Michael Schmidt-Salomon: Η θρησκευτική ελευθερία δεν είναι λευκή επιταγή
Der Standard, badiera.gr, 2016-12-31
Ο Michael Schmidt-Salomon, φιλόσοφος και κριτικός της θρησκείας μιλά για την απειλή εναντίον της ανοιχτής κοινωνίας, τα όρια της ανοχής και την έννοια «αποτροπή μέσω της ελευθερίας».
Συνέντευξη με τη δημοσιογράφο Lisa Nimmervoll στην αυστριακή εφημερίδα Der Standard, 24-12-2016
STANDARD: Το τελευταίο σας βιβλίο τιτλοφορείται «Τα όρια της ανοχής. Γιατί πρέπει να υπερασπιστούμε την ανοιχτή κοινωνία». Ποιοι είναι επί του παρόντος οι πιο επικίνδυνοι εχθροί της ανοιχτής κοινωνίας;
Michael Schmidt-Salomon: Η ανοιχτή κοινωνία –προσανατολίζεται προς τις αρχές της ελευθερίας, της ισότητας, της ατομικότητας και της κοσμικότητας– απειλείται σήμερα προπάντων από ισλαμιστές και δεξιούς λαϊκιστές. Όσο διαφορετικοί κι αν είναι οι στόχοι τους, και τα δύο κινήματα έχουν ένα σημαντικό κοινό στοιχείο. Θέλουν να στρέψουν τον τροχό της ιστορίας προς τα πίσω και να θέσουν προνεωτερικά δόγματα στη θέση των δικαιωμάτων που συναρτώνται με την ατομική ελευθερία. Αυτό πρέπει να το καταπολεμήσουμε με αποφασιστικότητα..
STANDARD: Πώς πρέπει να ενεργήσει μια νεωτερική, κοσμική, δημοκρατική κοινωνία, ώστε να μην αναγκαστεί εν πολλοίς με την πυκνή προσέλευση μουσουλμάνων προσφύγων να «ενσωματώσει» όλο και συχνότερα συγκεκριμένες θρησκευτικές απαιτήσεις –συχνά υπό το σύνθημα της θρησκευτικής ελευθερίας;
Schmidt-Salomon: Καταρχήν πρέπει να προσδιορίσει κανείς σε αυτά τα συμφραζόμενα ότι η θρησκευτική ελευθερία αυτονόητα δεν αποτελεί λευκή επιταγή για την παραβίαση θεμελιωδών ατομικών δικαιωμάτων. Το ουδέτερο από πλευράς κοσμοθεωρίας κράτος πρέπει εδώ να καταστήσει χωρίς περιθώριο παρανόησης σαφές, ότι οι γενικώς ισχύοντες κανόνες είναι δεσμευτικοί και για τις θρησκευτικές κοινότητες. Σε καμιά περίπτωση δεν επιτρέπεται να δώσει την εντύπωση ότι οι θρησκείες με οποιονδήποτε τρόπο στέκουν υπεράνω του νόμου. Σε αυτόν τον τομέα τα τελευταία χρόνια έγιναν δυστυχώς σοβαρά λάθη.
STANDARD: Συχνά γίνεται λόγος για το «πληγωμένο θρησκευτικό αίσθημα» πιστών, προς τους οποίους πρέπει να δειχθεί ιδιαίτερος σεβασμός. Πρέπει;
Schmidt-Salomon: Επ’ ουδενί δεν θα έπρεπε, διότι ένας μεγαλύτερος σεβασμός για «θρησκευτικό αίσθημα που πληγώνεται» θα υπέσκαπτε με επικίνδυνο τρόπο τα θεμέλια μιας κουλτούρας ορθολογικής αντιπαράθεσης. Ο σεβασμός στην κοινωνία μας απαιτείται σε έναν εντελώς διαφορετικό τομέα: αυτονόητα οφείλουμε να αντιμετωπίζουμε κάθε άνθρωπο ως άνθρωπο με σεβασμό. Όμως αυτό δεν σημαίνει με κανέναν τρόπο ότι πρέπει να σεβαστούμε και τις πεποιθήσεις και τις ενέργειές του. Σε τελική ανάλυση πολλά από όσα οι άνθρωποι σκέφτονται, πιστεύουν και κάνουν δεν αξίζουν κανέναν σεβασμό από μια έστω κατά το ήμισυ πεφωτισμένη οπτική γωνία -ακριβώς αυτό σε μια ανοιχτή κουλτούρα αντιπαράθεσης πρέπει να μπορεί να αρθρώνεται με σαφήνεια και δίχως φόβο για αισθήματα που μπορεί να πληγωθούν.
