Στην Καταλωνία διακυβεύεται το μέλλον της ΕΕ

Η Ευρώπη μοιάζει επιτέλους να έχει αφήσει πίσω της την πολυετή οικονομική κρίση, παραμένει ωστόσο σε αναταραχή. Για καθέναν λόγο αισιοδοξίας φαίνεται πάντα να υπάρχει ένας λόγος ανησυχίας. Τον Ιούνιο του 2016, μια μικρή πλειοψηφία βρετανών ψηφοφόρων προτίμησε τη νοσταλγία για το παρελθόν του 19ου αιώνα από τις οποιεσδήποτε υποσχέσεις μπορεί να εμπεριέχει ο 21ος αιώνας. Αποφάσισαν λοιπόν να πηδήξουν στην άβυσσο στο όνομα της «εθνικής κυριαρχίας». Εθνική κυριαρχία ζητεί τώρα και η κυβέρνηση της αυτόνομης περιφέρειας της Καταλωνίας.

Αλλά η σημερινή ισπανική κυβέρνηση δεν διώκει, φυλακίζει, βασανίζει και εκτελεί τον λαό της Καταλωνίας όπως έκανε άλλοτε η δικτατορία του Φρανθίσκο Φράνκο. Η Ισπανία είναι μία σταθερή δημοκρατία και μέλος της ΕΕ, της ευρωζώνης και του ΝΑΤΟ. Δεκαετίες τώρα, περιφρουρεί το κράτος δικαίου στη βάση ενός δημοκρατικού Συντάγματος που ήταν προϊόν διαπραγμάτευσης όλων των κομμάτων και των περιφερειών, συμπεριλαμβανομένης της Καταλωνίας.

Την 1η Οκτωβρίου, η καταλανική κυβέρνηση πραγματοποίησε ένα δημοψήφισμα για την ανεξαρτησία στο οποίο συμμετείχαν λιγότεροι από τους μισούς - ορισμένες εκτιμήσεις αναφέρουν το ένα τρίτο - ψηφοφόρους της περιφέρειας. Με βάση τα κριτήρια της ΕΕ και του ΟΑΣΕ, η ψηφοφορία δεν θα μπορούσε ποτέ να γίνει δεκτή ως «ελεύθερη και διάφανη». Πέραν του ότι το δημοψήφισμα ήταν παράνομο με βάση το ισπανικό Σύνταγμα, δεν υπήρχε καν εκλογικός κατάλογος.

Το «εναλλακτικό» δημοψήφισμα της Καταλωνίας ακολούθησε κύμα καταστολής από την κυβέρνηση του Μαριάνο Ραχόι, η οποία επενέβη προκειμένου να κλείσει εκλογικά κέντρα και να εμποδίσει πολίτες να ψηφίσουν. Μία πολιτική τρέλα ολκής, αφού οι εικόνες αστυνομικών να χτυπούν με κλομπ άοπλους καταλανούς διαδηλωτές προσέδωσαν απατηλή νομιμότητα στο αποσχιστικό στρατόπεδο. Καμία δημοκρατία δεν μπορεί να κερδίσει σε μια διαμάχη τέτοιου είδους. Και στην περίπτωση της Ισπανίας η καταστολή ξύπνησε μνήμες του εμφυλίου πολέμου στη χώρα την περίοδο 1936-1939 - το βαθύτερο ιστορικό τραύμα μέχρι σήμερα.

Αν η Καταλωνία κατάφερνε πράγματι να εξασφαλίσει την ανεξαρτησία της, θα έπρεπε να βρει έναν δρόμο εμπρός χωρίς την Ισπανία ή την ΕΕ. Με τη στήριξη πολλών ακόμα κρατών-μελών που ανησυχούν για τα δικά τους αποσχιστικά κινήματα, η Ισπανία θα μπλόκαρε οποιαδήποτε καταλανική προσπάθεια ένταξης στην ευρωζώνη. Και χωρίς αυτήν, η Καταλωνία θα αντιμετώπιζε τη ζοφερή προοπτική ενός ταχέος μετασχηματισμού από σημαντική οικονομική δύναμη σε απομονωμένη και φτωχή χώρα.

Η ανεξαρτησία της Καταλωνίας ωστόσο θα έθετε ένα θεμελιώδες πρόβλημα και για την Ευρώπη. Καταρχάς κανείς δεν επιθυμεί, για προφανείς λόγους, μία επανάληψη της διάλυσης της Γιουγκοσλαβίας. Πιο συγκεκριμένα, όμως, η ΕΕ δεν μπορεί να επιτρέψει τη διάλυση κρατών-μελών της διότι τα κράτη αυτά αποτελούν τα ίδια τα θεμέλιά της. Η ΕΕ είναι μια ένωση εθνών - κρατών, όχι περιφερειών. Αν η Καταλωνία δημιουργούσε ένα προηγούμενο απόσχισης, ενθαρρύνοντας άλλες περιφέρειες να ακολουθήσουν, η ΕΕ θα βυθιζόταν σε βαθιά υπαρξιακή κρίση. Στην πραγματικότητα, θα μπορούσε να πει κανείς πως στην Καταλωνία σήμερα δεν διακυβεύεται τίποτα λιγότερο από το μέλλον της ΕΕ.

Θα ήταν ιστορικά παράλογο για τα κράτη-μέλη της ΕΕ να εισέλθουν σε μία περίοδο αποσχίσεων και κατακερματισμού τον 21ο αιώνα. Το μέγεθος άλλων παγκόσμιων πρωταγωνιστών - και ειδικότερα της Κίνας, της Ινδίας και των ΗΠΑ - καθιστά τις ισχυρές διακοινοτικές σχέσεις και την εμβάθυνση της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης ακόμα πιο απαραίτητες.

Μόνο να ελπίζει κανείς μπορεί πως η λογική θα επικρατήσει, ιδιαίτερα στη Βαρκελώνη, αλλά και στη Μαδρίτη. Μια δημοκρατική, ακέραιη Ισπανία είναι άκρως σημαντική για να εκτίθεται σε κίνδυνο από διαμάχες για την κατανομή των φορολογικών εσόδων μεταξύ των περιφερειών της χώρας. Δεν υπάρχει άλλη εναλλακτική λύση παρά να εγκαταλείψουν και οι δύο πλευρές τα χαρακώματα που έχουν σκάψει για τον εαυτό τους, να διαπραγματευτούν και να βρουν μια αμοιβαία ικανοποιητική λύση που θα είναι σύμφωνη με το ισπανικό Σύνταγμα, τις δημοκρατικές αρχές και το κράτος δικαίου.

Το χρήμα είναι σημαντικό, κανείς δεν το αμφισβητεί. Οχι όμως τόσο σημαντικό όσο η κοινή δέσμευση των Ευρωπαίων στην ελευθερία, τη δημοκρατία και το κράτος δικαίου. Η ευημερία της Ευρώπης εξαρτάται από την ειρήνη και τη σταθερότητα, και η ειρήνη και η σταθερότητα στην Ευρώπη εξαρτώνται πρωτίστως από τη θέληση των Ευρωπαίων να πολεμήσουν για αυτές τις αξίες.

---

Ο Γιόσκα Φίσερ είναι πρώην αντικαγκελάριος της Γερμανίας και ιστορικός ηγέτης

των γερμανών Πρασίνων