Η οικονομική κρίση του COVID-19 εδραιώνει μια μακρά περίοδο κατά την οποία οι δημόσιες δαπάνες αυξάνονται στην ευρωζώνη, και πρόκειται να αυξηθούν περισσότερο.

Μολονότι δεν είναι ακόμα εφικτή η ακριβής εκτίμηση του βάθους και των συνεπειών της ύφεσης που προκάλεσε η πανδημία του COVID-19, η επιστημονική κοινότητα των οικονομολόγων συμφωνεί σε τουλάχιστον δύο σημεία.

Παρέμβαση στην εκδήλωση του «Δικτύου για τη Μεταρρύθμιση στην Ελλάδα και την Ευρώπη» με θέμα «Το εθνικό μας… χρέος στη συναίνεση»

Η βιωσιμότητα του δημοσίου χρέους σχετίζεται με δύο βασικές παραμέτρους.
Η πρώτη αφορά την κατανομή των δαπανών εξυπηρέτησής του στο χρόνο. Για παράδειγμα, ας υποθέσουμε ότι το δημόσιο χρέος της χώρας είναι πέντε (5) φορές υψηλότερο από το σημερινό, αλλά ότι η πρώτη δόση πρέπει να καταβληθεί σε 200 χρόνια. Κανείς δεν υποστήριζε ότι έχουμε πρόβλημα χρέους. Αντιθέτως, εάν το δημόσιο χρέος ήταν μόλις στο 20% του ΑΕΠ αλλά έληγε όλο αύριο το πρωί η στάση πληρωμών και η χρεοκοπία θα ήταν βέβαιη.
Η δεύτερη παράμετρος αφορά τις δαπάνες εξυπηρέτησης των τόκων.

Ο τρόπος με τον οποίο αντιμετωπίστηκε η πολιτική συμμαχιών, τόσο από την μειοψηφία όσο και από την πλειοψηφία, ήταν προβληματικός. Σε ό,τι αφορά τη μειοψηφία, αυτή ουσιαστικά προσχώρησε στο δίλλημα μνημόνιο-αντιμνημόνιο. Θεωρώντας την ενδεχόμενη άνοδο του ΣΥΡΙΖΑ στην εξουσία καταστροφική στάθηκε περισσότερο πρόθυμη να προσχωρήσει στο «αντι-ΣΥΡΙΖΑ μπλοκ» ακόμα και εάν αυτό σήμαινε να κάνουμε τα στραβά μάτια στο παρελθόν και το παρόν του ΠΑΣΟΚ, στα αποτελέσματα μιας φανερά αντικοινωνικής πολιτικής που αυξάνει τις ανισότητες και την ανεργία. Οι πολιτικές απόψεις είναι όλες θεμιτές, ωστόσο η διαρκής ανακίνηση του θέματος ακόμα και όταν αυτό είχε οριστικά κλείσει με απόφαση Συνεδρίου δημιούργησε μια εικόνα ότι οι μισοί σε αυτό το κόμμα θα ήθελαν να είναι κάπου αλλού.

Γνωρίζουμε ότι η χώρα μας διατηρεί το θλιβερό πρωτείο του υψηλότερου ποσοστού ανεργίας στην Ευρωζώνη το οποίο προσεγγίζει το 30%. Δεν χρειάζεται, επίσης, να επιχειρηματολογήσουμε επί μακρόν για το ότι δεν υπάρχει οικονομία που να θεωρείται σταθεροποιημένη με τόσο υψηλό ποσοστό ανεργίας.

Παρά ταύτα, τα μέτρα που προτείνονται από την κυβέρνηση για την καταπολέμηση της ανεργίας δεν διαφέρουν σε τίποτα από όσα εφαρμόζονται τα τελευταία 15 χρόνια, δηλαδή δεν ανταποκρίνονται στην κατάσταση έκτακτης ανάγκης στην οποία βρίσκεται η ελληνική οικονομία και αγορά εργασίας.

