Βαθαίνει διεθνώς το χάσμα ανισοτήτων

Κώστας Π., Αναγνωστόπουλος

Κυρ. Ελευθεροτυπία, 2013-12-29

ΣΕ ΠΡΟΣΦΑΤΗ ομιλία του (4.12.2013) ο Μπ. Ομπάμα χαρακτήρισε την ανισότητα ως «το πρωταρχικό ζήτημα της εποχής μας». Μια βδομάδα νωρίτερα (26.11.2013), ο Πάπας Φραγκίσκος σε βαρυσήμαντο κείμενό του επετέθη στην οικονομία του αποκλεισμού και της ανισότητας και, εμμέσως πλην σαφώς, χλεύασε τις νεοφιλελεύθερες απόψεις περί διανομής των εισοδημάτων και του πλούτου. Κάλλιο αργά, παρά ποτέ. Το χάσμα στα εισοδήματα δεν παύει να διευρύνεται μέρα με τη μέρα.

Ο καθηγητής στην Οικονομική Σχολή του Παρισιού, Τομά Πικετί, τεκμηριώνει αυτή τη δυναμική των ανισοτήτων στο βιβλίο του «Το κεφάλαιο στον 21ο αιώνα» (Thomas Piketty, «Le capital au XXIe siecle», Seuil, Paris, 2013). Οι αναλύσεις του εδράζονται σε πληθώρα αδιαμφισβήτητων στατιστικών στοιχείων, το δε συμπέρασμά του είναι σαφές: η μεταπολεμική ισορροπία των εισοδημάτων και του πλούτου στις αναπτυγμένες χώρες ανετράπη ολοσχερώς την τελευταία τεσσαρακονταετία.

Ο Πικετί πραγματεύεται διεξοδικά τα σκανδαλώδη εισοδήματα των «ανώτερων» τάξεων της εισοδηματικής κλίμακας. Αφού συρρικνώθηκε απότομα στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και σταθεροποιήθηκε στη μεταπολεμική περίοδο, το (προ φόρων) μερίδιο του ανώτατου 10% στις ΗΠΑ άρχισε να ανέρχεται από το 1970 και εντεύθεν, φθάνοντας το 2007 στο 50,4% του εθνικού εισοδήματος -απόλυτο ρεκόρ από τις αρχές του 20ού αιώνα. Ανάλυση του ανώτατου δεκατημορίου στις επιμέρους εισοδηματικές του ομάδες αποκαλύπτει ότι το μεν ανώτατο 1% αύξησε το μερίδιό του από 8,9% σε 23,5%, το δε αντίστοιχο μερίδιο του ανώτατου 0,1% τετραπλασιάστηκε από 2,6% σε 12,3%. Τα μεγέθη αυτά δείχνουν ακόμη πιο προκλητικά, αν ληφθεί υπόψη ότι την τριακονταετία 1976-2007 το ανώτατο 1% καρπώθηκε το 58% της πραγματικής οικονομικής μεγέθυνσης.

Κληρονόμοι και ραντιέρηδες

Ωστόσο, το κεντρικό θέμα του βιβλίου είναι η καταφανής συγκέντρωση του κεφαλαίου. Η ενδογενής δυναμική του καπιταλισμού οδηγεί σε μεγάλη αύξηση και συγκέντρωση του ιδιωτικού πλούτου, που μας γυρίζει πίσω στις περιουσιακές διαφορές του 19ου αιώνα και της Μπελ Επόκ. Την επαύριο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου το ιδιωτικό κεφάλαιο βρίσκεται σε ιστορικά χαμηλό επίπεδο, λόγω των δύο Παγκοσμίων Πολέμων και της μεγάλης ύφεσης του Μεσοπολέμου. Το σύνολο των περιουσιακών στοιχείων των νοικοκυριών ισοδυναμεί με μόλις δύο έτη εθνικού εισοδήματος.


Σε όλη τη «λαμπρή τριακονταετία», ελάχιστος αριθμός ανθρώπων ελάμβανε ως κληρονομιά το ισοδύναμο μιας ολόκληρης ζωής εργασίας πληρωμένης με κατώτατο μισθό.

