Ο ’συμμετοχικός προϋπολογισμός’ ως μέσο διαρκούς μετασχηματισμού
Μέμα, Κλαουδάτου
ppol.gr, 2006-02-20
Το κείμενο αυτό αποτελεί παρουσίαση της έρευνας των Τζιοβάνι Αλεγκρέτι (Giovanni Allegretti) και Κάρστεν Χέρζμπεργκ (Carsten Herzberg), έτσι όπως αυτή αναλύεται από το «ινστιτούτο Πουλατζάς» (Η συνοπτική παρουσίαση της έρευνας έχει γίνει από το «ινστιτούτο Νίκος Πουλατζάς», εκδόσεις «ορίζοντες». Την έρευνα των Τζιοβάνι Αλεγκρέτι και Κάρστεν Χέρζμπεργκ χρηματοδότησε το ΤΝΙ και πρόκειται να εκδοθεί στα Ιταλικά)
Η έρευνα αναφέρεται στο σχετικά νέο «εργαλείο» πολιτικού προγραμματισμού για την τοπικής αυτοδιοίκηση, τον συμμετοχικό προϋπολογισμό (ΣΠ).
Ελπίζουμε ότι η προβληματική του θα συμβάλλει στον διάλογο που ξεκίνησε το ppol εν όψει των επερχόμενων δημοτικών εκλογών.
Εκτιμούμε ότι τα ζητήματα που θίγει θα εμπλουτίσουν τον φτωχό και εσωστρεφή προβληματισμό που αναπτύσσεται στη χώρα μας και θα συμβάλλουν στην διαμόρφωση γόνιμου και καινοτόμου διαλόγου καθώς και εναλλακτικών προτάσεων.
,Αλλωστε παραμένει ευρύτερος στόχος της χώρας μας, η σύγκλιση, ποιοτική και ποσοτική, με τα ευρωπαϊκά δεδομένα και στο χώρο της τοπικής αυτοδιοίκησης.
Ο συμμετοχικός προϋπολογισμός στην Ευρώπη
Τα πρώτα πειράματα και οι απόπειρες εφαρμογής του «συμμετοχικού προϋπολογισμού» (ΣΠ) στην Ευρώπη ξεκίνησαν εδώ και 6 περίπου χρόνια, με τις προσπάθειες του κινήματος για μια διαφορετική παγκοσμιοποίηση να γνωστοποιήσει στο ευρύ κοινό τις εμπειρίες εκδημοκρατισμού της δημοτικής διαχείρισης σε κάποιες πόλεις της λατινικής Αμερικής και στόχο να αποκτήσουν οι πολίτες ενεργό ρόλο στον καθορισμό των επενδυτικών προτεραιοτήτων της τοπικής αυτοδιοίκησης.
Από εδώ γεννήθηκε ένα πραγματικό πολιτικό κίνημα με κύριο φορέα το παγκόσμιο φόρουμ τοπικής αυτοδιοίκησης για την κοινωνική ένταξη, με βασικούς στόχους την αλλαγή νοοτροπίας και τρόπου ζωής των πολιτών για τον περιορισμό της οικολογικής καταστροφής, την εξοικονόμηση ενέργειας, την προστασία της κοινωνικής ποικιλομορφίας κ.λπ. και η, μέσω της συμμετοχικής οδού, προώθηση και διάδοση μιας κουλτούρας δημοκρατικών εναλλακτικών λύσεων.
Ο ΣΠ ως στοιχείο μιας διαδικασίας συνεχούς μετασχηματισμού
Στην Ευρώπη σήμερα ο ΣΠ βρίσκεται στο επίκεντρο συζητήσεων που αφορούν την αποκέντρωση, τις νέες μορφές διακυβέρνησης και την αλλαγή σχέσεων μεταξύ τοπικών εξουσιών και πολιτών.
Η συνεχής μεγέθυνση των αστικών κέντρων έχει οδηγήσει στην αναγκαιότητα της συμμετοχής της πόλης στη λήψη των αποφάσεων.
Το γεγονός αυτό δημιουργεί πρόσφορο έδαφος για το άνοιγμα της τοπικής αυτοδιοίκησης (ΤΑ) προς τους πολίτες της, αναδεικνύει την απαίτηση διαφοροποιημένων απαντήσεων στα όλο και πιο περίπλοκα κοινωνικά ζητήματα, ενώ ταυτόχρονα επαναφέρει το ζήτημα της εμπιστοσύνης των πολιτών στην πολιτική.
Μ, άλλα λόγια αναδεικνύεται η ανάγκη μιας νέας διαφορετικής θεωρητικής προσέγγισης του ρόλου των πολιτών-πελατών-καταναλωτών.
