Αρχική | Εκτύπωσε ή Αποθήκευσε ως PDF | Αποθήκευσε ως WORD | Αποθήκευσε ως HTML

Η πάλη των λέξεων

Δημήτρης, Χασάπης

Κυριακάτικη Αυγή, 2010-02-14


Η κερδοσκοπία της αγοράς, η κερδοφορία των επιχειρήσεων, τα μη κερδοσκοπικά πανεπιστήμια και άλλοι συναφείς λεκτικά όροι του τρέχοντος πολιτικού λεξιλογίου συσκοτίζουν την έννοια του κέρδους ως υλικού αποτελέσματος μιας δραστηριότητας ή μιας συναλλαγής, συσχετίζοντάς το επιλεκτικά και κατά περίπτωση με την ηθική, το δίκαιο ή την οικονομία και αποδίδοντάς του άλλοτε θετική και άλλοτε αρνητική αξία. Το ίδιο συμβαίνει και με πολλές άλλες έννοιες και λέξεις με τις οποίες μας βομβαρδίζουν συστηματικά αυτές τις μέρες τα πολιτικά επιτελεία του δικομματισμού και τα προσκείμενά τους ραδιοτηλεοπτικά μέσα στην προσπάθεια να νομιμοποιήσουν ως αναγκαία και να καταστήσουν αποδεκτά ως αναπόφευκτα τα οικονομικά και πολιτικά σχέδια της κυβέρνησης.

Επιβεβαιώνοντας τη βασική θέση του Κοσμά Ψυχοπαίδη ότι η «πολιτική ασκείται και μέσα στις έννοιες», αφού «όποιος κατασκευάζει ή χρησιμοποιεί μια έννοια, τις περισσότερες φορές δεν θέλει μόνο να δηλώσει το περιεχόμενό της, αλλά παράλληλα να δείξει την εγκυρότητα μιας ερμηνείας, να πείσει ή να πάρει με το μέρος του αυτούς στους οποίους απευθύνεται κάθε φορά. Υπό το πρίσμα αυτό ιδωμένες, οι έννοιες δεν είναι αθώες, αλλά φορτισμένες με συμφέροντα, ως προς τα οποία και ενέχονται όσοι τις κατασκευάζουν ή τις χρησιμοποιούν» (Κ. Ψυχοπαίδη, Πολιτική μέσα στις έννοιες, εκδ. Νήσος, 1997, σ. 13).

Οι έννοιες εκφράζονται με λέξεις και οι λέξεις δεν αποτελούν απλώς εκφράσεις, αλλά και συνθήκη ύπαρξης των εννοιών, αφού η κατασκευή και η χρήση των εννοιών είναι πρακτικά αδύνατη χωρίς τη διαμεσολάβηση της γλώσσας. Η γλώσσα και το λεξιλόγιο που χρησιμοποιεί για να περιγράψει γεγονότα και εξελίξεις «κατασκευάζουν» μια πολιτική πραγματικότητα, την οποία τελικά βιώνουμε ως «την» πολιτική πραγματικότητα. Ακόμα και πολύ οικεία σε μας γεγονότα αποκτούν διαφορετικά νοήματα μέσα από διαφορετικές περιγραφές, άρα και ερμηνείες τους. Γιʼ αυτό και δεν μπορεί ποτέ να υπάρξει μια «αντικειμενική» πολιτική πραγματικότητα, άρα και μια «έγκυρη» και καθολικά αποδεκτή περιγραφή της, και ευτυχώς γιʼ αυτό, αφού μια τέτοια εκδοχή θα καταργούσε κάθε έννοια πολιτικής. Η αμφισημία, η αντίφαση, η επίκληση και τα γλωσσικά συναφή φαινόμενα, τα οποία αναφέρονται ή αντανακλούν υλικές συνθήκες και συμφέροντα, είναι συστατικά στοιχεία της πολιτικής έκφρασης και δράσης. Η πολιτική, επομένως, ασκείται και μέσα στις λέξεις και με τις λέξεις. Ιδίως στην εποχή μας.

