«It’s the politics, stupid!»...
Γιώργος, Ιωαννίδης
Κυριακάτικη Αυγή, 2010-02-21
Tα περιθώρια άσκησης εθνικής πολιτικής1. Όπως σχολίασε ο Γιώργος Σταθάκης, στο πρώτο κείμενο αυτής της σειράς σημειωμάτων (7.2.2010), η οικονομική κρίση είχε ως αποτέλεσμα την ακύρωση στην πράξη των βασικών πυλώνων της οικονομικής πολιτικής στην Ευρωπαϊκή Ένωση, την «επανεθνικοποίηση» της εθνικής οικονομικής πολιτικής και την έναρξη διαπραγματεύσεων ανάμεσα στα κράτη. Η υιοθέτηση συνεπώς της μιας ή της άλλης εθνικής πολιτικής σχετίζεται στενά και με το αντικείμενο της διαπραγμάτευσης. Στην περίπτωση της Ελλάδας νομίζω ότι δύο είναι τα σημαντικά στοιχεία.
Το πρώτο αφορά τις αντικειμενικές «ιδιαιτερότητες» της ελληνικής περίπτωσης. Τον συνδυασμό, δηλαδή, υψηλού ελλείμματος με υψηλό χρέος και τη μνημειώδη αναξιοπιστία των ελληνικών στατιστικών στοιχείων: η απογραφή του 2004 και η προς τα πάνω αναθεώρηση του χρέους, η πρόταση για αναθεώρηση του ΑΕΠ κατά 25%, η παραδοχή, μετά τις εκλογές, ότι το έλλειμμα δεν ήταν ούτε 4% ούτε 8%, αλλά 12%. Τα παραπάνω όμως δεν δικαιολογούν επαρκώς το στενό μαρκάρισμα της ελληνικής κυβέρνησης. Η απάντηση θα μπορούσε ίσως να αναζητηθεί στο γενικότερο πολιτικό πεδίο και τα ενδεχόμενα που ανοίγει η οικονομική κρίση. Είναι σύμπτωση ότι οι χώρες που κυρίως πιέζονται σήμερα έχουν σοσιαλδημοκρατικές κυβερνήσεις;
Στην Αριστερά τείνουμε να ταυτίζουμε τα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα με τα φιλελεύθερα και τα συντηρητικά, επειδή όλα έχουν υιοθετήσει νεοφιλελεύθερες οικονομικές πολιτικές. Εξαιτίας της κρίσης όμως, εγκαταλείφθηκαν τα δόγματα περί μη παρέμβασης του κράτους στην οικονομία, εθνικοποιήθηκαν τράπεζες και ενεργοποιήθηκαν τεράστια πακέτα στήριξης της ζήτησης. Το γεγονός αυτό δημιούργησε μια νέα πραγματικότητα η οποία, εάν υποστηριχθεί από κάποιο πολιτικό υποκείμενο, μπορεί να αποκτήσει πιο μόνιμα χαρακτηριστικά. Η ανάδειξη στην κυβέρνηση σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων, σε συνδυασμό με το μέγεθος της κρίσης και την απονομιμοποίηση της νεοφιλελεύθερης ορθοδοξίας, θα μπορούσε να σημάνει αλλαγές ως προς τα γενικά χαρακτηριστικά της οικονομικής πολιτικής. Προφανώς, δεν αναφέρομαι σε κάποιο σοσιαλιστικού τύπου μετασχηματισμό. Ωστόσο, η προοπτική μιας μεγαλύτερης ρύθμισης δεν φαντάζει πλέον τόσο μακρινή. Για εμάς, τους κοινούς θνητούς, αυτό μπορεί να είναι λεπτομέρεια (αφού οι μισθοί δεν πρόκειται να ανέβουν θεαματικά), αλλά οι παραπάνω αλλαγές σημαίνουν ότι κάποιοι θα χάσουν εκατομμύρια, θα πληρώνουν φόρους. Η απαίτηση να υιοθετήσει η Ελλάδα μια θεραπεία-σοκ ουσιαστικά είναι μια απαίτηση επίδειξης νομιμοφροσύνης από τη νέα κυβέρνηση στη νεοφιλελεύθερη ορθοδοξία.
Τα όρια της οικονομικής φιλοσοφίας της Ε.Ε.
2. Ο νεοφιλελευθερισμός μπορεί να φαντάζει λειτουργικός όταν η οικονομία αναπτύσσεται και η πίτα μεγαλώνει. Σε περιόδους κρίσης όμως, αναδεικνύεται η τρομερή του αναπηρία, όταν «ο μεγάλος εχθρός», το κράτος, αναδεικνύεται ως ο μόνος σωτήρας. Σήμερα στην Ευρώπη επικρατεί αμηχανία για το μέλλον. Το όριο του 3% του Συμφώνου Σταθερότητας φαντάζει ως επιστημονική φαντασία, από την άλλη η νεοφιλελεύθερη ρητορική των Βρυξελλών δεν έχει αλλάξει στο ελάχιστο. Κύρια αιτία αυτής της αμηχανίας είναι το γεγονός ότι τα συντηρητικά και νεοφιλελεύθερα κόμματα δεν διαθέτουν μεσοπρόθεσμη πολιτική εξόδου από την κρίση (ή, καλύτερα, διαφωνούν με τη μόνη ρεαλιστική πολιτική διεξόδου). Η πρακτική τους εξαντλείται στην προσπάθεια αντιμετώπισης των άμεσων προβλημάτων με την ελπίδα ότι, όταν η οικονομία ανασάνει, τα πράγματα θα επανέλθουν στην προηγούμενη κατάσταση.
Η κρίση όμως δημιουργεί τετελεσμένα. Η αντικειμενική ανάγκη στήριξης της ελληνικής οικονομίας, προκειμένου να στηριχθεί το ευρώ, απαγορεύεται ρητά από τις ευρωπαϊκές Συνθήκες. Συνεπώς, η στήριξη της Ελλάδας συνιστά πρόβλημα φυσιογνωμίας για την Ένωση. Εάν η στήριξη μιας εθνικής οικονομίας γίνει αντιληπτή ως «κοινή ευρωπαϊκή υπόθεση», τίθενται δύο ερωτήματα. Πρώτον, πώς θα ελαχιστοποιηθούν οι πιθανότητες μια οικονομία να αντιμετωπίσει αντίστοιχα προβλήματα. Δεύτερον, στην ενδεχόμενη περίπτωση που μια οικονομία χρήζει βοήθειας, ποια μορφή θα πάρει η στήριξη; Η απάντηση στο πρώτο ερώτημα προϋποθέτει αναδιανεμητικούς μηχανισμούς και κοινή διαχείριση του χρέους, ενώ στο δεύτερο, σημαίνει κοινοτικό αποθεματικό, ενδοκοινοτικό διακρατικό δανεισμό, δυνατότητα απευθείας δανεισμού από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) κλπ. Οι συνέπειες των παραπάνω για το σύνολο της ευρωπαϊκής δομής (πολιτικής και οικονομικής) είναι τεράστιες. Όλα αυτά απαιτούν κάτι περισσότερο από μια διορισμένη υπερεθνική γραφειοκρατία (Κομισιόν).
Μια αριστερή πολιτική στρατηγική για την οικονομία στην Ευρώπη
3. Ο κ. Παπανδρέου χρειάζεται τη «βοήθειά» μας! Ας υποθέσουμε ότι ξεκίνησε με καλές προθέσεις, αλλά οι συσχετισμοί δεν τον ευνοούν. Όμως, ούτε ο πρωθυπουργός ούτε οι εταίροι μας μπορούν να αγνοήσουν τα τετελεσμένα που πιθανώς θα δημιουργήσει μια έντονη κοινωνική αναταραχή. Η υλοποίηση μιας εναλλακτικής πολιτικής απαιτεί την απόρριψη στην πράξη (δηλαδή στους δρόμους) του ελληνικού σχεδίου σταθερότητας. Όπως η Ευρώπη αναγκάστηκε να ξαναδεί την ιρλανδική, τη γαλλική κ.ο.κ. περίπτωση μετά την απόρριψη σε δημοψήφισμα των ευρωπαϊκών Συνθηκών, έτσι θα αναγκαστεί να ξαναδεί το σχέδιο «αποκατάστασης» της ελληνικής οικονομίας στον βαθμό που αυτό προσκρούει σε ανυπέρβλητες κοινωνικές αντιδράσεις.
Σε κάθε περίπτωση, εάν οι ευρωπαίοι σοσιαλδημοκράτες θέλουν να συνεχίσουν να λένε ότι συνιστούν κάτι το διαφορετικό, πρέπει να κάνουν κάτι στην πράξη. Η Σοσιαλιστική Διεθνής, της οποίας πρόεδρος είναι ο Γ. Παπανδρέου, για την ώρα τηρεί σιγή ιχθύος, όχι μόνο για το «έλασσον» ζήτημα της ελληνικής περίπτωσης (κανένας από τους ευρωπαίους «συντρόφους» του Γ. Παπανδρέου δεν διαμαρτυρήθηκε δημόσια για την πώληση γαλλικών πολεμικών πλοίων, ενώ ο γερμανός σοσιαλδημοκράτης υπεύθυνος για την οικονομική πολιτική δήλωσε ότι στηρίζει την πολιτική της Α. Μέρκελ αναφορικά με την Ελλάδα), αλλά και για το πώς βλέπει το σύνολο της οικονομικής πολιτικής (το μέλλον του Συμφώνου Σταθερότητας, το ύψος και τη δομή του ευρωπαϊκού προϋπολογισμού κλπ.). Το σχέδιο των σοσιαλδημοκρατών για την έξοδο από την κρίση είναι το ίδιο με αυτό των συντηρητικών και των φιλελεύθερων: βλέποντας και κάνοντας.
Η Αριστερά πάντως δεν μπορεί να περιμένει την κοινωνική επανάσταση (πόσο μάλλον αφού δεν μπορεί να την προκαλέσει) ή την αναγέννηση των σοσιαλδημοκρατών (ώστε να κάνει αντιπολίτευση από καλύτερες θέσεις). Ένα σύνολο προτάσεων-θέσεων για την έξοδο από την κρίση παραμένουν ορφανές ως προς το πολιτικό υποκείμενο που τις εκφράζει. Η Αριστερά έχει τη δυνατότητα να αναλάβει πρωτοβουλίες, σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο, ώστε να αναδείξει την ανάγκη αναπροσανατολισμού της ευρωπαϊκής ενοποίησης βάσει των αρχών της αλληλεγγύης και της ενίσχυσης της πολιτικής έναντι της οικονομίας. Αυτή η προσπάθεια περνά εκ των πραγμάτων και από το μαζικό κίνημα και από συμβολικές ενέργειες και από την διατύπωση εναλλακτικών προτάσεων ως προς την οργάνωση και τη διαχείριση της οικονομίας (βλ. προτάσεις των Ευρωπαίων Οικονομολόγων).
Η πολιτική ενοποίηση της Ευρώπης, απάντηση στην κρίση;
4. Η οικονομική κρίση είναι ενδογενής συνέπεια του μοντέλου οικονομικής ανάπτυξης και διαχείρισης που υιοθετήθηκε τα τελευταία τριάντα χρόνια από όλους. Μέσα από τη διαδικασία της ευρωπαϊκής οικονομικής ολοκλήρωσης, οι αρχές του εγγράφηκαν και στο «Σύνταγμα» της Ευρώπης. Η ελλιπής πολιτική ενοποίηση βοήθησε στο να δημιουργηθεί μια υπερεθνική μηχανή φιλελευθεροποίησης χωρίς να αμφισβητηθεί το πολιτικό μονοπώλιο των κυβερνήσεων στο εσωτερικό της κάθε χώρας. Από τη φεντεραλιστική λογική των δεκαετιών του ʼ60 και ʼ70 και την ανάγκη πολιτικής διευθέτησης της οικονομίας περάσαμε σταδιακά στη νεοφιλελεύθερη κυριαρχία και τον διαχωρισμό της οικονομίας από την πολιτική.
Η διέξοδος από την κρίση θέτει επιτακτικά το αίτημα αλλαγής της οικονομικής φιλοσοφίας της Ένωσης. Από τεχνικής απόψεως, οι προτάσεις υπάρχουν (ευρωπαϊκό ομόλογο, αναδιανεμητικοί μηχανισμοί, ενίσχυση του προϋπολογισμού, κοινό αποθεματικό, περιορισμός της αυτονομίας της ΕΚΤ, αλλαγή του Συμφώνου Σταθερότητας κλπ.). Ωστόσο, το ζήτημα είναι ότι αυτές οι προτάσεις απαιτούν ένα διαφορετικό μοντέλο διακυβέρνησης το οποίο θα ενισχύει το πολιτικό στοιχείο. Κατά συνέπεια απαιτείται και ενίσχυση των δημοκρατικών διαδικασιών επιλογής των πολιτικών και ελέγχου αυτών. Η πολιτική ενοποίηση δηλαδή είναι αναγκαία. Για την ώρα, αυτό φαντάζει σαν άλμα στη συζήτηση, δεδομένου ότι το σύνολο των θεσμών της Ένωσης έχει δομηθεί με άλλη λογική. Αυτό όμως δεν απαγορεύει την υιοθέτηση άμεσων μέτρων στη βάση της πολιτικής αλληλεγγύης (που για την ώρα χαρακτηρίζει μόνο τους αντιπάλους μας) και την ταυτόχρονη πίεση για θεσμοποίηση των εναλλακτικών προτάσεων. Για την Αριστερά το στοίχημα αυτό παραμένει ανοιχτό, αρκεί να αντιληφτούμε ότι τα «πονταρίσματα» μπαίνουν και στο ευρωπαϊκό επίπεδο. Τώρα ίσως, μας χρειάζονται οι ευρωπορείες περισσότερο από ποτέ.
Ο Γιώργος Ιωαννίδης είναι υποψήφιος διδάκτορας στο Τμήμα Οικονομικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Κρήτης
Εκτύπωση στις: 2024-04-25
Από την ιστοσελίδα: Ανανεωτική
http://www.ananeotiki.gr/el/sx_PrintPage.php?tid=4369