Α. Η μόνιμη επωδός του πρωθυπουργού και των κυβερνητικών στελεχών, για όλα τα μεγάλα σκάνδαλα στα οποία έχει εμπλακεί η σημερινή κυβέρνηση, είναι ένας αξιωματικά προβαλλόμενος ισχυρισμός, που συνοδεύεται από ένα συναφές ερώτημα. Ο ισχυρισμός, με το οποίο κάθε τόσο κουνάει το δάχτυλο ο πρωθυπουργός στους αντιδρώντες, συνοψίζεται στο ότι από την στιγμή που έχει επιληφθεί η Δικαιοσύνη δεν δικαιολογείται καμία κριτική για πολιτικές ή ποινικές ευθύνες, διότι κάτι τέτοιο θα συνιστούσε ασέβεια στους θεσμούς. Και ακολουθεί αμέσως το πομπώδες ερώτημα: είναι δυνατόν να μην εμπιστεύεσθε την ελληνική Δικαιοσύνη;

Το μείζον πρόβλημα, ως προς την ελευθερία του Τύπου, εντοπίζεται κατά την άποψή μου στην ασφυκτική χειραγώγηση των ραδιοτηλεοπτικών ΜΜΕ, μέσω, ιδίως, ενορχηστρωμένων κυβερνητικών κινήσεων και ποικίλων ανταλλαγμάτων. Συγκεκριμένα, τόσο η δημόσια ραδιοτηλεόραση (ΕΡΤ) όσο και οι ιδιωτικοί σταθμοί έχουν επιβάλει ένα καθεστώς μονοφωνικής και συχνά προπαγανδιστικής ενημέρωσης, αγνοώντας προκλητικά –λόγω και της πλήρους αδράνειας του καθ’ύλην αρμόδιου Εθνικού Συμβουλίου Ραδιοτηλεόρασης– την συνταγματική επιταγή για «αντικειμενική και με ίσους όρους μετάδοση πληροφοριών και ειδήσεων».

Τα συγκλονιστικά γεγονότα, που διαδραματίσθηκαν στο Καπιτώλιο, κατέστησαν σαφές ότι το μείζον πρόβλημα στις ΗΠΑ είναι πλέον η θεαματική και εξαιρετικά απειλητική άνοδος της Ακροδεξιάς. Οχι η άνοδος του «λαϊκισμού», γενικά και αόριστα, αλλά η άνοδος ενός συγκεκριμένου πολιτικού ρεύματος με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά: την αντίθεση στο κράτος δικαίου και στα ατομικά δικαιώματα, τον εθνικισμό, τον θρησκευτικό φονταμενταλισμό, τον κοινωνικό ρατσισμό, την εχθροπάθεια και την άρνηση της διαφορετικότητας.

Αν θελήσει κανείς να αποτιμήσει συνολικά και απροκατάληπτα τον πρώτο χρόνο της κυβέρνησης, με κριτήριο τη θεσμική αξιοπιστία της, θα διαπιστώσει ευχερώς ότι η εικόνα που έχει επιμελώς καλλιεργηθεί, από ποικίλους προπαγανδιστικούς μηχανισμούς, ελάχιστα ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Αυτό δεν σημαίνει βέβαια ότι δεν υπάρχουν και θετικά σημεία. Ωστόσο, το ισοζύγιο είναι εν τέλει αρνητικό, καθώς τα «συν» περιορίζονται κυρίως στα της διαχείρισης της πανδημίας, ενώ τα «πλην» αφορούν μια ολόκληρη σειρά τραυματικών για τους θεσμούς κυβερνητικών πρακτικών και μεθοδεύσεων, που αποπνέουν, δυστυχώς, μια βαθιά ριζωμένη μικροπολιτική, πελατειακή και αυταρχική νοοτροπία.

Παρά τα περί του αντιθέτου θρυλούμενα ή αναμενόμενα, το κυβερνητικό νομοσχέδιο για το εκλογικό σύστημα επιβεβαίωσε δυστυχώς την πάγια μεταπολιτευτική αντιμετώπιση του κρίσιμου αυτού θέματος από την πλευρά του κυβερνώντος κόμματος (για να μην θυμηθούμε και τα καλπονοθευτικά εκλογικά συστήματα της μετεμφυλιακής περιόδου[1]).

