Επανάκαμψη του δικομματισμού; Ορισμένες δημοσκοπήσεις αυτό ισχυρίζονται. Μπορούμε να τις πιστέψουμε, όπως άλλωστε κάναμε και με όλες τις άλλες πριν από αυτές. Να τις πιστέψουμε, με την έννοια ότι κυρίως καταγράφουν τις τάσεις της συγκυρίας. Και απ’ ό,τι φαίνεται, η τάση δημοσκοπικής συρρίκνωσης του δικομματισμού μάλλον έχει ανακοπεί.

Αυτό αφορά κυρίως το ΠΑΣΟΚ, δευτερευόντως τη Ν.Δ. Αξίζει όμως να αναρωτηθούμε: πώς επιτεύχθηκε αυτή η ανάκαμψη; Μία πρώτη και σχετικά εύκολη απάντηση θα ήταν ότι ο ΣΥΡΙΖΑ δεν κατόρθωσε μέσα σε αυτό το σύντομο χρονικό διάστημα του δημοσκοπικού γιγαντισμού του να πείσει ότι διαθέτει αξιόπιστη προοπτική εξουσίας (μόνος του ή σε συμμαχία με το ΠΑΣΟΚ). Η απάντηση αυτή δεν στερείται ενδιαφέροντος, ωστόσο δεν είναι επαρκής, και θα μπορούσε κανείς να πει ότι είναι και αποπροσανατολιστική, στο βαθμό που εντοπίζει τη βασική αιτία της κρίσης του δικομματισμού έξω από αυτόν, πέρα δηλαδή από τη σχέση των δύο κομμάτων εξουσίας με την κοινωνία.

Γι’ αυτό θα έπρεπε να δούμε τι μεσολάβησε αυτό το διάστημα της δημοσκοπικής ανατροπής. Η τελική ψήφιση του Ασφαλιστικού, η πρόταση μομφής του ΠΑΣΟΚ και βέβαια το Σκοπιανό βρέθηκαν στην κορυφή της επικαιρότητας. Κατ’ αρχάς το ΠΑΣΟΚ, ο μεγάλος ασθενής του δικομματισμού, κατόρθωσε να αντεπεξέλθει θετικά σε αυτές τις προκλήσεις. Παίρνοντας την πρωτοβουλία για την υποβολή πρότασης μομφής και διοργανώνοντας έξω από το Κοινοβούλιο μια μικρή μεν συγκέντρωση, ορατή δε στην κοινή γνώμη διαμέσου των ΜΜΕ, το κόμμα της αξιωματικής αντιπολίτευσης διεκδίκησε με επιτυχία την άσκηση μιας βασικής για κάθε κόμμα λειτουργίας διαμαρτυρίας.

Το ΠΑΣΟΚ ξανάγινε ορατό μέσα από μια επιχείρηση οικείωσής του με τη διαμαρτυρία, την κοινωνική καταγγελία. Προσπάθησε να δώσει, έστω στιγμιαία, κοινωνικό στίγμα, κοινωνική ταυτότητα στο λόγο του, πράγμα το οποίο έλειψε όλη την προηγούμενη περίοδο. Ταυτόχρονα, η στάση του στο Σκοπιανό, πέρα από κάθε δική μας αξιολογική κρίση, επειδή ακριβώς δεν αποστασιοποιήθηκε του γενικού αισθήματος της κοινής γνώμης (όπως είχε συμβεί στην περίπτωση του σχεδίου Ανάν), λειτούργησε και αυτή συσπειρωτικά, δηλαδή ταυτοτικά: αναδιπλασίασε και έτσι ενίσχυσε την κοινωνική του ταυτότητα, επανασυμφιλιώνοντας το κόμμα με τις διαθέσεις, τις αγωνίες και τις ιδεολογικές εμμονές της κοινωνίας· σε κάθε περίπτωση του εν δυνάμει κοινωνικού του ακροατηρίου.

Με άλλα λόγια, το ΠΑΣΟΚ, μέσα σε ένα μικρό χρονικό διάστημα, επανασυνδέθηκε με το κοινωνικό ζήτημα και οικειώθηκε όψεις της εθνικής ιδεολογίας, ανακόπτοντας μια πορεία εκούσιας κοινωνικής του αποξένωσης. Αν σε αυτά λάβουμε υπόψη μας και τον προβληματισμό που εσχάτως αναπτύσσεται στους κόλπους του, σχετικά με το ζήτημα του εθνικού κράτους (με βασικούς εισηγητές τον Ευάγγ. Βενιζέλο και τον Κ. Λαλιώτη), μπορούμε βάσιμα να υποθέσουμε ότι σε μεγάλο βαθμό η πορεία εκλογικο-πολιτικής ανάκαμψης του κόμματος θα εξαρτηθεί ακριβώς από αυτή την επίκαιρη ταυτοτική του αναζήτηση, όχι πέρα από αυτήν, ούτε εναντίον της.

Τηρουμένων όλων των αναλογιών, το ίδιο θα μπορούσε να υποστηρίξει κανείς και για τη Ν.Δ. Μάλιστα, το γεγονός της δικής της ανάκαμψης είναι ακόμα πιο εύγλωττο. Αν ό,τι έχασε από το ασφαλιστικό μοιάζει να το κερδίζει από τη στάση της στο Σκοπιανό, αυτό επιβεβαιώνει, για πολλοστή φορά, ότι το κοινωνικό και το εθνικό είναι συγκοινωνούντα δοχεία. Με την έννοια αυτή, η κρίση του δικομματισμού είναι κρίση της εθνικο-κοινωνικής ταυτότητας των δύο κομμάτων εξουσίας.