Με αφορμή την Ημέρα της Ευρώπης στις 9 Μαΐου διαβάσαμε κοινότοπα άρθρα και αυτοαναφορικά διαγγέλματα για το μεγαλείο και τις αξίες της. «Αλμα προς το αύριο», «ενότητα και πίστη στις αρχές μας» και διάφορα άλλα τέτοια κοινότοπα, που, ο Στάλιν να μου το συγχωρέσει, θυμίζουν ανακοινώσεις του Σοβιετικού Κομμουνιστικού Κόμματος για την υπερκάλυψη των πενταετών πλάνων.

Αυτάρεσκα μηνύματα μιας «ελίτ» που αυτοθαυμάζεται για τα επιτεύγματά της και θεωρεί την εμφάνιση του εθνικολαϊκισμού αποτέλεσμα της ανοησίας και του ανορθολογισμού ορισμένων πολιτών και της δημαγωγίας κάποιων αριστερών και ακροδεξιών πολιτικών και όχι αποτέλεσμα της διεύρυνσης των κοινωνικών ανισοτήτων.

Τα άρθρα, οι μπροσούρες και τα βιβλία που μιλούν για την Ευρώπη και το μέλλον της είναι αμέτρητα. Βαρετά και ανούσια, στην πλειονότητά τους, ιδίως όσα την προσεγγίζουν υπό το πρίσμα της γραφειοκρατίας των Βρυξελλών και των τραπεζών. Πού και πού ωστόσο ξεμυτίζουν και σημαντικά κείμενα, όπως τούτα τα δύο που κυκλοφόρησαν στη γλώσσα μας τη χρονιά που πέρασε: Τζωρτζ Στάινερ, «Η ιδέα της Ευρώπης» (Δώμα), Μίλαν Κούντερα, «Ο ακρωτηριασμός της Δύσης ή Η τραγωδία της Κεντρικής Ευρώπης» (Εστία).

Την άνοιξη του 2003 η Γαλλία του Σιράκ και η Γερμανία του Σρέντερ ήλθαν σε μετωπική σύγκρουση με την απόφαση του Μπους υιού να εισβάλει στο Ιράκ και έφτασαν μέχρι του σημείου να εγκαινιάσουν τριμερείς τακτικές συναντήσεις κορυφής με τη Ρωσία του Πούτιν.

Στη σύνοδο κορυφής του ΝΑΤΟ στο Βουκουρέστι την άνοιξη του 2008 οι Μέρκελ και Σαρκοζί, που ακόμη αντιμετωπίζονταν ως Γαλλογερμανικός Αξονας και όχι ως ζεύγος Μερκοζί, άσκησαν βέτο στην πρόταση Μπους για ένταξη στο ΝΑΤΟ της Ουκρανίας και της Γεωργίας.

Αν η Ευρωπαϊκή Ενωση είχε βρει έναν κοινό βηματισμό στην κατεύθυνση της απάντησης στα μεγάλα προβλήματα της τρέχουσας κρίσης, τα πράγματα θα ήταν δύσκολα μεν, αλλά λιγότερο περίπλοκα και με λιγότερες αβεβαιότητες (και) για χώρες όπως η Ελλάδα. Κινείται, όμως, σε αντίθετη κατεύθυνση: καθένας για τον εαυτό του.

Οι παραλληλισμοί, και ιδίως οι ιστορικοί, είναι πάντα παρακινδυνευμένοι. Κι αυτό επειδή δύο περιστάσεις δεν μπορούν ποτέ να συμπέσουν απόλυτα. Πάντα θα βρεθούν κάποιοι που θα θεωρήσουν τα κοινά στοιχεία επουσιώδη τονίζοντας τις διαφορές ή θα τα διαβάσουν αλλιώς για να επιβάλουν τη δική τους ανάγνωση. Αν όμως συμφωνήσουμε ότι ο παραλληλισμός δεν συνιστά απόδειξη αλλά έναυσμα για προβληματισμό και συζήτηση, δεν βλάπτει να τον αποτολμήσουμε.

Σαν οι σκοτεινοί ήρωες του Στιγκ Λάρσον να πέρασαν από το χαρτί των «νουάρ» μυθιστορημάτων στην εκλογική σκηνή. Οι εκλογές της περασμένης Κυριακής στην Σουηδία έφεραν στο προσκήνιο ένα κόμμα που, ως πρόσφατα, ζούσε στο περιθώριο, απομονωμένο και αποσυνάγωγο. Οι «Σουηδοί Δημοκράτες» ιδρύθηκαν στα τέλη της δεκαετίας του 80 από την συνένωση ομάδων του ακροδεξιού περιθωρίου, ανάμεσά τους νεοναζί και κυνηγοί μεταναστευτικών κεφαλών.

Αυτό που είθισται να λέγεται κι ακούγεται ευχάριστα, ότι η Ευρωπαϊκή Ενωση δυναμώνει και αναπτύσσεται μέσα από τις κρίσεις της, ισχύει πλην αν / μέχρι να διαψευστεί. Αυτή τη φορά ο κίνδυνος διάψευσης δεν είναι αμελητέος.