STANDARD: Λιγότερο προσβεβλημένοι και περισσότερο απειλούμενοι αισθάνονται και ακροδεξιοί υπερασπιστές της «χριστιανικής Δύσης». Πάλι μια θρησκευτική θεμελίωση για έναν πολιτικό αμυντικό αγώνα. Τι λέει επ’ αυτού ο άθεος;
Schmidt-Salomon: Όντως τα τελευταία χρόνια σε πολλά κράτη έλαβε χώρα μια αξιοπαρατήρητη συμμαχία εθνικιστών και δεξιών χριστιανών. Αυτή η «διεθνής των εθνικιστών» εκτείνεται στο μεταξύ από τη Μόσχα μέχρι την Ουάσιγκτον και απειλεί εκ θεμελίων την ανοιχτή κοινωνία, ακόμη κι αν προς τα έξω διαβεβαιώνει το αντίθετο. Όποιος δεν χαρακτηρίζεται από πλήρη ιδεολογική τύφλωση θα όφειλε να γνωρίζει, ότι οι αξίες της ελευθερίας, της ισότητας, της ατομικότητας και της κοσμικότητας επ’ ουδενί δεν κατακτήθηκαν από αυταρχικούς χριστιανούς και εθνικιστές, αντιθέτως χρειάστηκε να διεκδικηθούν σε έναν μακροχρόνιο αγώνα χειραφέτησης εναντίον αυτών των ομάδων. Όποιος λοιπόν θεωρεί ότι θα προστατέψει την ανοιχτή κοινωνία στην Ευρώπη από τον κίνδυνο του εξισλαμισμού, κάνοντας λόγο ειδικά για έναν νέο εκχριστιανισμό, διώχνει τον διάβολο με τον Βεελζεβούλ.
STANDARD: Γράφετε για τα «όρια της ανοχής». Πού βρίσκονται αυτά; Τι επιτρέπεται και τι δεν επιτρέπεται;
Schmidt-Salomon: Πολλοί παραβλέπουν ότι δεν υπάρχει ένα μόνο παρά δύο όρια της ανοχής. Το πρώτο όριο είναι πολύ γνωστό. Βρίσκεται ανάμεσα σε αυτό που πρέπει να το ανεχόμαστε και σε αυτό που δεν επιτρέπεται να το ανεχόμαστε. Το δεύτερο όριο αντιθέτως δεν το προσέχει σχεδόν κανείς, μολονότι δεν είναι λιγότερο σημαντικό: σηματοδοτεί τη διαφορά μεταξύ εκείνου που πρέπει να ανεχόμαστε και εκείνου που μπορεί να γίνει αποδεκτό. Έχουμε λοιπόν να κάνουμε με τρεις διαφορετικούς τομείς: το αποδεκτό, το απλώς ανεκτό και το μη ανεκτό. Αυτοί οι διαφορετικοί τομείς πρέπει να αντιμετωπιστούν και με διαφορετικό τρόπο. Ως πολύ γενική κατευθυντήρια γραμμή θα μπορούσε να ισχύει η εξής: Ό,τι πρέπει να γίνεται αποδεκτό –για παράδειγμα το ιδανικό της ίσης μεταχείρισης όλων των πολιτών, ανδρών και γυναικών- πρέπει να ενισχυθεί, ό,τι πρέπει να γίνεται μόνο ανεκτό –για παράδειγμα οι προκαταλήψεις εις βάρος των ομοφυλοφίλων- πρέπει να αποδυναμώνεται κι ό,τι δεν πρέπει να γίνεται ανεκτό –για παράδειγμα πρόσκληση στην άσκηση βίας κατά ομοφυλοφίλων- πρέπει να απαγορεύεται απολύτως.
