Τάσεις πολιτικής απο-ολοκλήρωσης ευρωπαϊκού και διεθνούς συστήματος
Π.Κ., Ιωακειμίδης
Αυγή της Κυριακής, 2005-12-31
Παρά τη θετική χημεία που δημιουργεί η πρόσφατη συμφωνία για τον προϋπολογισμό ("δημοσιονομικές προοπτικές") της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ε.Ε.) για την επόμενη επταετία ( 2007-2013), η Ε.Ε. εξακολουθεί να βρίσκεται σε βαθιά κρίση. Πώς διαγράφονται επομένως οι προοπτικές για το ευρωπαϊκό και το διεθνές σύστημα για το επόμενο έτος, 2006; Το έτος (2005) που κλείνει μπορεί να χαρακτηρισθεί, χωρίς ιδιαίτερους ενδοιασμούς, ως τραυματικό (για ορισμένους καταστροφικό και πάντως annus horribillis) για το ευρωπαϊκό σύστημα και ιδιαίτερα απογοητευτικό ή και αρνητικό για το ευρύτερο διεθνές. Θα έλεγα ότι τόσο το Ευρωπαϊκό όσο και το ευρύτερο διεθνές σύστημα έχουν κινηθεί σε μια επικίνδυνη διαδικασία "πολιτικής από-ολοκλήρωσης" (disintegration) που όμως αναπτύσσεται όμως παράλληλα με τη διαδικασία της βαθύτερης οικονομικής ολοκλήρωσης (παγκοσμιοποίησης). Έτσι έχουμε δύο φαινομενικά τουλάχιστον αντιφατικές διαδικασίες εν εξελίξει. Το ερώτημα είναι εάν η διαδικασία της πολιτικής απο-ολοκλήρωσης θα συνεχισθεί ή θα ανακοπεί μέσα στο επόμενο έτος.\Για την Ευρώπη, η "διαδικασία από-ολοκλήρωσης" σηματοδοτήθηκε με την αναστολή/πάγωμα/τερματισμό ίσως της προσπάθειας συνταγματοποίησης της Ευρωπαϊκής Ένωσης\ που ακολούθησε την καταψήφιση του Ευρωπαϊκού Συντάγματος (Συνταγματικής Συνθήκης) από τη Γαλλία και την Ολλανδία (δύο ιδρυτικές χώρες μέλη της Ένωσης) το περασμένο καλοκαίρι. Το πάγωμα της διαδικασίας συνταγματοποίησης σημαίνει ουσιαστικά τον τερματισμό της διαδικασίας για την παραπέρα εμβάθυνση της ευρωπαϊκής ενοποίησης με τη μετεξέλιξη της Ένωσης σε πολιτική οντότητα (Πολιτική Ένωση) με ισχυρό σύστημα κεντρικής υπερεθνικής διακυβέρνησης(ομοσπονδιακού χαρακτήρα για τον γράφοντα). Αλλά είτε αρέσει είτε όχι σε ορισμένους, για την Ευρωπαϊκή Ένωση, εξακολουθεί ακόμη να ισχύει η "λογική του ποδηλάτου": "εάν δεν κινείται μπροστά, καταρρέει, σωριάζεται κάτω". Ποδήλατο και Ένωση δεν μπορούν να σταθούν σε ακινησία.
Για την Ένωση, το πάγωμα της ενοποιητικής διαδικασίας έχει ήδη αρχίσει να θέτει σε αμφισβήτηση (ή σε ορισμένες περιπτώσεις ακόμη και να υπονομεύει) επιτεύγματα που εθεωρούντο ως ακλόνητα και διαδικασίες που κρίνονταν ως "μη αναστρέψιμες" (irreversible). Έτσι για πρώτη φορά π.χ. γίνεται λόγος για την ενδεχόμενη αποχώρηση κρατών από την Ευρωζώνη (ενιαίο νόμισμα - ευρώ). Μελέτες παρουσιάζονται για το "κόστος της ενδεχόμενης αποχώρησης". Πολιτικές δυνάμεις, κυρίως του συντηρητικού χώρου αλλά όχι μόνο, συνασπίζονται με διακηρυγμένο στόχο "να συρρικνώσουν την Ένωση σε χαλαρή οικονομική διακυβερνητική ένωση" (Financial Times,7 Δεκεμβρίου 2005). Οι "δημοσιονομικές προοπτικές" της περιόδου 2007 – 2013 εγκρίθηκαν μετά από περιπέτειες αλλά οι "προοπτικές" αυτές κάθε άλλο παρά ανταποκρίνονται στις σημερινές προκλήσεις που αντιμετωπίζει η Ευρώπη.
