Οι καιροί είναι γκαστρωμένοι
H αμφισβήτηση της Δύσης και τα διλήμματα της Eυρώπης
Γιάννης, Βούλγαρης
Τα Νέα, 2005-05-28
Δεν είναι μόνο οι νύχτες γκαστρωμένες, όπως συχνά έλεγε ο Xαρίλαος Φλωράκης, αλλά και οι καιροί. Οι δικοί μας καιροί. Tι εγκυμονούν άραγε; Tους «Λευκούς ανθούς της αύριον» ή «Tα άνθη του κακού»; όπως έλεγαν οι ποιητέςΤο αυριανό αμφίρροπο δημοψήφισμα στη Γαλλία δεν είναι παρά άλλη μια ψηφίδα σε ένα μωσαϊκό που έχει γίνει συγκεχυμένο, καθώς αντίρροπες, αποκεντρωμένες και ασύμπτωτες τάσεις αναπτύσσονται, διαφορετικοί «ιστορικοί χρόνοι και χώροι» συμπυκνώνονται και συνυπάρχουν με τρόπο πολύ πιο συγκρουσιακό απ’ ό,τι στο παρελθόν
Αφορμή της εισαγωγικής οιωνοσκοπικής διάθεσης είναι το αυριανό αμφίρροπο δημοψήφισμα στη Γαλλία από το οποίο εξαρτάται η συνέχεια ή η εμπλοκή της ευρωπαϊκής ενοποίησης. Στην πραγματικότητα δεν είναι παρά άλλη μια ψηφίδα σε ένα μωσαϊκό που έχει γίνει συγκεχυμένο, καθώς αντίρροπες, αποκεντρωμένες και ασύμπτωτες τάσεις αναπτύσσονται, διαφορετικοί «ιστορικοί χρόνοι και χώροι» συμπυκνώνονται και συνυπάρχουν με τρόπο πολύ πιο συγκρουσιακό απ’ ό,τι στο παρελθόν. Νέοι πρωταγωνιστές μπαίνουν στην παγκόσμια σκηνή προσθέτοντας τα δικά τους ερωτηματικά, που κάνουν την πλοκή πιο ανοιχτή στο απρόβλεπτο.
H αρχική υπόθεση ενός ομοιόμορφου κόσμου που ενοποιείται μέσω της διάδοσης του δημοκρατικού καπιταλισμού δυτικού τύπου (ως αισιόδοξη προσδοκία) ή της αυτοκρατορικής λογικής της αμερικανικής υπερδύναμης ή της «αμερικανοποίησης» (οι αντίπαλοι φόβοι), διαψεύδεται καθημερινά. Αν υπάρχουν δύο σαφείς τάσεις, αυτές τείνουν στην αντίθετη κατεύθυνση. Από τη μια, η διάδοση και η ανάπτυξη του καπιταλισμού ενσωματώνεται και συναρθρώνεται στις εθνικές ή περιφερειακές ιδιαιτερότητες πολιτικού, κοινωνικού και πολιτισμικού χαρακτήρα. Και όπως ήξεραν καλά οι κλασικοί αλλά τείνουν να το ξεχνούν οι επίγονοι, ο καπιταλισμός δεν συνεπάγεται, ούτε λογικά ούτε πολιτικά, τη φιλελεύθερη δημοκρατία. Γεγονός που σήμερα επιβεβαιώνεται π.χ. στα εργοστάσια - στρατόπεδα της Κίνας, αλλά και στην αργόσυρτη απαξίωση των δημοκρατικών θεσμών της «Δύσης».
