Αρχική | Εκτύπωσε ή Αποθήκευσε ως PDF | Αποθήκευσε ως WORD | Αποθήκευσε ως HTML

Σώζουν ζωές τα βασανιστήρια;

Γιώργος, Γιαννουλόπουλος

Ελευθεροτυπία, 2006-01-11


Υστερα από όλα όσα έχουν συμβεί ανά τον κόσμο αλλά και στη γαλανή πατρίδα μας, δεν πρέπει να υπάρχει άνθρωπος στοιχειωδώς ενημερωμένος και έντιμος που να μην έχει αντιληφθεί ότι ένα από τα όπλα στον λεγόμενο «πόλεμο κατά της τρομοκρατίας» είναι και τα βασανιστήρια. Αλλά ας μην περιμένουμε να το παραδεχτούν. Από επίσημα χείλη ακούμε μόνο μισόλογα, υπεκφυγές, διασταλτικές ερμηνείες και, αν χρειαστεί, ψέματα. Αν όμως οι κυβερνήσεις παραπλανούν και συγκαλύπτουν, κάποιοι άλλοι διακινούν ιδιωτικώς έναν συγκροτημένο λόγο που φιλοδοξεί να δικαιολογήσει ή ακόμα και να δικαιώσει τα βασανιστήρια.

Η θεωρία τους διατυπώνεται με τη μορφή αφήγησης. Φανταστείτε, μας λένε, ότι κάποιος έχει τοποθετήσει μια βόμβα με ωρολογιακό μηχανισμό, η οποία όπου να ’ναι θα εκραγεί σκορπώντας το θάνατο. Αυτός ο κάποιος πέφτει στα χέρια της Αστυνομίας, αλλά αρνείται να πει πού βρίσκεται η βόμβα. Τι κάνει τότε το κράτος; Τον βασανίζει ή εμμένει στην ηθική καταδίκη των βασανιστηρίων, με αποτέλεσμα να χάσουν τη ζωή τους οι αθώοι; Το επιχείρημα εκ πρώτης όψεως φαίνεται ακαταμάχητο. Ποιος θα προτιμούσε να σκοτωθούν χιλιάδες άνθρωποι αντί να παραβιαστεί μια αφηρημένη αρχή; Και ποιος θα τους θυσίαζε, αν ανάμεσά τους βρισκόταν η οικογένειά του και οι φίλοι του;

Νομίζω ότι πίσω από τη φαινομενικά απλή αυτή ιστορία κρύβονται κάποια τεχνάσματα διόλου απλά. Κατ’ αρχάς, αποτελεί λογική λαθροχειρία να εξάγουμε τόσο γενικά συμπεράσματα από μια τόσο ειδική περίπτωση. Το συγκεκριμένο δίλημμα δεν έχει ποτέ προκύψει στην πραγματικότητα - σε αντίθεση με τον κινηματογράφο, όπου όμως ο ήρωας καταφέρνει την τελευταία στιγμή πάντα να αποσυνδέσει τον εκρηκτικό μηχανισμό. Και αν ποτέ προκύψει, είμαι σίγουρος ότι ελάχιστοι θα παραπονεθούν για τις μεθόδους της Αστυνομίας. Η βία δεν αποτελεί το υπέρτατο κακό, εφόσον κάθε κοινωνία διατηρεί το δικαίωμα να την ασκήσει όποτε συντρέχουν ορισμένοι λόγοι. Αλλιώς θα έπρεπε να καταργήσουμε την Αστυνομία και το στρατό και να γίνουμε όλοι πασιφιστές. Ουδείς εισηγείται κάτι τέτοιο.