Στο εξωτερικό της μέτωπο, \η Ένωση προχώρησε σε μια ιδιαίτερα συνεκτική προσέγγιση στην περιοχή των Βαλκανίων\ με την έναρξη ενταξιακών διαπραγματεύσεων με την Κροατία ( και την Τουρκία) την έναρξη διαπραγματεύσεων για σύναψη συμφωνιών σταθεροποίησης και σύνδεσης με τη Σερβία και τη Βοσνία, την ανακήρυξη της πΓΔΜ σε "υποψήφια χώρα", κ.λπ. Οι κινήσεις αυτές συμβάλλουν στη δημιουργία θετικού περιβάλλοντος για το χειρισμό των προβλημάτων της περιοχής και ιδιαίτερα αυτού του Κοσόβου. Ωστόσο σε μια άλλη περιοχή άμεσου και ζωτικού ενδιαφέροντος για την Ένωση, αυτή της Μεσογείου, η Ένωση κατέγραψε μέσα στο χρόνο που πέρασε παταγώδης αποτυχία στην προσπάθεια της να ανανεώσει και να ισχυροποιήσει την Ευρωμεσογειακή Συνεργασία ("διαδικασία Βαρκελώνης").
Οι προοπτικές του 2006 φοβάμαι ότι δεν εμφανίζονται ως ιδιαίτερα ευνοϊκές. Το χειρότερο: είναι πιθανόν η "διαδικασία από-ολοκλήρωσης" να συνεχισθεί. Σε σημαντικό βαθμό, τούτο οφείλεται στην απουσία πολιτικής και θεσμικής ηγεσίας την περίοδο αυτή στην Ένωση. Ούτε ιδιαίτερα προικισμένοι πολιτικοί ηγέτες υπάρχουν αυτή την περίοδο στην Ευρώπη αλλά και ούτε θεσμοί (π.χ. Ευρωπαϊκή Επιτροπή) που όφειλαν να αναλάβουν πρωτοβουλίες εφόσον από την κρίση φαίνεται ότι είναι σε θέση να πράξουν κάτι τέτοιο. Και εν πάση περιπτώσει, γενικότερη είναι η εκτίμηση ότι καμία σοβαρή προσπάθεια για "την αντιστροφή των πραγμάτων" δεν μπορεί να γίνει πριν από τις γαλλικές προεδρικές εκλογές, την Άνοιξη 2007, και την αποχώρηση του προέδρου Σιράκ από την εξουσία.
\Ως προς την κατεύθυνση που θα λάβει η Ευρωπαϊκή Ένωση (εφόσον ξεπεράσει την κρίση) διατυπώνονται αρκετά σενάρια.\ Διαφαίνεται ωστόσο κάποια σύγκλιση στην ιδέα για την προώθηση της ενοποίησης με περιορισμένο αριθμό χωρών (π.χ. "χώρες Ευρωζώνης") στη λογική του "εσωτερικού πυρήνα" (core Europe). Μόλις πρόσφατα, ο πρωθυπουργός του Βελγίου δημοσίευσε βιβλίο με το οποίο επιχειρηματολογεί υπέρ της δημιουργίας των Ηνωμένων Πολιτειών της Ευρώπης με περιορισμένο αριθμό κρατών - μελών.