Πρόκειται, ειδικότερα, για μια (ακόμη) αντισυνταγματική και αντιδημοκρατική επιλογή, η οποία όχι μόνον δεν αποπνέει οποιαδήποτε διάθεση για συναινέσεις, συνθέσεις και συγκλίσεις με τα κόμματα της αντιπολίτευσης –διαψεύδοντας πλήρως τις σχετικές εξαγγελίες– αλλά και τραυματίζει το κύρος των θεσμών, υποτάσσοντάς τους, κατά τρόπο κυνικό και αδίστακτο, σε προδήλως μικροκομματικές σκοπιμότητες. Οι σκοπιμότητες αυτές, μάλιστα, όχι μόνον ομολογήθηκαν απροκάλυπτα, με την απαράδεκτη θεσμικά δήλωση ότι η ΝΔ θα προκαλέσει διπλές εκλογές, για να «κάψει» την απλή αναλογική –δήλωση ανάλογη με εκείνη του ΣΥΡΙΖΑ, το 2014, ότι δεν θα ψηφίσει Πρόεδρο για να προκαλέσει εκλογές…– αλλά και αναμένεται να επαναληφθούν, όπως διέρρευσε, και στο πεδίο του εκλογικού συστήματος των δημοτικών εκλογών, για να ολοκληρωθούν έτσι οι επίσης αντισυνταγματικές παρεμβάσεις που έγιναν αμέσως μετά την ανάδειξη των τελευταίων δημοτικών και περιφερειακών αρχών[2].

Μια ακόμη κολοβή και εν πολλοίς ανούσια αναθεώρηση είναι πλέον επί θύραις, για να επιβεβαιώσει, με τον πλέον χαρακτηριστικό τρόπο, ότι τα δύο μεγάλα κόμματα ήταν τελικά όχι μόνον ανέτοιμα αλλά και απρόθυμα για έναν ώριμο, απροκατάληπτο και εποικοδομητικό συνταγματικό αναστοχασμό. Αντί να ξεκινήσουν από τις θεσμικές δυσλειτουργίες που ανέδειξε ή μεγέθυνε η κρίση –παρά την αξιοσημείωτη ανθεκτικότητα του ισχύοντος Συντάγματος– και να επεκταθούν και σε κάποια άλλα χρονίζοντα προβλήματα της σύγχρονης Δημοκρατίας μας, αρχικά μεν επιδόθηκαν σε άγονους μαξιμαλισμούς και στη συνέχεια περιχαρακώθηκαν πεισματικά στις θέσεις τους, τόσο στην πρώτη όσο και στην δεύτερη Βουλή. Το αποτέλεσμα ήταν να απορριφθούν όλες σχεδόν οι ενδιαφέρουσες προτάσεις, ένθεν κακείθεν, και να καταλήξουμε, εν τέλει, σε έναν ελάχιστο κοινό παρονομαστή.

Η δρομολογημένη πλέον ολοκλήρωση της διαδικασίας συνταγματικής αναθεώρησης θέτει και πάλι επί τάπητος το ζήτημα της αξιοπιστίας της συνταγματικής πολιτικής της σημερινής κυβέρνησης. Στο παρόν άρθρο θα αποτιμηθεί αυτή η πολιτική με κριτήριο τον σεβασμό του Συντάγματος στις έως τώρα θεσμικές παρεμβάσεις της, ενώ σε επόμενο θα αξιολογηθούν τα αποτελέσματα του εν εξελίξει αναθεωρητικού διαβήματος.

Με την εκτόξευσή του από το 3% στην κυβερνητική πλειοψηφία ο ΣΥΡΙΖΑ επέτυχε, αναμφίβολα, μια από τις πλέον θεαματικές πολιτικές ανατροπές στην Ευρώπη. Παράλληλα, όμως, βρέθηκε σε δίνη. Ένας ετερόκλητος συνασπισμός, με εμφανή τα συμπτώματα των παιδικών ασθενειών της Αριστεράς, κλήθηκε να διαχειρισθεί τις τύχες της χώρας σε μια από τις κρισιμότερες ιστορικές περιόδους της.