Οι Κινέζοι
Από την άλλη, αναδύεται ένας κόσμος πολυκεντρικός που διαψεύδει όλο και πιο πειστικά την αντίληψη της αμερικανικής αυτοκρατορίας. H αλλαγή του διεθνούς σκηνικού με τη θεαματική ανάπτυξη της Κίνας, της Ινδίας, τη νέα πορεία της Ρωσίας, τις λιγότερο θεαματικές αλλά επίσης ενδιαφέρουσες διεργασίες της Λατινικής Αμερικής, μπορεί να μην ανατρέπει τη στρατιωτική υπεροπλία των ΗΠΑ, αλλά κάνει πολύπλοκο και πολυδιάστατο το διεθνές πολιτικό παιχνίδι. Μολονότι αυτές οι χώρες (ιδίως η Κίνα) έχουν ακόμα μπροστά τους τα προβλήματα και τις κρίσεις ανάπτυξης, η μεταβαλλόμενη «γεωγραφία» της οικονομικής παγκοσμιοποίησης προκαλεί ήδη μια ανακατανομή γενικότερης ισχύος. Πόσο μάλλον που συνυπάρχουν με τα διάσπαρτα ατελέσφορα «έργα» του αμερικανικού επεμβατισμού: στη Μέση Ανατολή, στο Ιράκ, στο Αφγανιστάν, στα Βαλκάνια. Εξίσου ξεθωριασμένη είναι πλέον και η ιδεολογική προκάλυψη αυτού του παρεμβατισμού. Βρισκόμαστε ασφαλώς μίλια μακριά από την αρχική δημοκρατική ανθρωπιστική ιδεολογία της κλιντονικής περιόδου. Ακόμα όμως και ο πόλεμος κατά της τρομοκρατίας του σημερινού Μπους έχασε τη στρατιωτική του πειστικότητα, ενώ το νέο πολιτικό σλόγκαν της διάδοσης της ελευθερίας ακούγεται σαν ανέκδοτο.
Πώς μπορούσε άλλωστε να είναι αλλιώς; Εδώ η ίδια η απελευθέρωση του διεθνούς εμπορίου τέθηκε υπό περιορισμό από τη στιγμή που έπληξε τις οικονομικές - κοινωνικές ισορροπίες βιομηχανικών κλάδων της «Δύσης». Οι ΗΠΑ αλλά και η Ευρωπαϊκή Ένωση έλαβαν τα πρώτα προστατευτικά μέτρα έναντι της «εισβολής» των κινεζικών προϊόντων. Προς δόξαν των πολυετών πιέσεων να ανοίξουν οι τρίτες χώρες τις αγορές στα δικά τους κεφάλαια και προϊόντα. Πόσο πειστική θα είναι άραγε η «Δύση» αν στην επόμενη κρίση ενταθούν οι πιέσεις να μπουν αυστηρότεροι φραγμοί στον καπιταλισμό - καζίνο;
Αντιφατικότητα
Γίνεται αυξανόμενα φανερό ότι ο παγκοσμιοποιημένος χρηματιστηριακός καπιταλισμός παράγει πολύ πιο μεικτές και σύνθετες καταστάσεις από εκείνες που προβλέπει η νεοφιλελεύθερη ιδεολογία, αλλά και όσες θεωρίες της παγκοσμιοποίησης υπερέβαλαν την ομογενοποιητική της επίδραση. Είτε υποστηρικτικές ήταν, είτε κριτικές. Και είναι πολύ πιθανό η πολυπλοκότητα και αντιφατικότητα να αυξηθεί όταν η παγκοσμιοποίηση του σημερινού δυτικού οικονομικού - ενεργειακού μοντέλου ανάπτυξης θα συγκρουστεί στο ορατό πλέον μέλλον με το οικολογικό όριο. Όταν δηλαδή επαληθευτούν οι ειδικοί που προειδοποιούν για το βάρος που θα δεχτεί ο πλανήτης από την εκβιομηχάνιση και κατανάλωση των δημογραφικών γιγάντων του Νότου, εφόσον προσεγγίσουν τα πρότυπα και τα επίπεδα της «Δύσης».