Ο ΣΠ δε σημαίνει ότι οι πολίτες έχουν ενισχυμένο ρόλο στο στάδιο της οριστικοποίησης των αποφάσεων.
Συνήθως αποτελεί μια απόπειρα επίτευξης συναίνεσης για συγκεκριμένα ζητήματα (ιδιαίτερα όταν κρίνεται απαραίτητη για να αντισταθμίσει την όλο και πιο εύθραυστη εκλογική νομιμότητα, να αμβλύνει τις συγκρούσεις που οφείλονται σε αποφάσεις που παίρνονται «από τα πάνω» αλλά και να καλύψει την αποτυχία του κράτους και της αγοράς να ανταποκριθούν σε ζωτικές ανάγκες σημαντικής μερίδας πολιτών).
Βασικοί του στόχοι:
η ισότιμη πρόσβαση κάθε πολίτη στη διαδικασία λήψης των αποφάσεων που αφορούν τις προτεραιότητες ενός δήμου στον τομέα των δαπανών,
η ανάπτυξη των θεσμών σε ηθική βάση,
η ευαισθητοποίηση των κατοίκων σε θέματα που αφορούν την πόλη,
η αντιμετώπιση των στρεβλώσεων που γεννά η κοινωνία της αγοράς,
η διάδοση των μορφών «αλληλεγγύης στο πλαίσιο της διαπραγμάτευσης» κλπ.
Μέχρι στιγμής δεν υπάρχουν κυρίαρχα μοντέλα αλλά ούτε και ένας ενιαίος τρόπος περιγραφής των διαφορετικών μορφών ΣΠ.
Αξίζει όμως να αναφερθεί κανείς στις εμπειρίες και τα αποτελέσματα των πειραμάτων εφαρμογής του στην Ευρώπη.
Γαλλία
Στη Γαλλία, ο ΣΠ παρουσιάστηκε σαν ένα ισχυρό ιδεολογικό πρόγραμμα που προωθούσαν ορισμένα κόμματα της αριστεράς εναντίον του παραδοσιακού «συγκεντρωτισμού», στην προσπάθειά τους να σταματήσουν την αιμορραγία ψήφων.
Οι γαλλικές περιπτώσεις αναδεικνύουν 3 γενικούς στόχους:
Την ενίσχυση της δημόσιας διαχείρισης και της «τοπικής διακυβέρνησης», με την ένταξη των καθημερινών προβλημάτων στην πολιτική της ΤΑ.
Το μετασχηματισμό των κοινωνικών σχέσεων ιδιαίτερα στις πόλεις με υψηλό ποσοστό μη προνομιούχων κοινωνικών στρωμάτων.
Την ενίσχυση της συμμετοχικής δημοκρατίας, προσπαθώντας να υπογραμμίσει τη διαφορά ανάμεσα σ αυτήν και την απλή «πολιτική της εγγύτητας» η οποία χαρακτηρίζει την παραδοσιακή δημοκρατική προσέγγιση.
Γερμανία
Είναι η ευρωπαϊκή χώρα με το μεγαλύτερο αριθμό εμπειριών σε ΣΠ (15-20 περιπτώσεις).
Η επανένωση της Γερμανίας ώθησε πολλά από τα 16 ομόσπονδα κρατίδια να αλλάξουν το ρυθμιστικό τους πλαίσιο, με στόχο μια πιο ενεργή ανάμειξη των κατοίκων στη λήψη των πολιτικών αποφάσεων.
Αυτό οδήγησε στην άμεση εκλογή δημάρχων, την ελευθερία επιλογής δημοτικών συμβούλων στις εκλογές, την εισαγωγή νόμων που να προωθούν τις λαϊκές πρωτοβουλίες και τα δημοψηφίσματα.
Ταυτόχρονα, οι επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης οδήγησαν στη σύνδεση του ΣΠ με τον εκσυγχρονισμό της ΤΑ. Κύριος στόχος η διαφάνεια.
Στη Γερμανία πρωταρχικό ρόλο παίζει η παροχή πληροφόρησης για την προέλευση των πόρων και τις δημόσιες δαπάνες ενώ η συζήτηση για τις δημόσιες επενδύσεις έχει μικρότερη σημασία.
Η εφαρμογή του οργανώνεται συνήθως σε 3 στάδια:
Το στάδιο της ενημέρωσης, όπου οι πολίτες παίρνουν τις αναγκαίες πληροφορίες για τα έσοδα και τις δαπάνες της πόλης μαζί με λεπτομερής εξηγήσεις για τους δημοτικούς φόρους.
