Ποιος είναι ο έλληνας πολίτης σήμερα;
Δημήτρης, Χριστόπουλος
Το Βήμα, Νέες Εποχές, 2009-03-29
Βρισκόμαστε ενώπιον της αναγκαιότητας αναθεώρησης των μύθων και των εγγενών ιδεοληψιών της ελληνικής συνείδησης σχετικά με την ίδια την ταυτότητά της.
Λίγες ημέρες μετά τον εορτασμό της επετείου της 25ης Μαρτίου έχει ιδιαίτερο νόημα να ξανασκεφθούμε το ερώτημα: «Ποιος είναι ο έλληνας πολίτης σήμερα;». Με τον τρόπο αυτό ίσως μπορέσει να αποκτήσει μια αναστοχαστική λειτουργία μια εθνική γιορτή η οποία, όπως όλες οι εθνικές γιορτές (στην Ελλάδα και αλλού), κατά κανόνα αρκείται στην αναπαραγωγή μύθων και στερεοτύπων περί ημών και άλλων.
Η όποια απάντηση επιχειρήσουμε να δώσουμε στο ερώτημα αυτό καλείται εξ αντικειμένου να λάβει υπόψη της την αλλαγή του πληθυσμιακού χάρτη της χώρας αυτής με το τέλος του 20ού αιώνα. Η τελευταία δεκαετία του προηγούμενου αιώνα επιφύλαξε μια συμπαγή μετοίκηση ανθρώπων στην ελληνική επικράτεια, η οποία, σαν τάξη μεγέθους, μπορεί εύκολα να συγκριθεί με τις μείζονες πληθυσμιακές ανακατατάξεις που επέφεραν οι διαδοχικές εδαφικές επεκτάσεις του ελληνικού κράτους και η ανταλλαγή πληθυσμών με την Τουρκία. Τις επιπτώσεις της σύγχρονης μετανάστευσης προς την Ελλάδα δεν είμαστε ακόμη σε θέση να διαγνώσουμε ολοκληρωμένα. Το μεγαλειώδες αυτό γεγονός ακόμη δεν μπορούμε να το ιστορικοποιήσουμε λόγω της χρονικής εγγύτητάς μας με αυτό. Οπως θα έλεγε και ένας μεγάλος φιλόσοφος, «είναι τόσο, μα τόσο κοντά μας και γι’ αυτό δεν μπορούμε να το δούμε».
Το μάθημα της Γερμανίας
Κάπως έτσι έπαθε και η γερμανική κυβέρνηση, η οποία ακόμη και ως τα μέσα της δεκαετίας του ’80 ένιωθε την ανάγκη να δηλώνει πως «η Γερμανία δεν είναι κράτος υποδοχής μεταναστών», αντίληψη που αναθεωρήθηκε ολοκληρωτικά ως και από τους Χριστιανοδημοκράτες λίγα χρόνια αργότερα, διότι απλώς ήταν τόσο εξόφθαλμα ανεδαφική που προκαλούσε ακόμη και τον συντηρητικό κοινό νου. Το 2000 λοιπόν η γενέτειρα της πιο στατικής αντίληψης για το έθνος, σύμφωνα με την οποία Γερμανός είναι μόνο απόγονος Γερμανού, αρχίζει πλέον και «βάζει νερό στο κρασί της». Πλέον Γερμανός μπορεί να γίνει πολύ πιο εύκολα και ο έλληνας, ο ιταλός και ο τούρκος μετανάστης, αρκεί να έχει γεννηθεί από γονείς που ζουν νόμιμα κάποια χρόνια εκεί.
Στη Γερμανία λοιπόν χρειάστηκε μισός αιώνας εντατικής μεταναστευτικής εμπειρίας για να γίνει κατανοητό το απολύτως αυτονόητο: ότι και κράτος υποδοχής δεν έπαψε να είναι και ότι, ακόμη, στοιχειώδεις ανάγκες κοινωνικής ένταξης του μεταναστευτικού πληθυσμού στην πολιτική κοινότητα αξιώνουν τη συμπερίληψη των μεταναστών στην κατηγορία των γερμανών πολιτών, με όρους που η ίδια η πολιτεία θέτει. Η μετατόπιση αυτή είναι κρίσιμη διότι επαναπροσδιορίζει τα θεμέλια τού ανήκειν στον λαό με βάση κριτήρια πραγματικής βιοτικής συμμετοχής στην πολιτική κοινότητα, εγκαταλείποντας την άκαμπτη λογική ισχύος του «δικαίου του αίματος», σύμφωνα με την οποία «Γερμανός δεν γίνεσαι, είσαι».