Τα πράγματα αλλάζουν άρδην τα τελευταία σαράντα χρόνια. Ο λόγος (ιδιωτικό) κεφάλαιο/εισόδημα στις αναπτυγμένες χώρες δείχνει να επιστρέφει στα επίπεδα του 19ου αιώνα, ήτοι στις τιμές 600%-700% (ο εθνικός πλούτος ισούται με 6-7 έτη εθνικού εισοδήματος): Στη Γαλλία και τη Βρετανία από 300%-310% στο 540%-560%, στην Ιταλία και την Ιαπωνία από 250%-300% στο 600%-650%, στη δε Γερμανία από 200% σε ελαφρώς άνω του 400%. Στις ΗΠΑ η αύξηση υπήρξε σχετικώς ηπιότερη, από 300% το 1970 σε περίπου 400% το 2010.

Από την άλλη, μια αίσθηση των σχετικών με τη συγκέντρωση του πλούτου μεγεθών παρέχουν τα εξής (στρογγυλεμένα) στοιχεία για το 2010: Οι ανώτερες, μεσαίες και λαϊκές τάξεις κατείχαν αντιστοίχως στην Ευρώπη το 60%, 35% και 5%, και στις ΗΠΑ το 70%, 25% και 5%. Δεν βρισκόμαστε πολύ μακριά από την Μπελ Επόκ, στην οποία το μερίδιο του ανώτατου δεκατημορίου ανήλθε στο 90%: προβολή των τάσεων στο 2030 δίνει για τις ΗΠΑ αντιστοίχως μερίδια 90%, 5% και 5%. Η κάτοχος μικρής περιουσίας μεσαία τάξη -η μεγάλη κοινωνική καινοτομία του 20ού αιώνα- εξαφανίζεται.

Οι ραντιέρηδες επανέρχονται και η κληρονομιά ανακτά τη βαρύτητά της. Στη Γαλλία, η ετήσια ροή κληρονομιών (διαθήκες και γονικές παροχές) ως ποσοστό του εθνικού εισοδήματος πορεύεται ανοδικά προς τα επίπεδα του 19ου αιώνα. Κατά μέσον όρο οι γόνοι των ανώτερων τάξεων κληρονομούν 500.000 ευρώ, των μεσαίων 100.000 και των λαϊκών σχεδόν τίποτα.

Η ταχύτατη αύξηση του πλούτου και η μεταβίβασή του από γενιά σε γενιά αναπόφευκτα οδηγεί σε κοινωνίες ραντιέρηδων. Τα πράγματα είναι απλά σε περιόδους μικρής οικονομικής μεγέθυνσης. Ένας ραντιέρης αρκεί να καταναλώνει μέρος από ό,τι αποδίδει το κεφάλαιό του, ώστε και να εξασφαλίζει άκοπα εξαιρετικό επίπεδο ζωής και να αυξάνει τον πλούτο του.

Πράγματι, το κεφάλαιο συσσωρεύεται ταχύτατα ενόσω η απόδοσή του είναι μεγαλύτερη από το ρυθμό μεγέθυνσης της οικονομίας -«η κεντρική αντίφαση του καπιταλισμού» κατά τον Πικετί. Η απόδοση του κεφαλαίου είναι γενικά της τάξης του 4%-5% ετησίως. Όπως υποδεικνύει η ιστορική εμπειρία, δύσκολα μια χώρα μπορεί να ξεπεράσει μακροπρόθεσμα το 1%-1,5% ετησίως, άπαξ και προσεγγίσει το παγκόσμιο τεχνολογικό όριο.

Εν πάση περιπτώσει, η επιστροφή του κεφαλαίου στα επίπεδα του 19ου αιώνα δείχνει να βρίσκεται ante portas, εξαιτίας της μικρής παραγωγικότητας και της πληθυσμιακής στασιμότητας, της ελαστικότητας υποκατάστασης μεταξύ εργασίας και κεφαλαίου, και το ήδη συσσωρευμένο κεφάλαιο.

Εν ολίγοις: «Το κεφάλαιο επιστρέφει, επειδή η χαμηλή μεγέθυνση επιστρέφει» (Πικετί και Ζούκμαν).

