Αρχική | Εκτύπωσε ή Αποθήκευσε ως PDF | Αποθήκευσε ως WORD | Αποθήκευσε ως HTML

Ο άχαρος θρίαμβος του σκεπτικιστή

Joseph E., Stiglitz

Το Βήμα, Νέες Εποχές, 2009-01-04


Eδώ και χρόνια έχω προβλέψει ότι η έκρηξη της στεγαστικής φούσκας της Αμερικής- η οποία ξεκίνησε στις αρχές αυτής της δεκαετίας, υποστηριζόμενη από το κύμα ρευστότητας και την έλλειψη ελέγχου- ήταν ζήτημα χρόνου. Οσο μεγάλωνε η φούσκα ακόμα τόσο ισχυρότερη θα ήταν η έκρηξη και τόσο μεγαλύτερη (και περισσότερο παγκόσμια) η επακόλουθη ύφεση. Οι οικονομολόγοι είναι καλοί στο να αναγνωρίζουν υπόγεια ρεύματα, αλλά δεν είναι καλοί στον συγχρονισμό. Η Αμερική βρίσκεται ακόμη σε καθοδική πορεία προς το 2009 - με σοβαρές συνέπειες για ολόκληρο τον κόσμο. Επί παραδείγματι, με τα φορολογικά έσοδα να κατρακυλούν, η ομοσπονδιακή και οι τοπικές κυβερνήσεις θα περικόψουν τις δαπάνες τους. Οι αμερικανικές εξαγωγές θα περιορισθούν. Η αγοραστική δύναμη, επίσης. Η πτωτική τάση των τιμών των ακινήτων και του χρηματιστηρίου επέφερε μείωση του πλούτου. Επιπλέον οι περισσότεροι Αμερικανοί ακολουθούσαν έναν τρόπο ζωής που ξεπερνούσε τις δυνατότητές τους, υποθηκεύοντας τα σπίτια τους. Το παιχνίδι έχει αρχίσει.

Η Αμερική θα αντιμετώπιζε αυτά τα προβλήματα ακόμη και αν δεν βίωνε παράλληλα οικονομική κρίση. Η οικονομία της χαρακτηρίστηκε από εκτεταμένη μόχλευση - τώρα ακολουθεί η οδυνηρή διαδικασία της απομόχλευσης. Η υπερβολική μόχλευση σε συνδυασμό με τον «κακό» δανεισμό και τα ριψοκίνδυνα παράγωγα προκάλεσε «πάγωμα» των αγορών. Εξάλλου όταν οι τράπεζες δεν γνωρίζουν τους δικούς τους ισολογισμούς δεν πρόκειται να εμπιστευθούν των άλλων.

Η κυβέρνηση Μπους δεν διέκρινε τα επικείμενα προβλήματα, ενώ όταν αυτά ήταν πλέον ορατά αρνήθηκε την ύπαρξή τους. Μετά υποβάθμισε τη σημασία τους και τελικά πανικοβλήθηκε. Με τις οδηγίες ενός εκ των αρχιτεκτόνων του προβλήματος, του Χανκ Πόλσον, ο οποίος υποστήριξε την περιορισμένης μορφής κρατική παρέμβαση και επέτρεψε ακόμη μεγαλύτερη μόχλευση εκ μέρους των τραπεζών, δεν προκάλεσε έκπληξη το γεγονός ότι η κυβέρνηση άλλαζε συνεχώς την πολιτική της. Κάθε στρατηγική υποστηριζόταν με θέρμη προτού εγκαταλειφθεί για κάποια άλλη. Ακόμη και αν η εμπιστοσύνη ήταν το μόνο που είχε σημασία, η οικονομία θα είχε βουλιάξει.

Επιπροσθέτως όποια μέτρα ελήφθησαν είχαν ως στόχο την ανόρθωση του χρηματοοικονομικού συστήματος. Ωστόσο η κρίση του εν λόγω συστήματος είναι μόνο μια από τις σοβαρές κρίσεις που αντιμετωπίζει η χώρα: το βαθύτερο μακροοικονομικό πρόβλημα επιδεινώθηκε από την κακή οικονομική κατάσταση του μεγαλύτερου μέρους του πληθυσμού. Οσοι θα ξόδευαν δεν έχουν χρήματα και όσοι έχουν χρήματα δεν ξοδεύουν.

Η Αμερική και ο κόσμος αντιμετωπίζει τεράστιο δομικό πρόβλημα, όχι πολύ διαφορετικό από εκείνο των αρχών του περασμένου αιώνα, όταν η παραγωγικότητα στον αγροτικό τομέα αυξήθηκε ταχέως ενώ όλο και μικρότερο ποσοστό του πληθυσμού μπορούσε να βρει δουλειά εκεί. Σήμερα η αύξηση της παραγωγικότητας στον βιομηχανικό τομέα είναι πολύ πιο εντυπωσιακή από την αντίστοιχη στον αγροτικό τομέα πριν από έναν αιώνα. Αυτό σημαίνει ότι οι προσαρμογές που πρέπει να γίνουν είναι ακόμη μεγαλύτερες.