Εν αρχή, περί της ενεργειακής κρίσης. Μπορεί να αντιμετωπιστεί υπό προϋποθέσεις. Μία, να αφεθούν στην άκρη οι ιδεοληψίες:

Οι ευρωπαϊκές χώρες προετοιμάζονται για έναν πολύ δύσκολο χειμώνα. Ο πόλεμος στην Ουκρανία. Η μετατροπή του από το Κρεμλίνο σε ενεργειακό πόλεμο με πρώτο στόχο την ύφεση στις ευρωπαϊκές οικονομίες και απώτερο στόχο φιλικές προς αυτό ανατροπές των πολιτικών συσχετισμών στη Γηραιά Ηπειρο. Οι νέες περισσότερο μεταδοτικές παραλλαγές και το αναμενόμενο κύμα πανδημίας. Οι συνέπειες της κλιματικής κρίσης που επιτείνουν την ενεργειακή κρίση, δοκιμάζουν τις (εν πολλοίς πεπαλαιωμένες) ευρωπαϊκές υποδομές και δυσκολεύουν την επίτευξη των (αρχικά φιλόδοξων, αλλά ήδη μάλλον ανεπαρκών) στόχων για περιορισμό των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Ο συνδυασμός όλων αυτών ορίζει μια νέα κανονικότητα, δυστοπική και με διάρκεια. Κορωνίδα, η παράλυση της Κομισιόν.

Το ερώτημα είναι τώρα εάν η πολιτική κρίση στην Ιταλία θα συμπαρασύρει όλη την Ευρώπη, την Ευρωπαϊκή Ενωση (ΕΕ) σε κρίση, αβεβαιότητα, αστάθεια σε μια στιγμή πραγματικής υπαρξιακής αγωνίας. Η παραίτηση του Μάριο Ντράγκι από την πρωθυπουργία της Ιταλίας, αφού έχασε την ευρεία υποστήριξη των πολιτικών δυνάμεων, μπορεί να ανοίξει πράγματι την πολιτική «πόρτα της κόλασης» για την Ευρώπη. Η ανθεκτικότητα της ΕΕ δοκιμάζεται. Ο Ντράγκι δεν ήταν απλά μια κορυφαία ηγετική προσωπικότητα του ευρωπαϊκού χώρου που διέσωσε (ως πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας - ΕΚΤ) το ευρώ («Whatever it takes»). Ηταν σʼ αυτές τις δύσκολες ώρες για τη Γηραιά Ηπειρο και η ενσάρκωση της «ευρωπαϊκής συνείδησης» με ξεκάθαρη θέση υπέρ της Ουκρανίας και απερίφραστη καταδίκη της ρωσικής επιθετικότητας.

Τα πράγματα στην Ευρώπη είναι μαύρα και τον χειμώνα θα γίνουν χειρότερα, λένε πολλοί ειδήμονες, αναλυτές και προφήτες. Ο πόλεμος συνεχίζεται, οι τιμές ανεβαίνουν, το αέριο λιγοστεύει, ο κορωνοϊός παραμονεύει. Δεν είναι και λίγα! Επιπλέον, η μία μετά την άλλη οι ευρωπαϊκές χώρες δοκιμάζονται από πολιτικές εντάσεις, κυβερνητική αστάθεια ή κυριολεκτικές κυβερνητικές κρίσεις. Ιταλία, Γαλλία, Γερμανία, Βρετανία, η κάθε μία με τον δικό της τρόπο, ανάλογα με τις ιδιαίτερες εθνικές καταστάσεις, όλες όμως αντιμέτωπες με τις τεράστιες προκλήσεις που θέτει η αλλαγή της ιστορικής εποχής. Ιδίως για την Ευρώπη, όπου προϋπήρχαν δομικές και μακρόχρονες τάσεις παρακμής: δημογραφικές, μειωμένης ανταγωνιστικότητας, περιορισμένου δυναμισμού στην καινοτομία, κλπ.

Το δεύτερο μέσα σε δύο ημέρες βέτο του Βίκτορ Ορμπαν, αλλά ακόμη περισσότερο το ότι «πέρασε το δικό του» και τις δύο φορές αναζωπυρώνουν τον προβληματισμό και τις συζητήσεις στην Ε.Ε. για το θέμα της λήψης αποφάσεων με ομοφωνία. Με το πρώτο βέτο του ο Ορμπαν πέτυχε την εξαίρεση της χώρας του από το εμπάργκο ρωσικού πετρελαίου, ενώ με το δεύτερο απαίτησε –και πήρε– την εξαίρεση του Πατριάρχη Μόσχας Κυρίλλου από τη μαύρη λίστα των προσώπων που υπόκεινται σε κυρώσεις.

Η καλή μέρα φαίνεται από το πρωί, λέει ο λαός μας, και αυτό επιβεβαιώθηκε για άλλη μια φορά από τα αποτελέσματα της συνόδου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, που έληξε χθες χωρίς τις απαντήσεις που μια σειρά χώρες, της Ελλάδας συμπεριλαμβανομένης, θα περίμεναν. Εδώ και μέρες, παρότι δεν είχε αποτολμηθεί -λόγω βέτο Όρμπαν- να τεθεί επισήμως στην ατζέντα, είχε φανεί ότι κυρίαρχο διακύβευμα θα ήταν το εμπάργκο στο ρωσικό πετρέλαιο και η αναζήτηση λύσης που θα έπειθε τον Ούγγρο πρωθυπουργό να άρει το βέτο του.