Ομως το βασικό τέχνασμα του επιχειρήματος, αυτό που το κάνει τόσο πειστικό, δεν βρίσκεται στην απαράδεκτη γενίκευση αλλά στην αφηγηματική δομή του, η οποία θεωρεί δεδομένη την εξής χρονική σειρά: πρώτα ο τρελός ή ο κακός τοποθετεί τη βόμβα, και μετά η Αστυνομία, στην προσπάθειά της να την εξουδετερώσει, αντιμετωπίζει το ηθικό δίλημμα. Δηλαδή, προηγείται η απρόκλητη επιθετική πράξη και ακολουθεί η αντίδραση. Συνεπώς η στάση της Αστυνομίας δεν έχει επηρεάσει κατά κανέναν τρόπο την ενέργεια του βομβιστή, η οποία γίνεται έτσι απολύτως αδικαιολόγητη. Αυτό όμως δεν αποτελεί γεγονός αλλά αυθαίρετη υπόθεση την οποία αν δεν αμφισβητήσουμε, θα αναγκαστούμε να αποδεχθούμε και το συμπέρασμα.

Και για να φανεί καλύτερα το τέχνασμα, ας μεταφράσουμε την ιστορία με τη βόμβα στην ορολογία του πολέμου κατά της τρομοκρατίας: κάποιοι κακοί ή τρελοί, χωρίς λόγο και αιτία -αυτό δεν κάνουν οι κακοί και οι τρελοί;- αποφάσισαν να μας επιτεθούν. Αρα η πολιτική της Δύσης γενικότερα, και κυρίως των ΗΠΑ, ούτε έχει κάποια σχέση με την τρομοκρατία ούτε φυσικά συνέβαλε σ’ αυτήν. Είναι απλή και καθ’ όλα νόμιμη εκ των υστέρων άμυνα που αναγκάζει τους Αμερικανούς να παίρνουν σκληρές, αλλά αναγκαίες αποφάσεις, οι οποίες παρακάμπτουν προσωρινά τις πάγιες δυτικές αξίες. Τι να κάνουμε, να αφήσουμε τη βόμβα να εκραγεί και να σκοτωθούν χιλιάδες αθώοι;

Η εγγραφή του υποθετικού ηθικού διλήμματος πάνω στο φόντο της πραγματικότητας αποκαλύπτει τον πολιτικά ιδιοτελή χαρακτήρα του και ταυτόχρονα το αδιέξοδο της αμερικανικής πολιτικής. Η βία και τα βασανιστήρια δεν έπονται της τρομοκρατίας και δεν τη θεραπεύουν, αλλά είναι μία από τις γενεσιουργούς αιτίες της (όχι η μόνη, γιατί έτσι απλουστεύουμε και δικαιώνουμε τον ισλαμικό φονταμενταλισμό στο όνομα του αγοραίου αντιαμερικανισμού). Πόσες όμως τρομοκρατικές επιθέσεις σταμάτησαν τα βασανιστήρια στο Αμπού Γκράιμπ, στο Γκουαντάναμο ή στα άλλα μυστικά στρατόπεδα της CIA, και πόσες ενέπνευσαν; Οι υπηρεσίες ασφαλείας αφήνουν συχνά να διαρρεύσουν πληροφορίες ότι με τις νέες «ανορθόδοξες» μεθόδους κατάφεραν να εξαρθρώσουν τρομοκρατικούς πυρήνες έτοιμους να χτυπήσουν. Ισως να είναι κι έτσι, μολονότι καλά θα κάνουμε να κρατάμε μικρό καλάθι. Πόσους όμως καμικάζι στρατολόγησαν, και πώς εξηγείται το γεγονός ότι σήμερα υπάρχουν τόσο πολλοί μουσουλμάνοι, στη Μέση Ανατολή και αλλού, έτοιμοι να ζωστούν τα εκρηκτικά; Σύμφωνα με τη λογική της αφήγησης που θέλει να δικαιολογήσει τα βασανιστήρια, για κάποιον αδιευκρίνιστο λόγο ο κόσμος τελευταία γέμισε τρελούς και κακούς που θέλουν να μας σκοτώσουν. Και όλοι ξέρουμε ή οφείλουμε να ξέρουμε ότι τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά.

Εκτύπωση στις: 2024-03-28
Από την ιστοσελίδα: Ανανεωτική
http://www.ananeotiki.gr/el/sx_PrintPage.php?tid=941