Μόλις πριν από λίγο καιρό γινόταν συζήτηση για τους κινδύνους μιας τυχόν άτακτης διόρθωσης των τεράστιων ανισορροπιών της παγκόσμιας οικονομίας. Τώρα παρακολουθούμε μέρος αυτής της διόρθωσης. Αλλά υπάρχουν δομικές αλλαγές στις παγκόσμιες ισορροπίες της οικονομικής ισχύος: τα τεράστια ποσά ρευστού χρήματος για τη διάσωση του κόσμου παραμένουν στην Ασία και στη Μέση Ανατολή και όχι στη Δύση. Οι παγκόσμιοι θεσμοί δεν αντικατοπτρίζουν αυτή τη νέα πραγματικότητα.

Παγκοσμιοποίηση σημαίνει διαρκής αύξηση της αλληλεξάρτησης. Δεν νοείται ύφεση της μεγαλύτερης οικονομίας του κόσμου χωρίς παγκόσμιο αντίκτυπο. Εδώ και καιρό υποστηρίζω ότι η ιδέα της «αποσύνδεσης» (decoupling) είναι μύθος: τα σημερινά στοιχεία το τεκμηριώνουν. Η Αμερική δεν εξήγαγε μόνο την ύφεσή της αλλά και την αποτυχημένη μη παρεμβατική φιλοσοφία της και τα τοξικά στεγαστικά δάνειά της. Οι χρηματοοικονομικοί οργανισμοί στην Ευρώπη και αλλού τώρα αντιμετωπίζουν τα ίδια προβλήματα. Πολλές χώρες του αναπτυσσόμενου κόσμου επωφελήθηκαν από την τελευταία ραγδαία οικονομική ανάπτυξη. Τώρα αυτή η κατάσταση αντιστρέφεται- το χρήμα ρέει από τις φτωχές και διευθυνόμενες οικονομίες προς τις Ηνωμένες Πολιτείες, την πηγή των παγκόσμιων προβλημάτων.

Ο λόγος της απαρίθμησης των προκλήσεων που αντιμετωπίζει ο κόσμος γίνεται για να επισημάνουμε ότι ακόμη και αν ο Ομπάμα και άλλοι παγκόσμιοι ηγέτες δράσουν ορθά, η αμερικανική και η παγκόσμια οικονομία θα περάσει δύσκολη περίοδο. Το ερώτημα δεν αφορά μόνο τη διάρκεια της ύφεσης αλλά και τη μορφή της οικονομίας όταν ανακάμψει.

Θα επιστρέψει η ταχεία ανάπτυξη ή θα έχουμε «αναιμική» αποκατάσταση της οικονομίας, όπως στην Ιαπωνία τη δεκαετία του 1990; Αυτή τη στιγμή πιστεύω πως θα συμβεί το δεύτερο, ειδικά αφού το τεράστιο χρέος θα αμβλύνει τον ενθουσιασμό της «τόνωσης» που απαιτεί η οικονομία. Χωρίς την ύπαρξη επαρκούς προγράμματος τόνωσης, θα καταστούμε μάρτυρες ενός δυσοίωνου σπειράλ: αδύναμη οικονομία σημαίνει περισσότερες χρεοκοπίες, γεγονός που θα βυθίσει τις χρηματιστηριακές τιμές, θα εκτινάξει τα επιτόκια, θα υπονομεύσει την εμπιστοσύνη των καταναλωτών και θα αποδυναμώσει τις τράπεζες. Η κατανάλωση και οι επενδύσεις θα γνωρίσουν νέα ύφεση.

Είναι αξιοσημείωτο το πώς ενώ οι επενδυτές της Γουόλ Στριτ απέδειξαν την ανικανότητά τους απολαμβάνουν ακόμη τον σεβασμό ορισμένων «κύκλων». Οι επενδυτές θα συστήσουν σύνεση: ας δούμε προς τα πού θα κινηθεί η οικονομία, και αν χρειαστεί επιπλέον χρήματα, της τα δίνουμε. Μια εταιρεία όμως που έχει χρεοκοπήσει δεν επανέρχεται στην πρότερη κατάσταση απλώς με αλλαγή πορείας. Η ζημία είναι μακροπρόθεσμη. Αν ο Ομπάμα ακολουθήσει το ένστικτό του, εστιάσει την προσοχή του στη «Μέιν Στριτ» και όχι στη Γουόλ Στριτ και επιδείξει σθένος, τότε υπάρχει περίπτωση η οικονομία να ανακάμψει. Αν όχι, οι βραχυπρόθεσμες προοπτικές για την Αμερική και τον κόσμο είναι δυσοίωνες.

* Ο κ. Joseph Ε. Stiglitz είναι καθηγητής Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια,βραβευμένος με το Νομπέλ Οικονομίας το 2001.

Εκτύπωση στις: 2024-03-28
Από την ιστοσελίδα: Ανανεωτική
http://www.ananeotiki.gr/el/sx_PrintPage.php?tid=3121