STANDARD: Πρέπει μια ανοιχτή κοινωνία να ανέχεται σε δημόσιο χώρο πλήρως καλυμμένες γυναίκες ή μπορεί ή και πρέπει να πει: όχι, αυτό αντιφάσκει προς τη δική μας εικόνα για τη γυναίκα;
Schmidt-Salomon: Ακριβώς επειδή η πλήρης κάλυψη αντιφάσκει προς τη θεμελιώδη αξία της ισότητας του άνδρα και της γυναίκας, αυτό είναι κατ’ εξοχήν ζήτημα της ανοχής. Εάν ήμασταν σύμφωνοι με την εικόνα της γυναίκας που κρύβεται πίσω από αυτό, δεν θα έπρεπε καθόλου να υπομείνουμε την κάλυψη, δηλαδή να την ανεχθούμε, αλλά θα μπορούσαμε να την αποδεχθούμε. Να ανεχθούμε μπορούμε μόνον εκείνο το οποίο αντιφάσκει προς τις δικές μας πεποιθήσεις. Αυτονόητα, αυτό που απλώς ανεχόμαστε μπορούμε και να το πολεμήσουμε, με το να του ασκούμε οξύτατη κριτική, ακόμη και να το γελοιοποιήσουμε. Με τις απαγορεύσεις όμως θα έπρεπε να είμαστε προσεκτικοί, διότι είναι η πιο αιχμηρή ρομφαία του κράτους δικαίου. Ένα κράτος κοσμοθεωρητικά ουδέτερο δεν μπορεί να αντιμετωπίσει διαφορετικά τις θεμελιωμένες στο Ισλάμ μορφές μεταμφίεσης από άλλες μορφές μεταμφίεσης. ΄Ετσι για λόγους ασφαλείας δεν μπορεί κανείς να μπει σε μια τράπεζα με μια μάσκα κλόουν ή με ένα κράνος μοτοσυκλέτας. Αυτό πρέπει αυτονόητα να ισχύει και για τη Μπούρκα. Θα έπρεπε να καταπολεμήσουμε την αντιδραστική εικόνα της καλυμμένης γυναίκας με έναν τρόπο που αρμόζει σε μια πολιτική κοινωνία, δηλαδή με μια ανοιχτή κουλτούρα αντιπαράθεσης, όχι με ποινική νομολογία, η οποία κατ’ ανάγκην μειώνει τα πεδία δράσης της ελευθερίας και ως εκ τούτου βλάπτει ακριβώς αυτό, το οποίοι πρέπει να υπερασπιζόμαστε σε μιαν ανοιχτή κοινωνία.
STANDARD: Κι αν οι ανεκτικοί ανοίγουν με την ανοχή τους το πεδίο στους μη ανεκτικούς –και οι ριζοσπάστες ισλαμιστές είναι τέτοιοι– κι έτσι σκάβουν τελικά τον λάκκο για την ανοχή και την ίδια την ελευθερία;
Schmidt-Salomon: Είναι αυτονόητο ότι δεν επιτρέπεται να δώσουμε στους εχθρούς της ανοιχτής κοινωνίας την ελευθερία να υποσκάψουν τα θεμέλια όλων των ελευθεριών. Εδώ ισχύει το εξής: Όποιος είναι ανοιχτός σε όλα, δεν είναι εντελώς στεγανός! Αυτό δεν σημαίνει πάντως κατ’ ανάγκην ότι χρειαζόμαστε νέους απαγορευτικούς νόμους. Υπάρχουν πολύ αποτελεσματικότεροι τρόποι για να ενεργήσουμε εναντίον του φονταμενταλισμού, για παράδειγμα με τη βελτίωση των εκπαιδευτικών μας συστημάτων. Όποιος για παράδειγμα έχει μάθει από το μηδέν τη μεγάλη ιστορία της ζωής την οποία μας διαμεσολαβεί η εξελικτική βιολογία, και έχει κατανοήσει τη σημασία της, ελάχιστα έχει να κερδίσει από τις οπισθοδρομικές αντιλήψεις των φονταμενταλιστών και των εθνικιστών.
STANDARD: Περιγράφετε την έννοια της «αποτροπής μέσω της ελευθερίας» – τι σημαίνει αυτό;
Schmidt-Salomon: Δεν ταιριάζει στις αρχές μιας ανοιχτής κοινωνίας να απομονώνεται με φράχτες από συρματόπλεγμα, δακρυγόνα, αναξιοπρεπή καταλύματα κλπ. Όμως θα μπορούσαμε να καθιστούμε σαφές στους πιθανούς νεήλυδες ότι η Ευρώπη ακολουθεί την αρχή της ανοιχτής κοινωνίας, ότι εδώ οι θρησκείες πρέπει να υποτάσσονται στον νόμο, […]. Όποιος δεν θέλει επ’ ουδενί να μεγαλώσουν τα παιδιά του σε μια τόσο ανοιχτή κοινωνία, θα αναζητήσει την εξορία του εκτός Ευρώπης. Όποιον όμως ψάχνει για τον εαυτό του και την οικογένειά του έναν τέτοιο τόπο της ελευθερίας, οι Ευρωπαίοι θα έπρεπε να τον υποδεχθούν με ανοιχτές τις αγκάλες.
