Η ευρωπαϊκή προοπτική της Τουρκίας είναι ένα δύσκολο ταξίδι που ξεκίνησε το 1963 με την υπογραφή στην Αγκυρα της Συμφωνίας Σύνδεσης με την Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα. Τον Μάιο του 2004, ο τότε πρωθυπουργός της Τουρκίας Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, καλεσμένος του κολεγίου St John’s της Οξφόρδης, εκφωνούσε μια ομιλία με τίτλο «Γιατί η Ευρωπαϊκή Ενωση χρειάζεται την Τουρκία». Ο Ερντογάν υποσχόταν με βεβαιότητα ότι θα έκανε τις ευρωπαϊκές αξίες «αξίες της Αγκυρας» και έστελνε ένα ελπιδοφόρο μήνυμα πως η Τουρκία θα προχωρούσε σε δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις, βελτιώνοντας την κατάσταση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και επιτυγχάνοντας οικονομική ανάπτυξη.

Για άλλη μια φορά στο διεθνές θέατρο βλέπουμε να αλλάζουν τόσο το σκηνικό όσο και ο θίασος, αλλά και το έργο που παίζεται. Ομως η έννοια της ισχύος, αν και σε μεγάλο βαθμό ακαθόριστη παραμένει στο κέντρο του διεθνούς θεάτρου. Προφανώς χωρίς επαρκή ισχύ, μια χώρα δεν μπορεί να επιβιώσει, πολύ περισσότερο να κυριαρχήσει σε έναν ταραχώδη κόσμο. Ομως η ισχύς δεν πρέπει να ταυτίζεται με τη δύναμη που είναι η συγκεκριμένη χρήση στρατιωτικών μέσων.

Σήμερα, η ευρωπαϊκή ενοποίηση σηματοδοτεί πρωτίστως την ειρήνη στην ευρωπαϊκή ήπειρο, που δοκιμάστηκε τόσο σκληρά στη διάρκεια του 20ού αιώνα. Η ευρωπαϊκή ενοποιητική διαδικασία σημαίνει όμως και ένα πρότυπο ανάπτυξης μοναδικό στον κόσμο, που συνδυάζει κάποιες πολιτικές αλληλεγγύης με αντικειμενικό σκοπό μια ανάπτυξη που πρέπει να συμμεριζόμαστε όλοι.

Μετά το τέλος του καταστροφικού Βʼ Παγκοσμίου Πολέμου, έπρεπε να αναζητηθεί η κατάλληλη μεθοδολογία για να «λυθεί» το γερμανικό «πρόβλημα». Η ελεγχόμενη από τη Δύση, Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας έπρεπε να προχωρήσει σε μια σταδιακή εκβιομηχάνιση και προς αυτή την κατεύθυνση «πίεζαν» οι ΗΠΑ τη Γαλλία και το Ηνωμένο Βασίλειο.

Στις 28 Μαΐου 1979 υπογράφεται στην Αθήνα, στο Ζάππειο Μέγαρο, η ιστορική Συμφωνία Προσχώρησης της Ελλάδας στην ΕΟΚ που έμελλε να αλλάξει ριζικά τη σύγχρονη ιστορία της χώρας. «Το χρονόμετρο του κριτή σταματάει όταν ο αθλητής κόβει το νήμα στο τέρμα του δρόμου. Ετσι μπορούμε να πούμε ότι εκείνη τη μέρα κόψαμε το νήμα στο αγώνισμα της ένταξης στην Ευρώπη. Πότε όμως έδωσε ο αφέτης το σήμα να αρχίσουμε να τρέχουμε; H εύλογη απάντηση θα ήταν το 1975, όταν η ελληνική κυβέρνηση αποφάσισε να ζητήσει την ένταξη» έγραφε ο πρέσβης Βύρων Θεοδωρόπουλος (1920-2010), που είχε οριστεί το 1976 από τον Κωνσταντίνο Καραμανλή επικεφαλής της ελληνικής διαπραγματευτικής ομάδας για τις διαπραγματεύσεις ένταξης της Ελλάδας στην ΕΟΚ. Και όμως η πορεία της χώρας προς την Ευρώπη άρχισε πολλά χρόνια νωρίτερα, όταν το 1959 αποφασίστηκε να επιδιώξουμε την έστω και απλή σύνδεσή μας με την τότε ΕΟΚ (βλ. «Η ευρωπαϊκή ενοποίηση, η Ελλάδα και ο κόσμος. 60 χρόνια από τις Συνθήκες της Ρώμης 1957-2017», εκδόσεις Παπαζήση 2018).