Το ζήτημα του χρέους

Είναι κοινή πλέον παραδοχή ότι η υφιστάμενη δομή του ελληνικού χρέους δεν είναι βιώσιμη. Αφενός διότι απαιτούνται πολύ υψηλές δαπάνες εξυπηρέτησης για τα επόμενα δύο έτη (2014-2015), αφετέρου διότι προβλέπονται υπέρογκες δαπάνες για την περίοδο μετά το 2020 (βλ. πίνακα 1). Τα παραπάνω οδηγούν στην κοινή παραδοχή όλων των πολιτικών δυνάμεων ότι απαιτείται κάποιου τύπου αναδιάρθρωση του χρέους. Εάν θα είναι κούρεμα, μετακύλιση ή ό,τι άλλο, είναι μια σημαντική πλην όμως τεχνική συζήτηση.

Το 1993 από τα δεκατέσσερα κράτη - μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, μόλις τα πέντε είχαν σοσιαλδημοκρατικές κυβερνήσεις. Λίγα χρόνια αργότερα, το 1998, ο πολιτικός χάρτης είχε μεταβληθεί θεμελιακά. Σε σύνολο δεκατεσσάρων κρατών - μελών, τα δώδεκα είχαν σοσιαλδημοκρατικές κυβερνήσεις και μόλις δύο κυβερνούταν από συντηρητικά κόμματα. Ήταν μια νέα, βραχύβια, όπως αποδείχτηκε, άνοιξη της ευρωπαϊκής σοσιαλδημοκρατίας. Προς στιγμή όμως, φάνηκε να επαναπολιτικοποιείται η διαδικασία της ευρωπαϊκής ενοποίησης. Αυτό αποτυπώθηκε τόσο στο κινηματικό όσο και στο θεσμικό επίπεδο.

Από το 2009 έως και το 2013, δηλαδή επί πέντε συνεχή έτη, είχε κυριαρχήσει στο δημόσιο λόγο μια αίσθηση έκτακτης ανάγκης. Η παραμονή της χώρας στην ευρωζώνη ήταν μονίμως υπό αίρεση, η ενδεχόμενη έξοδος συνεπαγόταν μια οικονομική και κοινωνική καταστροφή, το διεθνές περιβάλλον κάθε άλλο παρά θετικό ήταν για εμάς.

Ήταν αυτή η αίσθηση έκτακτης ανάγκης που κατέστησε δυνατή τη ψήφιση μέτρων που υπό άλλες συνθήκες θα ήταν αδιανόητα όπως τις απανωτές μειώσεις μισθών, συντάξεων και επιδομάτων, την πρωτόγνωρη περιστολή των δημοσίων δαπανών (κυρίως των κοινωνικών), την εκτίναξη του φορολογικού βάρους των μισθωτών κ.ο.κ.

Στους περισσότερους είναι γνωστός ο διάσημος ορισμός της οικονομικής επιστήμης που έδωσε ο Lionel Robbins (1898-1984 ) στο An Essay on the Nature and Significance of Economic Science σύμφωνα με τον οποίο τα οικονομικά είναι η επιστήμη που μελετά την ανθρώπινη συμπεριφορά ως μια σχέση κατανομής πόρων μεταξύ περιορισμένων πόρων και άπειρων αναγκών. Με άλλα λόγια, η οικονομική επιστήμη είναι μια επιστήμη επιλογών.
Αντίστοιχα, η οικονομική πολιτική είναι και αυτή μια πολιτική επιλογών.