Τα γεγονότα, έκτοτε, είναι γνωστά. Ο ΣΥΡΙΖΑ, αφού έπαιξε αρχικά με τη φωτιά, λόγω των ερασιτεχνικών πειραματισμών του, στη συνέχεια έγινε κανονικό κόμμα: απέχρεμψε τις πλέον προβληματικές συνιστώσες του, εγκατέλειψε τις «αυταπάτες», «συνεμορφώθη προς τας υποδείξεις» και έμεινε στην κυβέρνηση πολύ περισσότερο από όσο περίμεναν φίλοι και εχθροί…

Τα αποτελέσματα της δεύτερης ψηφοφορίας για την συνταγματική αναθεώρηση δεν έκρυβαν τελικά εκπλήξεις. Επιβεβαίωσαν απλώς ότι η επόμενη Βουλή θα κληθεί να διεκπεραιώσει μια αναθεώρηση μειωμένων προσδοκιών, η οποία κάθε άλλο παρά δικαίωσε τις πομπώδεις διακηρύξεις για μια «ριζική» και «τολμηρή» αναθεώρηση με «προοδευτικό» πρόσημο.

Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι εξ ορισμού δεν νοείται μια τέτοια αναθεώρηση, όπως προσπάθησαν να μας πείσουν, σε όλους τους τόνους, ορισμένοι εκπρόσωποι της ΝΔ και του ΚΙΝΑΛ. Το ότι το Σύνταγμα επιζητεί την συναίνεση δεν σημαίνει ότι για να γίνει αναθεώρηση πρέπει να συμφωνούν όλες οι πολιτικές δυνάμεις, στο όνομα ενός αορίστως προβαλλόμενου «εθνικού συμφέροντος».

Με δεδομένο το αποτέλεσμα της πρώτης ψηφοφορίας ως προς την συνταγματική αναθεώρηση και εν αναμονή της δεύτερης θα είχε νομίζω ιδιαίτερο ενδιαφέρον να επιχειρηθεί μια πρώτη απάντηση σε δύο αλληλένδετα ερωτήματα που αιωρούνται πάνω από τις επιστημονικές ή επιστημονικοφανείς αναλύσεις αυτής της περιόδου. Μπορεί πράγματι μια αναθεώρηση να έχει «προοδευτικό πρόσημο»; Και αν ναι, έχει τέτοιο πρόσημο το αναθεωρητικό εγχείρημα του ΣΥΡΙΖΑ;

Το ζήτημα της δέσμευσης της δεύτερης Βουλής από θεωρητική άποψη έχει πολύ ενδιαφέρουσες πτυχές, όπως αποδεικνύεται και από τον πλούσιο διάλογο που αναπτύχθηκες στο περιοδικό του Ομίλου «Αριστόβουλος Μάνεσης» Constitutionalism.gr, στην οποία μπορεί να ανατρέξει όποιος ενδιαφέρεται να εντρυφήσει στο ζήτημα. Οι περισσότεροι συνάδελφοι εξέφρασαν την «κρατούσα» επί του θέματος γνώμη, σύμφωνα με την οποία η πρώτη Βουλή απλώς αποφασίζει για τις αναθεωρητέες διατάξεις, ενώ η δεύτερη είναι ελεύθερη να αποφασίσει ως προς το συγκεκριμένο περιεχόμενο των προταθεισών διατάξεων (χωρίς όμως να προσθέσει νέες). Τα επιχειρήματα υπέρ αυτής της άποψης είναι ισχυρά, καθώς βρίσκουν έρεισμα τόσο στην ιστορική όσο και στην γραμματική και την συστηματική ερμηνεία.

Το 2019 θα είναι αναμφισβήτητα καθοριστικό για το πολιτικό μας σύστημα. Πολλές και σοβαρές εκκρεμότητες έχουν σωρευθεί στο κατώφλι του και από την έκβασή τους θα εξαρτηθεί, εν πολλοίς, το ποια θα είναι η εικόνα της Δημοκρατίας μας μετά την επίσημη έξοδο από τα μνημόνια.Εκείνο που ιδίως θα διακυβευθεί, μέσα στο 2019, είναι το αν η κρίση θα την αφήσει τραυματισμένη, καχεκτική και ανήμπορη ή αν, αντίθετα, θα αποτελέσει τον καταλύτη για μια αποφασιστική αλλαγή παραδείγματος, ώστε να υπερβεί επιτέλους υστερήσεις, παθογένειες και σφάλματα και να αντιμετωπίσει αποφασιστικά τις μεγάλες προκλήσεις των καιρών.