέα τους προγράμματα. Παρατηρούμε ωστόσο ότι ο ανταγωνισμός, ο οποίος υποτίθεται ότι θα έπρεπε να συμβάλλει στη δημιουργία καλύτερων προϊόντων και στον πλουραλισμό των επιλογών, οδηγεί αντίθετα σε μια διαρκή πτώση των ποιοτήτων και σε μιαν όλο και μεγαλύτερη ομοιομορφία. Φαίνεται ότι στο τηλεοπτικό πεδίο το «αόρατο χέρι» -εκείνο που φαντάστηκε ο Ανταμ Σμιθ να κινεί τα νήματα της οικονομίας της αγοράς- δεν κάνει και τόσο καλά τη δουλειά του.
Οι υπεύθυνοι για τα τηλεοπτικά προγράμματα υποστηρίζουν συνήθως ότι η τηλεόραση δεν είναι παρά ένας καθρέφτης της κοινωνίας μας. Πρόκειται βέβαια για ένα βολικό άλλοθι, που τους χρησιμεύει για να δικαιολογούν τις -συχνά απαράδεκτες- επιλογές τους. Οφείλουμε ωστόσο να αναγνωρίσουμε ότι αυτή η μεταφορά περιέχει και ένα στοιχείο αλήθειας. Ολοι εμείς που ασκούμε κριτική στην κακή ποιότητα των τηλεοπτικών προγραμμάτων θα ήμασταν πιο αξιόπιστοι, αν ήταν σίγουρο ότι δεν επιβραβεύουμε ως θεατές αυτό που στιγματίζουμε με το δημόσιο λόγο μας. Εκτός από τη δική μας ευθύνη, υπάρχει ωστόσο και η τάση αυτών που αποφασίζουν για τα τηλεοπτικά προγράμματα να θεωρούν το κοινό περισσότερο απαίδευτο και πρωτόγονο και πιο επιρρεπές στον εκχυδαϊσμό από όσο είναι στην πραγματικότητα.
Οπως σε πολλά άλλα πεδία, έτσι και στην τηλεόραση υπάρχει μια προσφορά που δεν αντιστοιχεί σε μια προϋπάρχουσα ζήτηση. Αυτή η κακής ποιότητας προσφορά, χάρη στην τρομερή δύναμη του τηλεοπτικού μέσου, κατορθώνει ωστόσο να διαμορφώνει τη δική της ζήτηση.
Υπάρχει βέβαια πάντα η δυνατότητα να κλείνουμε την τηλεόραση που μας προσφέρει χαμηλής ποιότητας προγράμματα. Μπορούμε να υιοθετήσουμε μια κριτική ή ειρωνική στάση απέναντι στο τηλεοπτικό μέσο χωρίς κατ’ ανάγκην να το δαιμονοποιούμε.
Αν κάποιος δεν έχει τίποτε άλλο εκτός από την τηλεόραση στη ζωή του, έχει και αυτός ένα μερίδιο ευθύνης για την απώλεια της αυτονομίας του.
Το πεδίο στο οποίο οι κριτικές αντιστάσεις είναι εκ των πραγμάτων ελάχιστες ή ανύπαρκτες και επομένως εκδηλώνεται ακόμη πιο αρνητικά ο «ολοκληρωτισμός» της τηλεόρασης (η ικανότητά της να εισβάλλει παντού και να αποικιοποιεί το φαντασιακό των ανθρώπων) είναι κυρίως εκείνο της παιδικής ηλικίας.
Πριν από μερικά χρόνια, σε ένα δημοτικό σχολείο στο Τορίνο, μια δασκάλα ζήτησε από τους μικρούς μαθητές της να μη δουν τηλεόραση για μια βδομάδα και έπειτα να καταγράψουν και να σχολιάσουν στο ημερολόγιό τους αυτήν την εμπειρία. Τα παιδιά περιέγραψαν αυτές τις εφτά ημέρες σαν μια σκληρή και βασανιστική δοκιμασία. Ενιωθαν λυπημένα σαν να τους είχε αφαιρεθεί το αγαπημένο τους παιχνίδι. Δεν ήξεραν τι να κάνουν στον ελεύθερο χρόνο τους, σαν να είχαν χάσει τον επιστήθιο φίλο τους, που τους συντρόφευε στις καθημερινές τους δραστηριότητες. Προφανώς είναι εξαιρετικά ανησυχητικό το γεγονός ότι η τηλεόραση είχε αφαιρέσει από αυτά τα παιδιά την αναρχική ελευθερία της φαντασίας, που συνοδεύει και χαρακτηρίζει την παιδική νεότητα.
Κυνηγώντας τους μεγάλους δείκτες τηλεθέασης και τη μέγιστη εμπορική επιτυχία, οι υπεύθυνοι των τηλεοπτικών προγραμμάτων συγκλίνουν στον πιο χαμηλό κοινό παρονομαστή. Αντί να εμπλουτίζει με μια νέα προσφορά τη μεγάλη ποικιλία της ζωής, η τηλεόραση τείνει έτσι να επιβάλλει μιαν επικίνδυνη ομοιομορφία, έναν ισοπεδωτικό κομφορμισμό ή ακόμη και έναν ακραίο εμπορευματικό εκχυδαϊσμό της ανθρώπινης ύπαρξης.
Ητηλεόραση δεν είναι απλώς ένα ουδέτερο τεχνικό εργαλείο που αναπαριστά τον κόσμο ή «καθρεφτίζει» την κοινωνία, αλλά είναι κυρίως ένα πανίσχυρο μέσο που επηρεάζει και συχνά διαμορφώνει την κρίση μας για τον κόσμο. Γι’ αυτό και το πρώτο χρέος όσων διαχειρίζονται μια τόσο πελώρια και ουσιαστικά ανεξέλεγκτη δύναμη είναι να αναλογίζονται αυτοκριτικά την ηθική, πνευματική και πολιτική τους ευθύνη και να μην υποτάσσουν την εργασία τους αποκλειστικά σε εμπορικές σκοπιμότητες.
Η εξουσία που κατέχουν εμφανίζεται σαν δημοκρατική, διαλογική, μεταμφιέζεται ακόμη και σε κριτική αμφισβήτηση ή αντι-εξουσία. Είναι θεμελιωμένη με τέτοιον τρόπο ώστε να δίνει στους «υπηκόους» της την αυταπάτη της ελευθερίας. Αλλά οι ζημιές που μπορεί να προκαλέσει μακροπρόθεσμα στην ελευθερία και τον πολιτισμό μιας κοινωνίας είναι ανυπολόγιστες.
Εκτύπωση στις: 2024-04-19
Από την ιστοσελίδα: Ανανεωτική
http://www.ananeotiki.gr/el/sx_PrintPage.php?tid=300