Το πρόβλημα

Το 2014 κλείνει (υπό την έννοια ότι εισπράττεται η τελευταία δόση) ένας κύκλος χρηματοδοτικής υποστήριξης της ελληνικής οικονομίας που εγκαινιάστηκε το 2009 με την υπογραφή του Πρώτου Μνημονίου συνεργασίας μεταξύ της ελληνικής κυβέρνησης και της Τρόικας. Ωστόσο, τα πράγματα για την ελληνική οικονομία δεν είναι ρόδινα. Οι περισσότεροι διεθνείς οργανισμοί και ερευνητικά κέντρα προβλέπουν ότι το 2014 θα είναι ένα έτος ασθενικής ανάπτυξης αλλά δεν λείπουν και εκείνοι που μιλούν για ακόμα ένα έτος ύφεσης. Προφανώς, οι ελπίδες όλων είναι τελικά να έχουμε ανάπτυξη και μάλιστα όσο το δυνατόν υψηλότερη, αλλά δεν μπορούμε να αγνοήσουμε την επαναλαμβανόμενη και παταγώδη αποτυχία των αισιόδοξων προβλέψεων για την πορεία του ΑΕΠ του χώρας μας στο πρόσφατο παρελθόν. Παραμένοντας στο μακροοικονομικό επίπεδο, τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η ελληνική οικονομία και η κυβέρνηση είναι τα εξής:

Ξεκινάω από μια εκτίμηση και τρεις διαπιστώσεις. Η εκτίμηση είναι ότι στις αρχές του 2014 η Τρόϊκα θα εγκρίνει ακόμα μια αναδιάρθρωση του ελληνικού χρέους, η οποία θα σχετίζεται με το ύψος του επιτοκίου, την περίοδο χάρητος καθώς και ένα ενδεχόμενο «κούρεμα» του ελληνικού χρέους που έχουν στην κατοχή τους οι άλλες χώρες της ευρωζώνης. Τυπικά, προϋπόθεση για την αναδιάρθρωση είναι να εμφανιστεί πλεόνασμα στον ισολογισμό του 2013 αλλά νομίζω ότι μπορούμε να συμφωνήσουμε ότι ακόμα και με ένα μικρό έλλειμμα το αποτέλεσμα θα είναι το ίδιο. Άλλωστε το ΔΝΤ επιθυμεί σφοδρά την απεμπλοκή από τόσο από το Ελληνικό όσο και από το ευρωπαϊκό πρόβλημα και η ενδεχόμενη αναδιάρθρωση μπορεί να αποτελέσει την τελευταία πράξη ενός έργου το οποίο μάλλον δεν έχει στεφθεί με επιτυχία.

Η Αλέκα είναι μια καλή φίλη, ανθρωπολόγος. Σπουδαγμένη στα καλύτερα πανεπιστήμια, με πτυχία και μεταπτυχιακά, προς το τέλος του διδακτορικού της έπρεπε και αυτή όπως όλοι να βγάλει τα προς το ζην. Έκανε λοιπόν αυτό που κάνουν οι περισσότεροι ανθρωπολόγοι: έναρξη επαγγέλματος προκειμένου να μπορεί να αναλαμβάνει εργασίες/έρευνες «με το μπλοκάκι». Γράφτηκε και στον ΟΑΕΕ ως όφειλε. Τον πρώτο χρόνο της «επιχειρηματικής» της σταδιοδρομίας τα πράγματα πήγαν σχετικά καλά.

Υπάρχει ένα παλιό ανέκδοτο γνωστό στου οικονομολόγους και στους οικονομολογούντες το οποίο πάει περίπου ως εξής:

«Ένας πλασιέ νοικιάζει ένα δωμάτιο ξενοδοχείου σε ένα χωριό για μία νύχτα προς εκατό ευρώ. Ο πανδοχέας του ζητά να το προπληρώσει και ο πλασιέ το δέχεται. Με τα 100€ ο πανδοχέας πηγαίνει και αποπληρώνει ένα ισόποσο χρέος που είχε στον κρεοπώλη, ο οποίος τα δίνει στη γυναίκα του για να αποπληρώσει το μπακάλη, ο οποίος πληρώνει τα δημοτικά τέλη που επίσης χρωστούσε. Στη συνέχεια ο κλητήρας του Δήμου δίνει τα 100€ στον πανδοχέα προκειμένου να ξεχρεώσει το όφελος από την εκδήλωση που είχε διοργανωθεί από τον Δήμο τον προηγούμενο μήνα στη σάλα του πανδοχείου.