Εγχώριες ακαμψίες
Φαίνεται πως πρέπει σιγά σιγά να εξοικειωνόμαστε με το μάθημα της Γερμανίας και στην Ελλάδα, διότι ο χρόνος πιέζει και το μάθημα μπορεί να γίνει πάθημα. Στη χώρα αυτή παραδοσιακά ισχύει ό,τι ίσχυε ως και πριν από 10 χρόνια στη Γερμανία: «Ελληνας είσαι, δεν γίνεσαι». Οι εκατοντάδες χιλιάδες μετανάστες που ζουν ανάμεσά μας, μόνο και μόνο με την παρουσία τους προκαλούν την εγκυρότητα του αξιώματος του νομάρχη Θεσσαλονίκης. Δεν θέλει και μεγάλη ιστορική εμβρίθεια να δούμε ότι στο παρελθόν κάποιοι Ελληνες έγιναν Γερμανοί, κάποιοι Ελληνες και Γερμανοί έγιναν Αμερικανοί, κάποιοι Αλβανοί έγιναν Ελληνες και αντιστρόφως... Τα παραδείγματα είναι αμέτρητα και, αν μη τι άλλο, επιβεβαιώνουν τον όμορφο λόγο του Ερνέστου Ρενάν: «το έθνος είναι ένα καθημερινό δημοψήφισμα». Δημοψήφισμα όμως για να γίνει, πρέπει ο κόσμος να μπορεί να ψηφίσει κιόλας, εφόσον το επιθυμεί.
Για τον λόγο τούτο πολλές σύγχρονες κοινωνίες υποδοχής μεταναστών στην Ευρώπη έχουν αρχίσει εδώ και πολύ καιρό να δίνουν τη δυνατότητα αυτή στους μετανάστες τους καθιστώντας πιο απλή τη διαδικασία πολιτογράφησής τους. Στην Ελλάδα οι ακαμψίες είναι ακόμη δυστυχώς ανυπόφορες και κάνουν τη ζωή των ανθρώπων που επιθυμούν να πολιτογραφηθούν ακόμη πιο ανυπόφορη.
Η αναθεώρηση των μύθων
Καταληκτικά, στις αρχές του 21ου αιώνα η Ελλάδα έχει _ θέλοντας και μη _ εισαχθεί στην αναζήτηση ενός νέου μοντέλου μιας πιο περιεκτικής ιδιότητας του πολίτη, η οποία με πραγματιστικούς όρους καλείται να επεξεργαστεί νέους τρόπους πρόσληψης των πλουραλιστικών πραγματικοτήτων. Βρισκόμαστε λοιπόν ενώπιον της αναγκαιότητας αναθεώρησης των μύθων και των εγγενών ιδεοληψιών της ελληνικής συνείδησης σχετικά με την ίδια την ταυτότητά της. Για τον λόγο αυτό _ και όχι εξαιτίας μιας μελοδραματικής φιλανθρωπίας έναντι των μεταναστών _ το κατώφλι της ιθαγένειας καλείται να μετατοπιστεί σε μια κατεύθυνση συμπερίληψης και απαλλαγής από την παντοδυναμία της έννοιας του «γένους».
Με τον αποκλεισμό των μακροχρόνιων μεταναστών και των παιδιών τους από την ιθαγένεια ενθαρρύνεται ουσιαστικά μια υποβόσκουσα αντίληψη στην ευρύτερη κοινωνία ότι είναι «αλλοδαποί» οι οποίοι δεν δικαιούνται να ανήκουν στην πολιτική κοινότητα και των οποίων η πίστη προς το κράτος εξ ορισμού τίθεται εν αμφιβόλω. Η κτήση της ιθαγένειας σε στατιστικά σημαντικούς αριθμούς και από μετανάστες μπορεί δυνητικά να λειτουργήσει ως εφαλτήριο για μια ψηφοθηρία θετικού _ δηλαδή αντιρατσιστικού _ αθροίσματος. Τέλος η παρουσία μεγάλου και συνεχώς διευρυνόμενου αριθμού μεταναστών υπό την ιδιότητα του αλλοδαπού σε μια επικράτεια δημιουργεί επίσης και ένα μείζον πρόβλημα πολιτειακής φύσεως. Ενας αυξανόμενος πληθυσμός μονίμων κατοίκων που υπόκεινται στους νόμους ενός κράτους χωρίς εκπροσώπηση στο νομοθετικό σώμα δημιουργεί σοβαρό έλλειμμα δημοκρατικής νομιμοποίησης. Το έλλειμμα αυτό έχει συγκριτικά το μεγαλύτερο κόστος για κάθε κοινωνία που την ενδιαφέρει η δημοκρατία της.
Για τους λόγους αυτούς χρειαζόμαστε νέο Κώδικα Ελληνικής Ιθαγένειας.
---
Το κείμενο αποτελεί τμήμα της εισήγησης στην εκδήλωση «Για έναν νέο Κώδικα Ελληνικής Ιθαγένειας» που διοργανώθηκε στην Αθήνα στις 26 Μαρτίου 2009 (για πληροφορίες www. hlhr.gr).
Εκτύπωση στις: 2024-04-26
Από την ιστοσελίδα: Ανανεωτική
http://www.ananeotiki.gr/el/sx_PrintPage.php?tid=3399