Βασικό στοιχείο των πολιτικών χειρισμών είναι η δημιουργία νοημάτων και η διαμόρφωση της λεγόμενης «κοινής γνώμης». Η διαμόρφωση, δηλαδή, απόψεων και πεποιθήσεων στους πολίτες, για το τι σημαίνουν και πόσο σημαντικά είναι τα γεγονότα και τα προβλήματα που βιώνουν, οι λύσεις που προτείνονται και οι πολιτικές στις οποίες όλα αυτά εντάσσονται. Με στόχο την αποδοχή κάποιων πολιτικών ως «αυτονόητων» και την απόρριψη κάποιων άλλων ως «εξωπραγματικών», άρα και την ενεργοποίηση της υποστήριξης ή την αποθάρρυνση της αποδοκιμασίας τους.

Το κατάλληλο λεξιλόγιο και η ανάλογη χρήση της γλώσσας διαστρέφουν τις σημασίες, συσκοτίζουν τις αξίες και κυρίως συγκαλύπτουν τις προθέσεις και τα συμφέροντα των περιγραφών και των ερμηνειών και κατά συνέπεια των τρόπων για την αντιμετώπιση των γεγονότων και των επιλογών για τις λύσεις των προβλημάτων, δηλαδή των πολιτικών προταγμάτων. Κάθε λέξη αποκτά συγκεκριμένο νόημα από το κοινωνικό πλαίσιο στο οποίο αναφέρεται και τα συμφέροντα των ανθρώπων, που σκέφτονται και δρουν σʼ αυτό το πλαίσιο, ορίζουν τη σημασία της. Κάθε φράση, επομένως, είναι πολιτικά αμφίσημη. Τι σημαίνει, ας πούμε, δημόσιο χρέος ή οικονομική κρίση ή μισθολογική ανισότητα στον λόγο του υπουργού οικονομικών, του διοικητή της τράπεζας, του προέδρου του εργατικού συνδικάτου και του τηλεπαρουσιαστή;

Στο πεδίο διαμόρφωσης της «κοινής γνώμης», για τις ανάγκες της οποίας κατασκευάζονται διαφορετικές «πραγματικότητες», διαπλέκονται οι πολιτικές ηγεσίες με τα εκδοτικά και ραδιοτηλεοπτικά συγκροτήματα και αναδεικνύεται πολλές φορές κυρίαρχος ο ρόλος των συγκροτημάτων αυτών στους πολιτικούς χειρισμούς. Αυτές τις μέρες προκειμένου να νομιμοποιηθούν πολιτικά και να γίνουν αποδεκτές κοινωνικά οι πολιτικές επιλογές της κυβέρνησης για την οικονομία, βιώνουμε την κατασκευή μιας «πραγματικότητας» συγκροτημένης από ένα πλήθος απειλών, ανασφαλειών και αβεβαιοτήτων, σε πλήρη αντίθεση, βέβαια, με την προεκλογική «πραγματικότητα» των ελπίδων, των δυνατοτήτων και των βεβαιοτήτων, η οποία κατασκευάστηκε για να οδηγήσει το ΠΑΣΟΚ στην κυβέρνηση. Η πολιτική ασκείται και μέσα στις έννοιες και με τις έννοιες και μέσα στις λέξεις και με τις λέξεις, που τις εκφράζουν. Άρα δεν αρκεί μόνο να έχουμε απόψεις και προτάσεις, πρέπει να έχουμε και τρόπους αποτελεσματικής συμπλοκής τους στην καθημερινή πάλη των λέξεων.

* Ο Δ. Χασάπης διδάσκει στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.

Εκτύπωση στις: 2024-03-29
Από την ιστοσελίδα: Ανανεωτική
http://www.ananeotiki.gr/el/sx_PrintPage.php?tid=4354