Η κυρία Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, η νέα πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, με τις πρώτες δηλώσεις της επιχείρησε να δώσει το στίγμα μιας «γεωπολιτικής» Επιτροπής, που σημαίνει πως οι νέες πρωτοβουλίες που θα προωθήσει το 2020 θα είναι με γνώμονα μια στρατηγική παγκόσμιας επιρροής.

Θα είναι αυτή αρκετή για να μην ξαναβρεθεί η Ενωση σε μια μεγάλη κρίση, όπως αυτή των τελευταίων χρόνων, μια κρίση πολυεπίπεδη, που ήταν ταυτόχρονα οικονομική, δημογραφική, οικολογική, πολιτική και κρίση θεσμών. Αποτέλεσμα αυτής κρίσης και της απουσίας της Ενωσης ήταν το μπλοκάρισμα του ευρωπαϊκού Σχεδίου.

...Για τον Μπαράκ Ομπάμα η ΕΕ είναι ζωτικής σημασίας για την αντιμετώπιση της τρομοκρατίας, της αναταραχής στη Μέση Ανατολή αλλά και της προσφυγικής κρίσης. Για τον διάδοχό του, η ΕΕ είναι ένας γραφειοκρατικός μηχανισμός που εξυπηρετεί τα γερμανικά συμφέροντα. Την ίδια άποψη έχει και ο Πούτιν.

Σήμερα το Ισλαμικό Κράτος ελέγχει μόνο το 10% του ιρακινού εδάφους και μια περίεργη «συμμαχία» πολιτικών αντιπάλων ετοιμάζονται να πολεμήσουν εναντίον του Ισλαμικού Κράτους για την ανακατάληψη της Μοσούλης. Ο πρωταγωνιστικός ρόλος των Κούρδων Πεσμεργκά από το ημιαυτόνομο Κουρδιστάν στο Ιράκ έχει ενοχλήσει την Τουρκία, η οποία μάλλον υποψιάζεται πως μια ενίσχυσή τους θα αναβαθμίσει πολιτικά και στρατιωτικά και τους Κούρδους της Τουρκίας.

« Η Ευρώπη συνεχίζει να αναζητά τον Ρούζβελτ της» (τον πρόεδρο που έβγαλε τις ΗΠΑ από την Μεγάλη Ύφεση) έγραφε την επομένη της Συνόδου Κορυφής του Ιουνίου, η ισπανική εφημερίδα «Ελ Παϊς», «αλλά η οικονομία και η πολιτική δείχνουν να ακολουθούν διαφορετικές κατευθύνσεις». Καθώς η οικονομία απαιτεί στήριξη του οικοδομήματος του ευρώ και βραχυπρόθεσμα μέτρα για την ενίσχυσή του, οι ευρωπαίοι ηγέτες δείχνουν ευχαριστημένοι με τις συμβιβαστικές λύσεις που προτείνονται και οι οποίες συνήθως στερούνται φιλοδοξιών.

Η πρόσφατη ομιλία στην Αθήνα του Πρωθυπουργού του Λουξεμβούργου Ζαν Κλωντ Γιούνκερ αποτέλεσε μια καλή αφορμή να ξανασυζητήσουμε πολιτικά για το μέλλον της Ευρώπης. Με εύστοχο τρόπο επεσήμανε στο ακροατήριο του το πόσο μικρή τελικά είναι η Ευρώπη. Το μέγεθος της Ευρώπης υπαγορεύει και την κατά Γιούνκερ μια και μόνη οδό που έχει για να πρωταγωνιστήσει στον σύγχρονο κόσμο: «Μεγαλύτερη ευρωπαϊκή συνοχή και λιγότερος λαϊκισμός».