Ξανασχεδιάζοντας την ευρωπαϊκή ενοποίηση

« Η Ευρώπη συνεχίζει να αναζητά τον Ρούζβελτ της» (τον πρόεδρο που έβγαλε τις ΗΠΑ από την Μεγάλη Ύφεση) έγραφε την επομένη της Συνόδου Κορυφής του Ιουνίου, η ισπανική εφημερίδα «Ελ Παϊς», «αλλά η οικονομία και η πολιτική δείχνουν να ακολουθούν διαφορετικές κατευθύνσεις». Καθώς η οικονομία απαιτεί στήριξη του οικοδομήματος του ευρώ και βραχυπρόθεσμα μέτρα για την ενίσχυσή του, οι ευρωπαίοι ηγέτες δείχνουν ευχαριστημένοι με τις συμβιβαστικές λύσεις που προτείνονται και οι οποίες συνήθως στερούνται φιλοδοξιών.

«Πρέπει να φύγουμε από την παλαιά ευρωπαϊκή αφήγηση και να βρούμε μια νέα που θα κοιτάζει προς το μέλλον», υποστήριξε ο Ιταλός πρωθυπουργός Ενρίκο Λέτα μετά την πρόσφατη συνάντησή του στην Αθήνα με τον Έλληνα ομόλογό του Αντώνη Σαμαρά με αντικείμενο τον συντονισμό των δυο χωρών που θα ασκήσουν την προεδρία στην ΕΕ το 2014 (α’ εξάμηνο η Ελλάδα, β’ εξάμηνο η Ιταλία). Πολιτικός με συγκροτημένη άποψη για την ευρωπαϊκή ενοποίηση ο Λέτα υπογράμμισε με εύστοχο τρόπο πως ενόψει των ευρωεκλογών του προσεχούς Μαϊου θα πρέπει να εξηγηθεί στους πολίτες «γιατί θέλουμε περισσότερη Ευρώπη». Ο Λέτα προέβλεψε πως αν δεν ληφθούν αμέσως πρωτοβουλίες, τότε, «το ένα τρίτο της επόμενης σύνθεσης του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου θα περιλαμβάνει ακραίες αντιευρωπαϊκές δυνάμεις με ό,τι αυτό συνεπάγεται».

Αρθρώνοντας ένα σύγχρονο ευρωπαϊκό λόγο, ο Λέτα επεδίωξε να στείλει ένα μήνυμα για την ανάγκη υιοθέτησης ενός νέου οικονομικού προγράμματος, που δεν θα είναι μονομερώς επικεντρωμένο στη λιτότητα. Η αντιμετώπιση της ανεργίας, η επιστροφή στην ανάπτυξη και η εμβάθυνση της πολιτικής ενοποίησης είναι μερικές από τις κομβικές προκλήσεις που θα αντιμετωπίσουν οι ευρωπαίοι ηγέτες. Πολύ εύστοχα ο Λέτα μας θύμισε ότι στις τρέχουσες συνθήκες της παγκοσμιοποίησης η ευρωζώνη δεν μπορεί παρά να είναι ανταγωνιστική.

Του χρόνου τέτοια εποχή θα έχουν πραγματοποιηθεί οι ευρωεκλογές (22-25 Μαϊου 2014) στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και θα υπάρχει νέα σύνθεση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Υπάρχουν σοβαροί λόγοι για να ανησυχούμε μπροστά στην προοπτική ενός αντιευρωπαϊκού μετώπου στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.

Όλη αυτήν την περίοδο μέχρι τον Μάϊο , οι πολιτικοί και των 28 κρατών-μελών (28 από 1ης Ιουλίου με την ένταξη της Κροατίας) θα νιώσουν την ανάγκη να μιλήσουν υπέρ ή κατά της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης.

Όμως τι σηματοδοτεί σήμερα η ευρωπαϊκή ενοποίηση πέρα από την ειρήνη στην Ευρωπαϊκή Ήπειρο που δοκιμάστηκε τόσο σκληρά στη διάρκεια του 20ου αιώνα. Η ευρωπαϊκή ενοποιητική διαδικασία σημαίνει και ένα πρότυπο ανάπτυξης μοναδικό στον κόσμο, που συνδυάζει (ή συνδύαζε μέχρι πρόσφατα) κάποιες πολιτικές αλληλεγγύης (βλέπε Χάμπερμας) με αντικειμενικό σκοπό μια ανάπτυξη που πρέπει να συμμεριζόμαστε όλοι.

Ποιος θα μπορούσε να είναι σήμερα ο αναστοχασμός πάνω στην ιστορική διακήρυξη του Ρομπέρ Σουμάν της 9ης Μαϊου του 1950 με την οποία μπήκαν τα θεμέλια της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Άνθρακα και Χάλυβα (ΕΚΑ) το 1951, της ΕΟΚ το 1957 και της σημερινής ΕΕ των «28». Είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς την Ευρώπη χωρίς την ΕΕ. Εάν δεν είχε ξεκινήσει η Ευρωπαϊκή ενοποίηση, η οικονομική ανάπτυξη της Ευρώπης θα είχε προχωρήσει με πολύ πιο αργούς ρυθμούς. Δεν θα υπήρχε ενιαία πολιτική ανταγωνισμού, ενιαία αγορά ή ενιαίο νόμισμα. Οι εμπορικές συναλλαγές μεταξύ των χωρών της Ευρώπης θα ήταν μικρότερες και θα υπήρχε μεγαλύτερη μακροοικονομική αστάθεια. Το μεγάλο επίτευγμα της ΕΕ είναι η εδραίωση του «κράτους πρόνοιας» και του «κράτους των υπηρεσιών» που έχει ως σκοπό να υπηρετεί τους πολίτες, όχι να τους εξουσιάζει.

Ποιες πρέπει να είναι σήμερα οι προτεραιότητες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των κρατών-μελών της για τα επόμενα χρόνια; Προφανώς, μεταξύ άλλων, πρέπει να είναι η δημιουργία νέων θέσεων εργασίας, ο εκσυγχρονισμός του κράτους πρόνοιας, που είναι ζήτημα κυρίως κρατικό, και η επένδυση στις νέες τεχνολογίες και στην παραγωγή νέων ιδεών.

Όσο για την Οικονομική και Νομισματική Ένωση δεν μπορεί πλέον να προχωρά στηριζόμενη στο ένα πόδι, το νομισματικό – αυτό θα ήταν αντίθετο και προς το πνεύμα των Συνθηκών. Εξάλλου, από την απουσία στενού συντονισμού των εθνικών οικονομικών πολιτικών, προέρχεται το έλλειμμα στην ανάπτυξη και η έλλειψη θέσεων απασχόλησης, υποστηρίζει συχνά ο Ζακ Ντελόρ, και μας υπενθυμίζει ότι ο κοινωνικός διάλογος που είχε εγκαινιάσει ο ίδιος το 1985 σήμερα έχει καταντήσει μια ρουτίνα. Δεν γεννά νέες εγγυήσεις, δεν ασκεί πιέσεις σε εκείνους που παίρνουν τις αποφάσεις ώστε να προχωρήσουν σε μια αειφόρο και αλληλέγγυα ανάπτυξη.

Σήμερα, η «έλλειψη» της Ευρώπης σημαίνει την «υποχώρηση» της Ευρώπης. Είναι η πραγματική παγίδα που η ίδια η Γηραιά Ήπειρος κινδυνεύει να στήσει στον εαυτό της.