Το στάδιο της διαβούλευσης με τους πολίτες, είτε μέσα από δημόσιες συνελεύσεις είτε μέσω ερωτηματολογίων που διακινούνται μέσα από το διαδίκτυο.
Το τρίτο στάδιο, που περιλαμβάνει τη σύνταξη αναφορών μετά την ψήφιση του προϋπολογισμού στο δημοτικό συμβούλιο.
Ισπανία
Εδώ οι πρώτες προσπάθειες ΣΠ άρχισαν να αναπτύσσονται από το 2000 κυρίως στην Καταλονία και την Ανδαλουσία και τα διάφορα μοντέλα στηρίζονται στους δικούς τους κανόνες λειτουργίας που έχουν συντάξει από κοινού το δημοτικό συμβούλιο και οι πολίτες.
Αυτοί οι κανονισμοί καθορίζουν τις λειτουργίες κάθε φορέα, τις μεθόδους οργάνωσης και διεύθυνσης των συνελεύσεων αλλά ακόμη και τον τρόπο της χωροταξικής κατανομής των πόρων που προορίζονται για επενδύσεις.
Η εφαρμογή των μοντέλων ΣΠ υλοποιείται σε διάφορες φάσεις με πρώτη εκείνη της γενικής ενημέρωσης και της παρουσίασης των προγραμμάτων και καταλήγει στην επεξεργασία ενός καταλόγου προτεραιοτήτων από ένα μικρό αριθμό λαϊκών αντιπροσώπων.
Το βασικό πλεονέκτημα που έχουν οι εφαρμογές στην Ισπανία είναι η ισχυρή πολιτική βούληση των δημοτικών συμβουλίων να παρέχουν τα μέσα για την οργάνωση της συμμετοχής.
Ιταλία
Η χώρα αυτή έχει μακρά παράδοση πολιτικού διαλόγου σε θέματα συμμετοχής.
Ήδη από τη δεκαετία του 1960, τα εργοστασιακά συμβούλια, τα εκπαιδευτικά συμβούλια και οι εμπειρίες από τον συμμετοχικό σχεδιασμό του αστικού χώρου υπήρξαν σημαντικά κοινωνικά πειράματα τα οποία από την επόμενη δεκαετία άρχισαν να ενσωματώνονται και στη νομοθεσία.
Η πόλη της Ρώμης, ήταν η πρώτη που από το 2000 μετέτρεψε τα δημοτικά διαμερίσματά της σε «δήμους» με κάποιο βαθμό αυτονομίας στη λήψη αποφάσεων που αφορούν ορισμένες κατηγορίες δαπανών και ένα άμεσα εκλεγόμενο πρόεδρο των εκτελεστικών συμβουλίων τους.
Μετά από τις δημοτικές εκλογές του 2001, πάνω από 20 δήμοι εκδήλωσαν ενδιαφέρον για την εφαρμογή του ΣΠ, αναθέτοντας σε συγκεκριμένο δημοτικό σύμβουλο την ευθύνη.
Στην πραγματικότητα μόνο λίγες πόλεις έχουν τηρήσει αυτή τη δέσμευση και σήμερα υπάρχουν περίπου 20 περιπτώσεις εφαρμογής του ΣΠ, πολύ διαφορετικές μεταξύ τους.
Συμπεράσματα
Η επιτυχία του εγχειρήματος του ΣΠ , όπως επισημαίνεται στην συνοπτική μελέτη, συνήθως εξαρτάται από την παρουσία βασικών παραγόντων όπως:
Της πολιτικής βούλησης για τη στήριξη της διαδικασίας.
Του μεγάλου αριθμού οργανώσεων και της ικανότητα αυτοοργάνωσης των κοινωνικών δικτύων.
Της συνοχής και της λεπτομερούς επεξεργασίας των στοιχείων του οργανωτικού «σχεδιασμού» της διαδικασίας.
Της διοικητικής και οικονομικής επάρκειας της αρχής η οποία υλοποιεί τα πειράματα.
Της ύπαρξης μιας ισχυρής ανάγκης-κινήτρου (στοιχείο των ευρωπαϊκών κυρίως εμπειριών).
Στη λατινική Αμερική για παράδειγμα, οι ανάγκες-κίνητρα που ισχυροποιούν την επιθυμία για ΣΠ, είναι κυρίως κοινωνικής υφής (π.χ εξισορρόπηση των τεράστιων οικονομικών ανισοτήτων).