Η συμβουλή του Βοτρέν

Οδεύουμε προς διπολικές κοινωνίες; Είναι πολύ πιθανόν. Στις μέρες μας, το μεν ανώτατο εκατοστημόριο του ενήλικου ευρωπαϊκού πληθυσμού κατέχει περί το 25% του συνολικού πλούτου, το δε 2,5% των πλουσιότερων σχεδόν το 40%, ήτοι αντιστοίχως περίπου 125% και 200% του ευρωπαϊκού ΑΕΠ. Εάν έχουν νόημα οι ιστορικές αναλογίες, τότε θα πρέπει να θυμηθούμε ότι παραμονές της Γαλλικής Επανάστασης η αριστοκρατία αντιπροσώπευε το 1%-2% του πληθυσμού, ο κλήρος λιγότερο του 1% και η «Τρίτη Τάξη» άνω του 97%.

Ούτως ή άλλως, οι δρόμοι προς την κοινωνική ανέλιξη κλείνουν. Διαλύονται οι αυταπάτες ότι η εργατικότητα και η αξιοκρατία πρωτίστως καθορίζουν την ατομική ευημερία, παρά η κληρονομιά και η καταγωγή.

Η απασχόληση πολώνεται, με την έννοια ότι αυξάνεται ταχύτερα στις υψηλά και χαμηλά αμειβόμενες θέσεις εργασίες εις βάρος των μεσαίων δεξιοτήτων εργασιών.

Το καύχημα των Αμερικανών, η ισότητα των ευκαιριών, αποτελεί παρελθόν: ΗΠΑ και Βρετανία παρουσιάζουν τη μικρότερη διαγενεακή κινητικότητα μεταξύ των αναπτυγμένων χωρών. Ο Βοτρέν μάλλον θα ξαναέδινε στους Ραστινιάκ της εποχής μας την ίδια συμβουλή που έδωσε στον Μπαρμπα-Γκοριό του Μπαλζάκ: Εάν θέλετε να ζήσετε αξιοπρεπώς, ξεχάστε σπουδές και καριέρα, και κοιτάξτε να καλοπαντρευτείτε...

Η προτεραιότητα

Τα εισοδήματα των ανώτερων τάξεων άρχισαν να διογκώνονται στις ΗΠΑ και τη Βρετανία επί Ρίγκαν και Θάτσερ. Η σχεδόν άνευ όρων υποταγή της σοσιαλδημοκρατίας του «Τρίτου Δρόμου» στη σαγήνη του νεοφιλελευθερισμού διεύρυνε έτι περαιτέρω τις εισοδηματικές ανισότητες.

Τα παράλογα εισοδήματα του ανώτατου 1% της εισοδηματικής κλίμακας και η ταχεία συσσώρευση του κεφαλαίου οδηγούν διεθνώς σε οικονομικές ολιγαρχίες, άρα σε πανίσχυρους πόλους εξουσίας. Δυνητικά, αλλά όχι αναπόφευκτα, κινδυνεύει η ίδια η υπόσταση της δημοκρατίας. Ούτε επιθυμητή ούτε διατηρήσιμη είναι μια τέτοια κοινωνία.

Οι πιέσεις που παράγουν οι αβυσσαλέες εισοδηματικές και περιουσιακές ανισότητες θα ξεπεραστούν είτε ειρηνικά και ορθολογικά είτε βίαια. Όσοι πιστεύουν ότι ο δεύτερος δρόμος οδηγεί σε χειρότερα αδιέξοδα πρέπει να πάρουν τις αποφάσεις τους.

Η σοσιαλδημοκρατία (κεντροαριστερά, δημοκρατικός σοσιαλισμός ή όπως αλλιώς τη βαπτίσουμε) του 21ου αιώνα ή θα θέσει σε προτεραιότητα το ζήτημα των ανισοτήτων ή δεν πρόκειται να ξαναβρεί τη χαμένη τιμή της.

---

* Καθηγητής ΔΠΘ, πρόεδρος της ΡΙΚΣΣΥ

Εκτύπωση στις: 2024-04-18
Από την ιστοσελίδα: Ανανεωτική
http://www.ananeotiki.gr/el/sx_PrintPage.php?tid=7546