Για το ευρύτερο διεθνές σύστημα η εικόνα της "από-ολοκλήρωσης" είναι επίσης αυτή που κυριάρχησε σε σημαντικό βαθμό τον περασμένο χρόνο. Το σύστημα του ΟΗΕ βρίσκεται σε εμφανή κρίση. Η προσπάθεια για μεταρρύθμιση που έγινε τον περασμένο Σεπτέμβριο έδωσε ορισμένα αποτελέσματα αλλά σαφώς όχι τα αναγκαία ή αναμενόμενα. Το ευρύτερο σύστημα παγκόσμιας διακυβέρνησης αδυνατεί να ανταποκριθεί στις προκλήσεις της παγκοσμιοποίησης. Βρίσκεται, επομένως, σε έκδηλη ανάγκη μεταρρύθμισης αλλά ελάχιστες ή σχεδόν καμία ρεαλιστική προοπτική δε διαφαίνεται προς την κατεύθυνση αυτή. Έτσι η διαδικασία της παγκοσμιοποίησης εξελίσσεται χωρίς ουσιαστικά καμία αποτελεσματική και δημοκρατική "θεσμική εμπλαισίωση". Το αποτέλεσμα είναι ότι οι θετικές πτυχές της διαδικασίας "δεν πειθαρχούνται" με τρόπο τέτοιο ώστε να εξουδετερώνονται οι αρνητικές συνέπειες (όξυνση ανισοτήτων, φτώχεια, οικολογικές καταστροφές, ασύμμετρες απειλές, επιδημίες, κ.λπ.). Πρακτικά όλα αυτά σημαίνουν \ότι η παγκόσμια οικονομική ολοκλήρωση όχι μόνο δε συνοδεύεται από πολιτική ολοκλήρωση αλλά ακριβώς το αντίθετο: συνοδεύεται από πολιτική (και πολιτιστική) αποσύνθεση.\ Στο σημείο αυτό ακριβώς βρίσκεται η δομική αντίφαση του διεθνούς συστήματος. Η αντίφαση αυτή οξύνεται από την απουσία οποιασδήποτε αξιόπιστης ηγετικής δύναμης στο παγκόσμιο σύστημα. Οι ΗΠΑ έχουν μπει στο "φαύλο κύκλο" της "αυτοκρατορικής υπερεπέκτασης" (overstretch), εσωτερικής εξασθένισης και παγκόσμιας από-νομιμοποίησης. Η Ε.Ε. η οποία τα τελευταία χρόνια "έκανε σημαντικά βήματα" στη διαδικασία ανάδειξης της διεθνούς της ταυτότητας, ως "ήπια δύναμη"(soft power), έχει, όπως αναφέραμε, περιέλθει σε "αυτοχειριασμό" μετά την απόρριψη του Ευρωπαϊκού Συντάγματος.
Αλλά και το 2006 δε διαφαίνεται ότι θα είναι αισθητά διαφορετικό για το διεθνές σύστημα. Η διαδικασία πολιτικής από-ολοκλήρωσης εκτιμάται ότι θα συνεχισθεί. Ο συσχετισμός πολιτικών δυνάμεων που θα μπορούσε να αναχαιτίσει τη διαδικασία αυτή απουσιάζει. Αντίθετα, η άνοδος Κίνας, Ινδίας, κ.ά. δημιουργεί "ανισορροπίες", "ασυμμετρίες" και μεταβατικότητες που θα χρειασθεί χρόνος να ξεπερασθούν για να οδηγήσουν σε μια νέα πολιτική και θεσμική αρχιτεκτονική. Έτσι, όπως γράφει και η ετήσια έκδοση του Economist "2006 will be a year living dangerously", παρά τις κάπως ελπιδοφόρες τάσεις στον ορίζοντα. Το ερώτημα βεβαίως είναι μπροστά σ’ αυτές τις μάλλον ζοφερές προοπτικές τι κάνει η αριστερά; απλώς διαμαρτύρεται...
* Ο Π.Κ Ιωακειμίδης είναι καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών και μέλος του Δ.Σ. του ΕΛΙΑΜΕΠ.
Εκτύπωση στις: 2024-04-18
Από την ιστοσελίδα: Ανανεωτική
http://www.ananeotiki.gr/el/sx_PrintPage.php?tid=927