Αντίθετα, στην Ευρώπη, είναι κυρίως πολιτικές (κυρίως στη νότια Ευρώπη) ή έχουν σχέση με τη βελτίωση της αποδοτικότητας του κρατικού μηχανισμού.
Προβλήματα
Οι πρώτες εμπειρίες ανέδειξαν όμως σοβαρά προβλήματα που κυρίως έχουν σχέση με:
Δυσκολίες επικοινωνίας και σχέσεων μεταξύ των δημοτικών συμβουλίων και των κατοίκων που συμμετέχουν. Τα δημοτικά συμβούλια αντιμετωπίζουν το ΣΠ ανταγωνιστικά, ενώ οι πολίτες είναι γεμάτοι αμφιβολίες για την πραγματική συμβολή των προτάσεών τους.
Οι οργανωμένες συλλογικότητες αντιμετωπίζουν το εγχείρημα με αδιαφορία ή και εχθρικότητα, διαισθανόμενοι ίσως ότι έτσι μπαίνουν στο περιθώριο.
Σε πολλές περιπτώσεις οι διαδικασίες ΣΠ δεν μπορούν να επιτύχουν σημαντικά αποτελέσματα γιατί οι πολίτες τις αντιλαμβάνονται ως φόρουμ ή ως συμβούλια οργανώσεων.
Προτάσεις
Οι μελετητές θεωρούν ότι η δημιουργία «παρατηρητηρίων» για τις δεσμεύσεις των ΣΠ, μπορεί να αποτελεί μια ενδιαφέρουσα λύση, ενώ λαμπρό παράδειγμα αποτελεί και η μέθοδος που προτείνουν τα μοντέλα κατανομής των πόρων (μοντέλα της Βραζιλίας αλλά τα προτείνει και το πρόγραμμα της «Pride») που συνδέουν τις επιθυμίες των πολιτών που συμμετέχουν στη διαδικασία, με τις αντικειμενικές ανάγκες μιας περιοχής.
Αυτή η μέθοδος θεωρείται σημαντική γιατί:
Διαχειρίζεται τοπικές ανάγκες που είναι διαφορετικές μεταξύ τους και δεν εγκαταλείπει τον ρόλο του εγγυητή της ισότητας των επιλογών στην αγαθή προαίρεση των εκλεγμένων αντιπροσώπων.
Φροντίζει και για τα συμφέροντα των «αδύναμων» κοινωνικά ομάδων που δύσκολα εμπλέκονται στις διαδικασίες του ΣΠ.
Τέλος, η μελέτη τονίζει ότι το κράτος και η κοινωνία οφείλουν να βρίσκονται σε διαρκή σύμπραξη προκειμένου να υπηρετούν το κοινό συμφέρον, μέσω μιας σχέσης που να στηρίζεται στη συνεργασία «με ίσα δικαιώματα και ίσες ευθύνες».
Αποτελέσματα και καινοτομίες
Παρά τα προβλήματα και τις αντιστάσεις από τις μέχρι σήμερα εφαρμογές, τα αποτελέσματα δείχνουν ενθαρρυντικά, δεδομένου ότι ο ΣΠ απεκατέστησε το πολιτικό περιεχόμενο του προϋπολογισμού ο οποίος θεωρείτο «πολιτικά ουδέτερο» και τεχνικό ζήτημα.
Ωστόσο επισημαίνουν ότι ο ΣΠ:
Δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται ως αυτοσκοπός αλλά ως διαδικασία ενίσχυσης της δημοκρατικής συμμετοχής στα κοινά.
Πρόκειται για πραγματικό άνοιγμα του διοικητικού μηχανισμού προς τους πολίτες. Η συζήτηση με τους πολίτες και η άμεση συμμετοχή τους σε μείζονα θέματα που αφορούν την περιοχή τους έχει ουσιαστικό χαρακτήρα.
Μέσω της συλλογικής διαδικασίας οι πολίτες διαμορφώνουν συνείδηση «κοινών αγαθών» για την πόλη τους.
Κριτική
Η κριτική που υφίσταται ο ΣΠ αναφέρεται στο γεγονός ότι δεν πρόκειται για επαναστατική αλλά για μεταρρυθμιστική διαδικασία
Ωστόσο, επαναφέροντας την έννοια της συμμετοχής του πολίτη στο προσκήνιο, επιφέρει επαναστατικού τύπου αλλαγές και στη λειτουργία του συστήματος αλλά και στη συνείδηση των πολιτών.
Εκτύπωση στις: 2024-04-27
Από την ιστοσελίδα: Ανανεωτική
http://www.ananeotiki.gr/el/sx_PrintPage.php?tid=4046