Α. Η γνωμοδότηση Ντογιάκου αποτελεί αναμφισβήτητα μια από τις πλέον προβληματικές πλευρές της λειτουργίας των θεσμών μας απέναντι στο σκάνδαλο των υποκλοπών. Όχι μόνο διότι πάσχει πολλαπλώς από νομική άποψη αλλά και διότι εντάσσεται εκ του αποτελέσματος στην προσπάθεια για συγκάλυψη του σκανδάλου, στην οποία πρωτοστατεί ο φέρων ακέραιη –αλλά μη αναλαβών- την πολιτική ευθύνη πρωθυπουργός.

Ακολουθεί επεξεργασμένη μορφή της κεντρικής ομιλίας του γράφοντος στην εκδήλωση που οργάνωσε η «Πρωτοβουλία Ώρα 0 για την υπεράσπιση της Δημοκρατίας και του Κράτους Δικαίου» στο Ινστιτούτο Γκαίτε (7.11.2022), με θέμα: «Ελληνικό Watergate: από την αποκάλυψη στη συγκάλυψη».

Α. Ακούσαμε πολλές φορές, το προηγούμενο διάστημα, το «υποκλοπές τέλος», που είχαν σαλπίσει, σε όλους τους τόνους τα φιλοκυβερνητικά κέντρα. Και υπήρχαν πολλοί που λοιδορούσαν την Πρωτοβουλία μας, γιατί επέμενε να κρατάει, με νύχια και με δόντια, ανοιχτή τη συζήτηση, όχι για αντιπολιτευτικούς λόγους αλλά γιατί θέλαμε να δείξουμε ότι ζούμε ακόμη σε μια χώρα όπου «η Δημοκρατία μετράει».

Είναι αναμφισβήτητο ότι η ολοκλήρωση των συνεδριακών διαδικασιών των δύο μεγαλύτερων κομμάτων της αντιπολίτευσης διαμόρφωσε ένα νέο τοπίο στην πολιτική μας ζωή. Τα δύο Συνέδρια επισφράγισαν πρώτον την ευρεία πολιτική νομιμοποίηση των δύο αρχηγών στο εσωτερικό των κομμάτων τους και δεύτερον την ανανέωση και την αναδιάταξη του στελεχιακού δυναμικού τους

Οι τελευταίες δημοσκοπήσεις έχουν τροφοδοτήσει έναν από καιρό έντονο πολιτικό διάλογο για κυβερνήσεις συνεργασίας. Υπάρχουν βεβαίως πολλές πτυχές και ποικίλες οπτικές γωνίες που χρωματίζουν αυτόν τον διάλογο. Ωστόσο, εκείνο που συνήθως υποτιμάται ή αποσιωπάται είναι η κρισιμότερη ίσως διάστασή του. Πρόκειται για την συνταγματική διάσταση, η οποία αφορά, ιδίως, πρώτον τα θεμιτά όρια πολιτικής αξιοποίησης του εκλογικού συστήματος, ως προς την διαμόρφωση των πολιτικών συσχετισμών, και δεύτερον τις προϋποθέσεις και τα περιθώρια σχηματισμού κυβερνήσεων συνεργασίας.

Α. Δημοσιεύθηκαν πρόσφατα (6.3), στην εφημερίδα Καθημερινή, δύο νομικοπολιτικές παρεμβάσεις, των συναδέλφων Α. Μανιτάκη και Β. Βενιζέλου (περιλαμβάνονται και στον φάκελο «Αστυνόμευση των Α.Ε.Ι. και Σύνταγμα» του Constitutionalism.gr), με προφανή στόχο την ενίσχυση της θέσης της κυβέρνησης ενώπιον του Συμβουλίου της Επικρατείας, εν όψει της συζήτησης (11.3) σχετικής αίτησης ακύρωσης πολλών πανεπιστημιακών συλλόγων, ως προς την αντισυνταγματικότητα της άνευ όρων αστυνόμευσης των Πανεπιστημίων (που εισήγαγε ο νόμος 4777/2021).

Α. Αν θα μπορούσαμε να κρατήσουμε κάτι από την επετειακή συζήτηση για τα διακόσια χρόνια από το ξέσπασμα Επανάστασης του 1821, αυτό θα ήταν, αναμφισβήτητα, η διαπίστωση ότι η μεγαλύτερη κακοδαιμονία του ελληνικού κράτους είναι οι βαθύτατοι διχασμοί, που σφράγισαν αρνητικά την πορεία του έως σήμερα. Προς επίρρωση αυτής της άποψης, αρκεί απλώς να αναλογισθούμε πως θα μπορούσε να είχε εξελιχθεί, σε όλα τα επίπεδα, η χώρα, αν δεν μεσολαβήσει οι σκληρότατες συγκρούσεις που στιγμάτισαν κρίσιμες στιγμές της ιστορίας της.

