Τα όρια του ανθρώπινου λόγου
Γιώργος, Σιακαντάρης
Το Βήμα της Κυριακής, 2015-01-24
Οι επιθέσεις στο «Charlie Hebdo» και στο εβραϊκό παντοπωλείο δεν ανοίγουν μόνο τη συζήτηση για τα όρια της ελευθερίας του λόγου αλλά και τη συζήτηση για τα όρια του ανθρώπινου λόγου. Μπορούμε με τη λογική να αντιμετωπίσουμε τα προβλήματα της σύγχρονης πραγματικότητας ή η πίστη, οποιαδήποτε μορφή ή χαρακτήρα έχει αυτή, αποτελεί το κλειδί για τη λύση των όλο και αυξανόμενων κοινωνικών ανισοτήτων;
Οι αξίες της ελευθερίας, της ισότητας και της αδελφότητας δεν είναι «δυτικές» αξίες, είναι καθολικές, παγκόσμιες. Στηρίζονται όμως σε μια «δυτική» αξία, αυτή της προτεραιότητας της ανθρώπινης λογικής έναντι της πίστης στο μεταφυσικό. Οι δράστες αυτών των εγκληματικών ενεργειών δεν αμφισβητούν μόνο την ελευθερία του λόγου. Αμφισβητούν αυτήν ακριβώς τη «δυτική» αρχή, σύμφωνα με την οποία η πάλη κατά των άνισων κοινωνιών δεν μπορεί να γίνει παρά μόνο όταν αυτή στηρίζεται στη λογική και στον καθολικό αποκλεισμό της βίας σε κάθε δημοκρατική κοινωνία. Για τον Διαφωτισμό, ο οποίος αποτελεί την αρχή συγκρότησης των νεωτερικών κοινωνιών, η θρησκευτική πίστη απειλεί τα θεμέλια του ανθρώπινου λόγου ή μάλλον γεννιέται εκεί όπου αυτά τα θεμέλια δεν στηρίζονται στον ανθρώπινο λόγο.
Οι κάθε είδους τζιχαντιστές προσπαθούν με τη βία να μας πείσουν πως η λύση στα προβλήματα του σύγχρονου κόσμου βρίσκεται στον «θάνατο» της λογικής. Αλλά και ορισμένοι πολιτικοί ηγέτες της Δύσης ξεχνούν πως ο δυτικός κόσμος είναι στηριγμένος στον ανθρώπινο λόγο και ότι η πίστη αφορά μόνο την ατομική διαδρομή του καθενός μας. Ετσι ακούσαμε τον ένθεο κ. Αντώνη Σαμαρά να διαλαλεί πως είναι Charlie και την ίδια στιγμή να δηλώνει πως οι «θρησκευτικές εικόνες» δεν θα κατέβουν ποτέ από τα δημόσια ιδρύματα. Μα εκεί στη Γαλλία που πήγε για να δηλώσει Charlie έχουν προ πολλού κατεβάσει τις εικόνες από όλους τους δημόσιους χώρους. Το έκαναν για να μπορούν να είναι Charlie. Την ίδια στιγμή ο άθεος κ. Τσίπρας έχει την ανάγκη να κλείνεται μόνος του με την «άγια εικόνα» της Παναγίας. Για να του λύσει τις μεταφυσικές αγωνίες; Μα τότε θα το έκανε αυτό μόνος του, χωρίς κανείς να ξέρει τίποτα. Μάλλον για να αρέσει στους πιστούς. Θα πρέπει να μας ανησυχεί το γεγονός ότι οι ηγέτες μας δεν μπορούν ακόμη και σήμερα να κατανοήσουν το ευαγγελικό «τα του Καίσαρος τω Καίσαρι».
Η μεγαλύτερη απειλή των τζιχαντιστών είναι να προκαλέσουν κάτι αντίστοιχο με αυτό που προκάλεσε το Ολοκαύτωμα. Να αμφισβητηθεί, δηλαδή, ο ρόλος του ανθρώπινου λόγου στη συγκρότηση και στην πρόοδο των ανθρώπινων κοινωνιών. Οι τζιχαντιστές μισούν την προτεραιότητα του λόγου (επιστήμη) έναντι της μεταφυσικής (Αποκάλυψη). Αυτό φυσικά δεν τους εμποδίζει να χρησιμοποιούν για τους σκοπούς τους τα όπλα της σύγχρονης επιστήμης και τεχνολογίας. Επίσης είναι άλλο ζήτημα η συζήτηση για την αλόγιστη χρήση των επιστημών από τα κράτη και τις μεγάλες εταιρείες, ζήτημα που θέτει η βιοηθική, και άλλο να υποχωρήσει η ανθρώπινη λογική στις επιταγές της μεταφυσικής πίστης.
Οσον αφορά τα όρια της ελευθερίας της κριτικής και της σάτιρας, το ζήτημα δεν είναι αν αυτά υπάρχουν. Βεβαίως και υπάρχουν. Το ζήτημα είναι ποιος τα θέτει. Ο Διαφωτισμός και ο κλασικός φιλελευθερισμός απάντησαν πως τα όρια στην ελευθερία της άποψης τα θέτει το ίδιο το άτομο στον εαυτό του και όχι κάποια αρχή έξω αυτό. Μόνο το αυτόνομο και αυτεξούσιο άτομο μπορεί να θέτει όρια στην ελευθερία του λόγου του όταν κρίνει ότι με αυτά που λέει και κάνει θίγει την αυτονομία του άλλου. Τα κράτη και οι εξουσίες ποτέ δεν πρέπει να θέτουν όρια στην ελευθερία του λόγου; Μόνο στην περίπτωση που αυτή η ελευθερία του λόγου προτρέπει σε πράξεις κατάλυσης της ελευθερίας των άλλων.
Αν θέλουμε να δούμε πρακτικά τι σημαίνει αυτό, ας κοιτάξουμε την «αστική» κριτική που ασκούσαν φιλόσοφοι όπως ο Βολταίρος και ο Καντ στις εκκλησιαστικές διδασκαλίες για την ύπαρξη της Αγίας Τριάδας, για την ενσάρκωση του Θεού, για την ύπαρξη του σώματος στη μεταθανάτια ζωή. Εκεί θα κατανοήσουμε γιατί οι «φιλόσοφοι» αναζητούν την ηθική συμπεριφορά στον λόγο και όχι στην πίστη.
Εκτύπωση στις: 2024-04-19
Από την ιστοσελίδα: Ανανεωτική
http://www.ananeotiki.gr/el/sx_PrintPage.php?tid=8224