[Ότι άνδρες και γυναίκες, ετερο- και ομοφυλόφιλοι έχουν τα ίδια δικαιώματα, ότι τα παιδιά δεν επιτρέπεται να πληγώνονται και ότι η λατρεία του προφήτη Μωάμεθ ή του χριστιανικού Μεσσία δεν απολαμβάνει καθ’ αυτή υψηλότερο κοινωνικό κύρος από τη λατρεία της Μπορούσια Ντόρτμουντ, των Μόντυ Πάυθον ή της Ντόλυ Μπάστερ.]
STANDARD: Ποια πολιτική χρειάζεται η «αποτροπή μέσω της ελευθερίας;
Schmidt-Salomon: Η εφαρμογή της έννοιας «αποτροπή μέσω της ελευθερίας» δεν απαιτεί μόνο την ενίσχυση της συχνά λησμονημένης αρχής της κοσμικότητας (του κοσμικού κράτους), αλλά προπάντων και της αρχής της ατομικότητας. Διότι τους εχθρούς της ανοιχτής κοινωνίας τους ενώνει το ότι κατά κανόνα είναι οπαδοί του κολλεκτιβισμού. Μία ιδιαιτέρως σημαντική μορφή του κολλεκτιβισμού είναι ο λεγόμενος φαμιλισμός, ο οποίος αντιλαμβάνεται την οικογένεια και όχι το άτομο ως βασική κοινωνική μονάδα. Σε αυτόν τον φαμιλισμό χρεώνεται ότι η «γονική μέριμνα» τοποθετείται ως επί το πλείστον πολύ ψηλότερα από τα δικαιώματα των παιδιών. Με αυτή την ιδεολογία πρέπει ασφαλώς να αντιπαρατεθούν οι υπερασπιστές της ανοιχτής κοινωνίας. Το μήνυμα προς τους οπαδούς του κολλεκτιβισμού θα έπρεπε να είναι απολύτως σαφές, ώστε καθένας να γνωρίζει με τι λογής ταλαιπωρίες πρέπει να λογαριάζει σε μια ανοιχτή κοινωνία.
779x467
STANDARD: Τι σημαίνουν αυτές οι «εντολές ελευθερίας», όπως τις ονομάζετε, για τα δικαιώματα των γονέων π.χ.;
Schmidt-Salomon: Ασφαλώς οι γονείς έχουν το δικαίωμα να εκφράσουν τις θρησκευτικές και πολιτικές τους πεποιθήσεις κατά τη διαπαιδαγώγηση των παιδιών τους. Όμως αυτό δεν σημαίνει ότι ένα κοσμοθεωρητικά ουδέτερο κράτος θα έπρεπε να υποστηρίζει ενεργά τέτοιου είδους περιορισμούς προοπτικών. Έτσι δεν πρέπει να επιτρέπει τη διαγραφή κοριτσιών από το μάθημα της κολύμβησης ή το μποϋκοτάρισμα του μαθήματος της θεωρίας της εξέλιξης ή της σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης. Το κράτος δεν πρέπει επ’ ουδενί να επιτρέπει να τραυματίζουν οι γονείς τη σωματική ακεραιότητα του παιδιού για θρησκευτικούς λόγους. Τα παιδιά έχουν τα δικά τους δικαιώματα, τα οποία το κράτος εν ανάγκη πρέπει να τα επιβάλει ενάντια στα δικαιώματα των γονέων. Κατά συνέπεια η υποχρεωτική περιτομή θα έπρεπε να θεωρείται από καιρό αδίκημα –όχι μόνον όσον αφορά στα κορίτσια αλλά και στα αγόρια.
____________________
Ο Michael Schmidt-Salomon (49) είναι φιλόσοφος, συγγραφέας και εκπρόσωπος του ιδρύματος Giordano-Bruno-Stiftung, το οποίο ασκεί κριτική στη θρησκεία. Υποστηρίζει έναν εξελικτικό ανθρωπισμό –μια κοσμική κοσμοθεωρία στηριγμένη στη βάση των φυσικών επιστημών, ως εναλλακτική προς τη θρησκεία. Δημοσίευσε μεταξύ άλλων τα βιβλία: Manifest des evolutionären Humanismus (Μανιφέστο του εξελικτικού ανθρωπισμού), Jenseits von Gut und Böse (πέραν του καλού και του κακού), Keine Macht den Doofen. Eine Streitschrift (Όχι δύναμη στους ανόητους. Μια πολεμική) και Hoffnung Mensch (Η ελπίδα άνθρωπος).
Μετάφραση για τη Badiera: Α.Α
Εκτύπωση στις: 2024-04-18
Από την ιστοσελίδα: Ανανεωτική
http://www.ananeotiki.gr/el/sx_PrintPage.php?tid=9827