Είναι φανερό ότι τα τελευταία χρόνια αναπτύσσεται έντονος προβληματισμός, στον χώρο του δημοκρατικού σοσιαλισμού, ως προς την στάση του απέναντι στα κρίσιμα προβλήματα που ταλανίζουν την σύγχρονη Δημοκρατία. Πριν ξεκινήσω όμως την πραγμάτευση του θέματος, σπεύδω να κάνω μια εισαγωγική παρατήρηση, που την θεωρώ εξαιρετικά σημαντική:

Πολλές φορές στον πολιτικό διάλογο χρησιμοποιείται, ενίοτε από άγνοια αλλά συνήθως με σκοπιμότητα, ο όρος «αστική δημοκρατία». Η επιτηδευμένη χρησιμοποίηση γίνεται μάλιστα από δύο πλευρές:

Α. Είναι πανθομολογούμενο πλέον ότι η σύγχρονη Δημοκρατία διέρχεται μια βαθιά και παρατεταμένη κρίση, στην βάση της οποίας βρίσκονται οι ραγδαίες εξελίξεις που σηματοδοτήθηκαν από την έκρηξη της οικονομικής παγκοσμιοποίησης.Αυτό το αναγνωρίζουν πλέον ακόμη και εκείνοι οι οποίοι, στα τέλη του προηγούμενου αιώνα, όχι μόνον «δεν ήκουσαν την βουήν των επερχόμενων γεγονότων», περιχαρακωμένοι στα θεωρητικά στερεότυπα του παρελθόντος, αλλά και αντιμετώπισαν με υπεροψία όσους έκρουαν από τότε τον κώδωνα του κινδύνου και ζητούσαν την δραστική και αποτελεσματική αντίδραση της πολιτικής απέναντι στις νεοφιλελεύθερες ακρότητες της παγκοσμιοποίησης (που συνοψίζονται με τους όρους «αχαλίνωτος καπιταλισμός» και «φονταμενταλισμός των αγορών»).

Α. Είναι αναμφίβολο ότι η ελληνική Επανάσταση, υπό όποιο πρίσμα κι αν την προσεγγίσει κανείς, χαρακτηρίσθηκε από ορισμένες σταθερές επιλογές, εντασσόμενες πλήρως στο ευρωπαϊκό πλαίσιο συγκρότησης του εθνικού κράτους, στην εποχή της νεωτερικότητας. Ιδιαίτερα δε πρέπει να εξαρθεί ότι στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος της Επανάστασης –παρά τις εξαιρετικά αντιφατικές εθνικές και διεθνείς συνθήκες και τα ποικίλα γεωπολιτικά και ιστορικά συμφραζόμενα που περιέγραψε εύστοχα ο Αντώνης Λιάκος στο εισαγωγικό του κείμενο– βρέθηκε εξ αρχής η μέριμνα να διασφαλισθεί η συγκρότηση του νέου κράτους με όρους εθνικού και πολιτικού αυτοπροσδιορισμού, όπως τους είχε προδιαγράψει η σημαντικότερη ίσως έκφανση του ευρωπαϊκού διαφωτισμού, δηλαδή ο συνταγματισμός.

Το κύριο χαρακτηριστικό της τελευταίας περιόδου είναι αναμφισβήτητα η συνειδητή προσπάθεια της κυβέρνησης να επιτύχει την συρρίκνωση συγκεκριμένων συνταγματικών δικαιωμάτων, με πρόσχημα την πανδημία. Είναι δε προφανές ότι η προσπάθεια αυτή υπακούει σε ποικίλες σκοπιμότητες, που κλιμακώνονται ανάμεσα στην μικροπολιτική εκμετάλλευση της συγκυρίας, την δυσανεξία απέναντι σε πολιτικά «ενοχλητικές» πτυχές αυτών των δικαιωμάτων και τον δύσκολα υποκρυπτόμενο αυταρχικό πατερναλισμό. Σε κάθε περίπτωση, πάντως, στο επίκεντρο αυτής της προβληματικής πολιτικής βρίσκονται τρία ιδίως δικαιώματα.

Συνταγματικά προβλήματα και (αχρείαστες) πολιτικές εντάσεις

Ανήκω σε αυτούς που έχουν επανειλημμένα υποστηρίξει ότι η κρισιμότητα της κατάστασης, λόγω της πανδημίας, επιβάλλει όχι μόνον την μέγιστη δυνατή αυτοσυγκράτηση, ως προς την άσκηση δικαιωμάτων που συνεπάγονται κινδύνους για την δημόσια υγεία, αλλά και την επιβολή δραστικών μέτρων από την Πολιτεία, που να αποτρέπουν ή να περιορίζουν μια τέτοια άσκηση (Βλ. ενδεικτικά «Η Δημοκρατία απέναντι στην Πανδημία», Constitutionalism.gr, 12.4,2020).

Η αναγκαία θεσμική θωράκιση της Δημοκρατίας μέσω του Εκλογικού Δικαίου

Με την ιστορικής σημασίας καταδίκη τόσο της ηγεσίας της Χρυσής Αυγής, για διεύθυνση εγκληματικής οργάνωσης, όσο και των εκτελεστικών βραχιόνων της, έκλεισε ένα σημαντικό κεφάλαιο στον αγώνα κατά του νεοναζισμού, το φάντασμα του οποίου επλανάτο εφιαλτικά πάνω από τον ουρανό της χώρας μας μετά το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης.