Θα επιλέγατε να εργαστείτε αν είχατε την οικονομική δυνατότητα να ζήσετε χωρίς να δουλεύετε;

Η ερώτηση τέθηκε σε πρόσφατη έρευνα κοινής γνώμης της qed. Οι απαντήσεις έδειξαν ότι η εργασία φθίνει στις νεότερες γενιές ως αξία. Αν διέθεταν την οικονομική ευχέρεια, απάντησαν ότι δεν θα εργάζονταν το 52% όσων γεννήθηκαν 1965-80 ( Gen X), το 58% όσων γεννήθηκαν 1981-96 ( Millennials) και το 63% των ακόμη νεότερων, όσων γεννήθηκαν τα χρόνια 1997-2012 (Gen Z). Οι μόνοι που κατά πλειοψηφία θα επέλεγαν να εργαστούν ούτως ή άλλως, ήταν εκείνοι που γεννήθηκαν τα χρόνια 1946-64: Το 77% από εκείνες τις γενιές θα διάλεγαν να εργάζονται κι αν ακόμη δεν είχαν ανάγκη τα λεφτά.

Η πολιτική ζωή σήμερα έχει δύο χαρακτηριστικά που ίσως την διακρίνουν από κάθε άλλη φάση της μεταπολίτευσης.

Ένα, ο μεγάλος κυνισμός: Η χώρα διευθύνεται με πυξίδα τις δημοσκοπήσεις, καθώς η κυβερνητική ηγεσία επιδιώκει η ΝΔ να προσεγγίσει το 30% δημοσκοπικά, για να υποστηρίξει ότι η αυτοδυναμία δεν είναι ανέφικτη, άρα δικαιούται να ηγηθεί του κόμματος και στις επόμενες εκλογές.

Δεύτερο, ο απόλυτος παραλογισμός: Όσο καταρρέει η εμπιστοσύνη στο πολιτικό σύστημα, τόσο αυτό τείνει να αναζητά τις αιτίες της κατάρρευσης σε εξωγενείς παράγοντες

...Δεν χρειάζονται γενικά μειώσεις φόρων –και τί θα γίνει, άλλωστε, με το κοινωνικό κράτος, τις επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης και τόσες άλλες ανάγκες; Ριζικές αλλαγές χρειάζονται, για να πάψει το καθ’ ημάς φορολογικό σύστημα να είναι το πιο ευνοϊκό για τον πλούτο σε όλον τον ΟΟΣΑ, σε βάρος της μισθωτής εργασίας, της ανάπτυξης και της δημοκρατίας.

Διάχυτη είναι η πεποίθηση ότι τα πράγματα δεν πάνε καλά. Τα ποσοστά των αρνητικών κρίσεων για το κυβερνητικό έργο είναι ασυνήθιστα υψηλά, επί ασυνήθιστα μακρύ χρονικό διάστημα. Οι δημοσκοπήσεις σταθερά δείχνουν ότι μόνο 13 στους 100 κρίνουν θετικά την κυβερνητική πολιτική στην οικονομία, μόνο 17 στους 100 το κυβερνητικό έργο στην προστασία των θεσμών, τη διαφάνεια, τη διαφθορά. Ανάλογη είναι η κατάσταση σε όλους σχεδόν τους τομείς. Η διεθνής εμπειρία δείχνει ότι τέτοια αρνητικά ποσοστά συναντώνται μόνο σε περιπτώσεις κυβερνήσεων που βρίσκονται σε αποδρομή.

Τα τύμπανα του δασμολογικού πολέμου δεν φαίνεται να σιγούν σύντομα, οι συγκρούσεις θα έχουν διάρκεια, ήδη προκαλούν ανατροπές. Άλλες φαίνονται, όπως η κατάρρευση της εμπιστοσύνης στις αμερικανικές αγορές και η φυγή κεφαλαίων από τα χρηματιστήρια, τα ομόλογα και το νόμισμα των ΗΠΑ, καθώς ο Τραμπ κατάφερε κάτι μέχρι πρότινος απίστευτο: Να πουλά όλος ο κόσμος Αμερική και να φεύγει τρέχοντας από το μέχρι πρότινος «ασφαλές καταφύγιο». Άλλες διαφαίνονται, όπως μείωση των ρυθμών μεγέθυνσης ή μια ύφεση στις ΗΠΑ -που δεν θα αφήσει καμία χώρα ανεπηρέαστη

Είναι συζητήσιμο αν η περασμένη Τετάρτη, 2 Απριλίου, όταν με κατεπείγουσες διαδικασίες ο Ντ. Τραμπ (χωρίς συνεννόηση με το Κογκρέσο) όρθωσε δασμολογικά τείχη, θα καταγραφεί ως ημέρα απελευθέρωσης ή ημέρα κρίσης –κάτι σαν την 24η Οκτωβρίου 1929, με το κραχ στο Χρηματιστήριο που σήμανε τη Μεγάλη Ύφεση, ή την 15η Σεπτεμβρίου 2008, που η κατάρρευση της Lehman σήμανε την πρώτη παγκόσμια κρίση του 21ου αιώνα.

Σηματοδοτεί, πάντως, αλλαγή εποχής: Μετά από 80 χρόνια που προωθούσαν το ελεύθερο παγκόσμιο εμπόριο, με άγγελο-φύλακα τον αμερικανικό στόλο, τώρα οι ΗΠΑ δοκιμάζουν να ενισχύσουν τη διεθνή κυριαρχία τους αλλάζοντας τους κανόνες της αγοράς, διαλύοντας το ίδιο το σύστημα που πρωταγωνιστικά είχαν φτιάξει. Αν επιμείνουν, θα μπούμε σε μια νέα, σκοτεινή περίοδο της ιστορίας.

Ηκυβέρνηση δείχνει ότι αδημονεί να εκμεταλλευθεί τη ρήτρα διαφυγής για τις αμυντικές δαπάνες για να κάνει παροχές καθ’ οδόν προς τις εκλογές. Η σύνεση, ισχυρίζομαι, επιτάσσει το αντίθετο: Να μη γίνει χρήση της ρήτρας, η κυβέρνηση να δηλώσει ότι παραιτείται από αυτή την ευχέρεια. Εξηγούμαι:

Η ρήτρα διαφυγής προβλέπει ότι η Κομισιόν δεν θα υπολογίζει ένα μέρος των αμυντικών δαπανών κάθε κράτους-μέλους στον λογιστικό προσδιορισμό του δημοσιονομικού του ελλείμματος, προκειμένου να διευκολύνει τα κράτη με χαμηλές αμυντικές δαπάνες να δανειστούν για να τις αυξήσουν, χωρίς να απομακρυνθούν από τα κριτήρια δημοσιονομικής σταθερότητας. Στην πραγματικότητα, η αύξηση των δαπανών θα υπολογίζεται από τις αγορές, οι οποίες θα αυξάνουν τα επιτόκια δανεισμού.

Σε προηγούμενες εποχές, ακόμα και πριν λίγα χρόνια, αν σημειώνονταν σοβαρές αναταράξεις στο ευρωπαϊκό και διεθνές πεδίο και κοινωνικές αντιδράσεις και έλλειψη εμπιστοσύνης στο πολιτικό σύστημα σαν αυτές των ημερών, οι ελληνικές αγορές και ειδικά η κεφαλαιαγορά θα περνούσαν κρίση ή, πάντως, θα ήταν βαριά αναστατωμένες και αγχωμένες. Παρότι, όμως, διεθνώς γίνονται συγκλονιστικές αλλαγές, ενώ στο εσωτερικό δίνουν τον τόνο οι πρωτοφανείς κινητοποιήσεις και η εμπιστοσύνη στην κυβέρνηση δείχνει να σέρνεται παρά τον πολυδιαφημισμένο «ανασχηματισμό των 40άρηδων», κάτι τέτοιο δεν συμβαίνει.

Στις αγορές ήταν περίπου κοινός τόπος η συναίνεση για τη συνέχιση μιας ρωμαλέας μεγέθυνσης της αμερικανικής οικονομίας και τον δυναμισμό των αμερικανικών μετοχών και της Wall Street, που άφηναν τους άλλους πίσω, να τρώνε τη σκόνη τους, ιδιαίτερα μετά την ενθρόνιση του Ντ. Τραμπ, που θα έκανε ό,τι πρέπει για να στηρίξει τις κεφαλαιαγορές –όπως είχε κάνει στην πρώτη θητεία του. Αυτή τη φορά, όμως, είναι διαφορετικά. Ο Αμερικανός πρόεδρος δεν χρησιμοποιεί τους δασμούς ως ένα εργαλείο διαπραγμάτευσης, όπως είχαν πιστέψει ισχυροί παράγοντες των αγορών. Είναι η προτεραιότητά του.

Σε ομαλές συνθήκες, οι συνήθεις αντιρρήσεις στην ιδέα του κοινού δανεισμού, στην έκδοση ενός ευρωπαϊκού ομολόγου, παρεμποδίζουν μεν την περαιτέρω ολοκλήρωση της Ενωσης, ωστόσο έχουν μια κάποια λογική. Τι γίνεται, όμως, σε έκτακτες συνθήκες; Στην περίπτωση της COVID-19 οι αντιρρήσεις κάμφθηκαν, δημιουργήθηκε το Ταμείο Ανάκαμψης, με λεφτά που δανείστηκε η Κομισιόν από τις αγορές και τα κατένειμε στα κράτη-μέλη, κυρίως με τη μορφή δωρεάν επιχορηγήσεων.

Ο Τραμπ είπε ότι η Ευρωπαϊκή Ενωση έγινε για να πλήξει τις ΗΠΑ. Ξαναγράφει την ιστορία για να υπηρετήσει τις επιδιώξεις του: Θα ήθελε να τη δει να διαλύεται.

Η πρωταρχική σκέψη για την ευρωπαϊκή ενοποίηση ήταν η διασφάλιση της ειρήνης, με την ενσωμάτωση της Γερμανίας σε ένα διακρατικό ευρωπαϊκό σχήμα ώστε, ακόμα κι αν θελήσει, να μην έχει τη δυνατότητα να προκαλέσει και τρίτο παγκόσμιο πόλεμο. Η ενοποίηση δεν θα προχωρούσε χωρίς τη βοήθεια που έδωσαν μεταπολεμικά οι ΗΠΑ στην Ευρώπη, που ήταν η στρατηγικά πιο σημαντική περιοχή για την ανάσχεση της επιρροής της ΕΣΣΔ, μεταξύ άλλων αναλαμβάνοντας και το βάρος της άμυνάς της.

Η Ελλάδα έχει εισπράξει τα μισά από τα 36 δισ. ευρώ που της αναλογούν από το ευρωπαϊκό Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (ΤΑΑ), μεταξύ όσων απομένουν συγκαταλέγονται και δωρεάν επιχορηγήσεις που το ύψος τους αντιστοιχεί στο 5% του ΑΕΠ μας. Για να τις πάρουμε, πρέπει να υλοποιηθούν όλοι οι όροι που έχουν συμφωνηθεί. Μέχρι σήμερα, όμως, από τα 371 προαπαιτούμενα απομένουν προς υλοποίηση τα 240, ήτοι τα δύο τρίτα. Κι ο χρόνος τελειώνει, παράταση δεν θα δοθεί, στα μέσα του 2026 θα τελειώσει το ΤΑΑ κι όποιος πρόλαβε, πρόλαβε.