Επί ένα χρόνο συζητείται το θέμα της μεταρρύθμισης του ελληνικού πανεπιστημίου και, δυστυχώς, ο διάλογος που αναπτύχθηκε πρέπει να παραδεχτούμε ότι ήταν φτωχός. Οχι γιατί δεν υπήρξε ο απαιτούμενος χρόνος όπως υποστηρίζουν μερικοί πολέμιοι της μεταρρύθμισης, αλλά γιατί θα έπρεπε κανείς πρώτα να ξεμπερδέψει με τα λάθη, την άγνοια, την εσκεμμένη παραπληροφόρηση και την ιδεολογική εμμονή για να μπορέσει να θίξει τα ουσιώδη, δηλαδή τον χαρακτήρα του πανεπιστημίου σήμερα, και ειδικά του μαζικού πανεπιστημίου, τη σχέση του με την αγορά, τη στρατηγική που πρέπει να ακολουθήσουν τα ελληνικά ιδρύματα.

O Κ. Τσουκαλάς, πρόθυμος υποστηρικτής στο παρελθόν εκσυγχρονιστικών ιδεών, ψέγει σε άρθρο του στο «Βήμα» τής 24/7 όσους υποστηρίζουν σήμερα τη μεταρρύθμιση στην ανώτατη εκπαίδευση και τους αποκαλεί ειρωνικά «συμμαχία αυτόκλητων αγνών, ανιδιοτελών και αντικειμενικών προθύμων». Ωστόσο η πλειονότητα όσων σήμερα υποστηρίζουν τη μεταρρύθμιση είχαν το σθένος ήδη από το 2006, όταν καθηγητές προπηλακίζονταν, χτίζονταν στα γραφεία τους και συκοφαντούνταν, να δηλώσουν δημόσια ότι τα πανεπιστήμια χρειάζονται αλλαγή, τις βασικές αρχές της οποίας περιέγραψαν.

Τις αλλαγές δεν θα φέρουν μεσσίες, κάποιοι άφθαρτοι και αμόλυντοι πολιτικοί, οραματιστές ή τεχνοκράτες, που θα προκύψουν από το πουθενά και θα ευαγγελιστούν  ουτοπικά πρότυπα που κρύβουν τις δυσκολίες και εναρμονίζουν παραμυθητικά, και υποκριτικά, τα ασυμβίβαστα. Δεν θα έρθουν από ξεφτισμένες και αναχρονιστικές δοκιμές εξεγέρσεων κάθε λογής ούτε από φοβικά και τρεμάμενα βήματα αγκυλωμένα στο χθες. Θα προκύψουν όταν εμείς, ενεργοί πολίτες, δηλώσουμε την παρουσία μας βγάζοντας το κεφάλι πάνω από το χυλό της παραλυσίας.

Το προσχέδιο νόμου που παρουσίασε η κυβέρνηση σχετικά με τη δωρεά και τη μεταμόσχευση οργάνων, και το οποίο προβλέπει ότι όλοι οι πολίτες είναι δυνάμει δότες, εκτός εάν έχουν ρητώς εκφράσει τη βούλησή τους ότι δεν επιθυμούν να χρησιμοποιηθούν τα όργανά τους για μεταμόσχευση, προσπαθεί να αντιμετωπίσει την αυξημένη ζήτηση μοσχευμάτων. (Ενας άλλος τρόπος που έχει υιοθετηθεί στο παρελθόν και ο οποίος προτείνεται από ορισμένους και για το μέλλον είναι να αλλάξει ο ορισμός του θανάτου και να μετατεθεί π.χ. νωρίτερα ώστε να μεγαλώσει ο αριθμός των δυνάμει δοτών.)

Δικαιολογείται ηθικά η ξένη ανθρωπιστική παρέμβαση σε μια χώρα; Η ίδια η αναφορά στην ηθική σε ό,τι αφορά τη διεθνή πολιτική και τις διεθνείς σχέσεις δημιουργεί αμέσως επιφυλάξεις και σκεπτικισμό, αν όχι μειδιάματα και ειρωνεία. Θεωρείται δεδομένο ότι τα κράτη στη διεθνή σκηνή ενεργούν με βάση ένα στενά νοούμενο ίδιον συμφέρον, ότι η διεθνής πολιτική δεν είναι παρά συσχετισμός ισχύος και ότι η τυχόν επίκληση της ηθικής από τους διεθνείς παίκτες δεν είναι παρά ένα προπέτασμα καπνού που κρύβει τη σκληρή επιδίωξη ιδιοτελών στόχων.

Από τη στιγμή που η κυβέρνηση παρουσίασε το Σχέδιο Διαβούλευσης για τη Μεταρρύθμιση στην Ανώτατη Εκπαίδευση, σύγκλητοι, πρυτανικές αρχές, σύλλογοι διδασκόντων και συνδικαλιστικοί φορείς έσπευσαν, με πανομοιότυπες αποφάσεις, να το απορρίψουν ως βάση διαλόγου, ενώ η Σύνοδος των Πρυτάνεων τον Οκτώβριο στο Ρέθυμνο δεσμεύτηκε να καταθέσει «ολοκληρωμένη πρόταση για την ανασυγκρότηση του πανεπιστημίου».

Ο Σλαβόι Ζίζεκ είναι προσκεκλημένος να μιλήσει στην Αθήνα στις 19 Δεκεμβρίου. Ξέρω ότι θέλει να είναι εκκεντρικός, να προκαλεί και να δημιουργεί εντυπώσεις. Ξέρω ότι εκμεταλλεύεται τις ανατροπές και επιδιώκει τη διαστροφή του νοήματος των λέξεων. Ξέρω ότι δεν τον νοιάζουν οι αντιφάσεις και οι ασυνέπειες, την κριτική των οποίων αποδίδει σε φιλελεύθερες εμμονές. Θα παρουσιάσω ωστόσο, μία ακόμη, ιδιαίτερα προκλητική και αντιφατική θέση του, μήπως απασχολήσει αυτούς που τον ακούν.

Ο νεποτισμός στα πανεπιστήμια είναι μια ακόμη έκφραση του βασικού τους προβλήματος που είναι, κατά τη γνώμη μου, η έλλειψη στόχων (εκπαιδευτικών και ερευνητικών) και η συνεπαγόμενη έλλειψη λογοδοσίας. Οταν υπάρχουν στόχοι οι οποίοι αποτιμώνται, τότε κάθε ενέργεια αξιολογείται με κριτήριο το κατά πόσον συμβάλλει στην επίτευξη των στόχων αυτών. Στα ελληνικά πανεπιστήμια δεν τίθενται στόχοι, ούτε από την πολιτεία ούτε από την ακαδημαϊκή κοινότητα. Για την ελληνική κοινωνία και πολιτεία τα πανεπιστήμια είναι οι χώροι όπου σημαντικός αριθμός νέων ανθρώπων αποκτούν τα τυπικά προσόντα για να επιστρέψουν έπειτα από ένα (αόριστο) διάστημα στην αγορά (με την ευρεία έννοια), ενώ η ακαδημαϊκή κοινότητα δεν μπορεί από τη συγκρότησή της να θέσει στρατηγικούς στόχους.

Κατέκτησε νέα επαγγέλματα αλλά της αρνήθηκαν την εξέλιξη Η επίθεση ήταν «άνανδρη», η στάση «αντρί κια», το κράτος «επανδρώ νεται» ακόμη κι όταν πρόκειται μόνο για πρόσληψη γυναικών, στα κόμματα υπάρχει «λει ψανδρία», τα παιδιά «ανδρώθηκαν».
Φράσεις που απαντούν σε αφθονία στον δημόσιο χώρο. Στο Πανεπιστή μιο Αθηνών επί χρόνια, παρά τις δια μαρτυρίες, παρά τις διαβεβαιώσεις, παρά την απόφαση της Συγκλήτου που υιοθέτησε αίτημα του Γραφείου Ισότη τας, σε κάθε εξεταστική περίοδο, πρέ πει να υπογράφω τα βαθμολόγια σβή νοντας τη λέξη «Ο Διδάσκων» και γρά φοντας με το χέρι «Η Διδάσκουσα».

Ποια είναι η σημερινή εικόνα των Πανεπιστημίων; Πρώτα απ’ όλα εξωτερικά: συνήθως απρόσωπα, ψυχρά κτήρια από μπετόν (σαν μεγάλοι σταθμοί λεωφορείων), με τοίχους σκεπασμένους από αφίσες και συνθήματα που δεν αφήνουν ελεύθερη ούτε σπιθαμή. Βρώμικες τουαλέτες, χαλασμένα ασανσέρ, σπασμένα καθίσματα, φτηνά κυλικεία, σε ορισμένες δε περιπτώσεις βαριές αλυσίδες που κρατούν στη θέση τους τραπέζια και καρέκλες για να μην κλαπούν. Οι βιβλιοθήκες αναιμικές, με λίγους αναγνώστες στα σπουδαστήρια. Οι φοιτητές εμφανίζονται στα (υποχρεωτικά) εργαστήρια, και ορισμένοι από αυτούς στα μαθήματα - μετά φεύγουν αμέσως.

Σε όλο τον κόσμο οι ανθρωπιστικές σπουδές αντιμετωπίζονται όλο και πιο συχνά ως οι φτωχοί συγγενείς της εκπαίδευσης και της έρευνας. Λιγότεροι φοιτητές τις επιλέγουν, λιγότερα χρήματα συγκεντρώνονται για να τις υποστηρίξουν, πανεπιστημιακά τμήματα αναδιατάσσονται ή κλείνουν. Στη νέα σύνθεση του Εθνικού Συμβουλίου Έρευνας και Τεχνολογίας που ανακοίνωσε το Υπουργείο Παιδείας εκλείπουν εντελώς. Απέναντι στις σπουδές αυτές εκδηλώνεται ένας εθιμοτυπικός λεκτικός σεβασμός που συνοδεύεται, ωστόσο, από μια δύσκολα καλυπτόμενη δυσφορία γιατί δεν μπορούμε να τις ξεφορτωθούμε εντελώς.

Οποιος ενδιαφέρεται για τα ελληνικά δημόσια ΑΕΙ, για τη μόρφωση των νέων, για την παραγωγή, τη διάδοση και την αξιοποίηση της γνώσης προς όφελος της ελληνικής κοινωνίας, πρέπει να ταχθεί υπέρ της μεταρρύθμισής τους και να συμμετάσχει σε ένα ειλικρινή διάλογο για το είδος των αλλαγών που απαιτούνται. Χρειάζεται γενναιότητα και αίσθημα ευθύνης – όχι άλλες υπεκφυγές, όχι άλλες μεταπολιτευτικές ρητορείες και κούφια λόγια. Δεν μπορεί εσαεί η Ελλάδα να αποτελεί την παγκόσμια εξαίρεση, δεν μπορεί να αδικεί τους νέους της, τους καθηγητές και τους ερευνητές που έχει.