Της «Δύσης» σε εισαγωγικά. Γιατί γίνεται όλο και περισσότερο έννοια απροσδιόριστη και γιατί χάνει την ιστορική φόρτιση που είχε ως κέντρο του κόσμου. H παγκοσμιοποίηση γράφεται σαν νέο κεφάλαιο στη συνεχιζόμενη «αποκέντρωση της Δύσης» (Stuart Hall). Από τη μια, οι στρατηγικές αποκλίσεις των ΗΠΑ με μέρος της Ευρώπης συνεχίζονται, ενώ παράλληλα η δημογραφική εξέλιξη των ΗΠΑ προδιαγράφει την «απο-ευρωποίηση» της κυρίαρχης κουλτούρας της. Από την άλλη, η μεταφορά της οικονομικής ισχύος και της αλληλεξάρτησης στον Ειρηνικό είναι επιταχυνόμενη και εντυπωσιακή. Το γεγονός θέτει ζωτικά διλήμματα στις ευρωπαϊκές χώρες.
Θα προκάμει η Ευρώπη;
Στον 20ό αιώνα, η Ευρώπη ύστερα από δύο πολέμους, γνώρισε τη γεωπολιτική παρακμή. Εκθρονίστηκε από το κέντρο του κόσμου. Ωστόσο οι δύο νέες υπερδυνάμεις τής ήταν πολιτισμικά οικείες. Ιδίως η Αμερική που αποτελούσε τη φιλελεύθερη - καταναλωτική εκδοχή της ευρωπαϊκής κοιτίδας. Και από την άλλη όμως μεριά, η ΕΣΣΔ μετέτρεπε (και εκφύλιζε) σε κρατική ιδεολογία τον μαρξισμό, γνήσιο τέκνο της ευρωπαϊκής σκέψης και παράδοσης. Στον 21ο αιώνα οι τύχες της Ευρώπης μοιάζουν ανοιχτές σε αντιδιαμετρικές προοπτικές. Ως ενοποιημένη ήπειρος μπορεί να γίνει βασικός διαμορφωτής του νέου κόσμου που αναδύεται. Ως σύνολο μικρομεσαίων εθνικών κρατών θα γνωρίσει την περιθωριοποίηση σε έναν κόσμο που θα τής είναι όλο και περισσότερο ξένος - πολιτικά και πολιτισμικά. Όσοι αρεσκόμαστε στις ιστορικές παραλληλίες από απλό πνευματικό χαβαλέ, μιας και ξέρουμε ότι δεν έχουν την παραμικρή ερμηνευτική αξία, θυμόμαστε ότι η αφετηρία του σημερινού κόσμου, η αφετηρία της σημερινής παγκοσμιοποίησης που είχε ως πρωταγωνιστές τον καπιταλισμό και το εθνικό κράτος, βρίσκεται στον 15ο και τον 16ο αιώνα. Τότε εκδηλώθηκε η μεγάλη απόκλιση της ιστορικής τροχιάς των δύο μεγάλων ερωτηματικών της εποχής μας: της Κίνας και της Ευρώπης. H πρώτη, αν και διέθετε ίσο ή και υψηλότερο τεχνολογικό επίπεδο, κλείστηκε στον εαυτό της προκειμένου να διαιωνίσει την ενότητα της αυτοκρατορίας μέσω της στασιμότητας και της απόκρουσης των αλλαγών. H Ευρώπη αντίθετα, μέσα από τον ανταγωνισμό των αναδυόμενων εθνικών κρατών αλλά και τη σχετικά ενιαία πολιτισμική ταυτότητά της, ανοίχτηκε στον κόσμο και αναδύθηκε σε κέντρο του. Βρισκόμαστε άραγε προ της αντιστροφής των ρόλων;
Ή αλλιώς: θα προκάμει η Ευρώπη; όπως θα έλεγε και ο Χαρίλαος Φλωράκης.
Εκτύπωση στις: 2024-04-18
Από την ιστοσελίδα: Ανανεωτική
http://www.ananeotiki.gr/el/sx_PrintPage.php?tid=643