Η 21η Απριλίου του 1967 υπήρξε ο πρώτος κρίκος μιας αλυσίδας δεινών που κράτησε 7 χρόνια. Η δικτατορία έπεσε αφού δεν άντεξε στο βάρος της προδοσίας της Κύπρου και των λαϊκών αντιδράσεων. Το στρατιωτικό καθεστώς άφησε πίσω του μια Ελλάδα ρημαγμένη, που έπρεπε την επόμενη ημέρα να ανασυντάξει τα πολιτικά δικαιώματα των πολιτών, να αναζητήσει την κοινωνική ισότητα στο πλαίσιο των ευρωπαϊκών αξιών και να σταθεροποιήσει την οικονομία που είχε καταρρεύσει.

Τα πενηντάχρονα από την 21η Απριλίου 1967 έφεραν ξανά στο προσκήνιο το πραξικόπημα, τη δικτατορία, την πτώση της και τι επακολούθησε. Με την ευκαιρία αυτή, και χωρίς να περιμένουμε άλλα εφτά χρόνια όταν θα γιορτάσουμε τη μεταπολίτευση, αξίζει ίσως τον κόπο να σκεφτούμε πόσο και πώς μεταμορφώθηκε η χώρα, δηλαδή τι άλλαξε και τι δεν άλλαξε τον τελευταίο μισό αιώνα.

Γενικεύοντας, μπορούμε να πούμε ότι, σε πολιτικό επίπεδο, η μεταπολίτευση ήταν μια ευδιάκριτη τομή, με την έννοια ότι δεν επανέφερε το πρότερο καθεστώς, αλλά εκθεμελίωσε το μετεμφυλιακό κράτος που στο όνομα της εθνικοφροσύνης είχε επιβάλει πρώτα έναν αστυνομοκρατούμενο και κατ’ όνομα μόνο κοινοβουλευτισμό και στη συνέχεια τη χούντα.

Το σύνθημα «Ψωμί - Παιδεία - Ελευθερία» αποτελεί σήμα κατατεθέν της εξέγερσης του Πολυτεχνείου. Δεν ήταν όμως αποκλειστική επινόηση του αντιδικτατορικού φοιτητικού κινήματος. Ως προς τα δύο σκέλη του «Ψωμί και Ελευθερία», έλκει την καταγωγή του από τη Γαλλική Επανάσταση και κατόπιν διαδόθηκε στην Ευρώπη και στη Λατινική Αμερική αποκτώντας διεθνικές διαστάσεις.

Μισός αιώνας είναι πολύ μεγάλο διάστημα για να διατηρείται ζωντανή η ιστορική μνήμη από την επτάχρονη δικτατορία. Ωστόσο οι πληγές της, όσο και να μην το συνειδητοποιούμε, έχουν αφήσει βαθιά τα σημάδια τους στο κοινωνικό σώμα. Δεν είναι μόνο ότι σταμάτησε την πνευματική άνοιξη της δεκαετίας του ’60, ότι αποξένωσε τους Ελληνες από τους δημοκρατικούς θεσμούς, καλλιέργησε τον εθνικιστικό απομονωτισμό και τον αντιδυτικισμό.

Ύστερα από σαράντα δύο ακριβώς χρόνια μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας η Ελλάδα εμφανίζεται για πρώτη φορά να επωάζει συνθήκες δυνητικά επικίνδυνες για την ποιότητα και ίσως ακεραιότητα της δημοκρατίας. Μέσα σε αυτά τα σαράντα δύο χρόνια η Ελλάδα γνώρισε βεβαίως τα πάντα. Γνώρισε την καλύτερη δημοκρατία που είχε ποτέ στην ιστορία της, την καλύτερη προστασία των ατομικών δικαιωμάτων, κράτους δικαίου και ελευθερίας του λόγου,

Συμπληρώνονται πλέον 42 χρόνια από την πτώση της δικτατορίας και την αποκατάσταση της Δημοκρατίας στη χώρα μας. Σήμερα περισσότερο από ποτέ απαιτείται να κρατηθεί ζωντανή η μνήμη για όλους εκείνους που αγωνίστηκαν για την ελευθερία, την αξιοπρέπεια και την δημοκρατία. Τη δύσκολη περίοδο που περνάμε ορισμένοι υπό την πίεση της οικονομικής κρίσης αμφισβητούν το δημοκρατικό κεκτημένο και πολλές από τις κατακτήσεις της μεταπολιτευτικής περιόδου. Ταυτόχρονα οι αρνητές της Δημοκρατίας σηκώνουν κεφάλι. Στο πλαίσιο αυτό, καθήκον όλων μας είναι να περιφρουρήσουμε τη Δημοκρατία και να αγωνιστούμε για κοινωνική συνοχή. Να μην αφεθεί η νέα γενιά που αντιμετωπίζει το φάσμα της ανεργίας και της περιθωριοποίησης, λάφυρο στα χέρια των ακραίων φωνών. Για τους νέους ανθρώπους η μόνη εγγύηση για ένα καλύτερο αύριο είναι η διεύρυνση, η ενίσχυση της Δημοκρατίας και ο συνεχής αγώνας για κοινωνική δικαιοσύνη.

Τον Ιούλιο του 1974 δεν έχουμε να κάνουμε μόνο με την «πτώση της χούντας» ούτε με την «αποκατάσταση της δημοκρατίας». Οι ιδέες αυτές και τα ερμηνευτικά αυτά σχήματα επικράτησαν στις ανοιχτές διαβουλεύσεις της δημόσιας πολιτικής σφαίρας, αλλά δεν απέκτησαν ποτέ τη θεωρητική δυναμική της ριζικής ερμηνείας του ίδιου του πράγματος, που είναι η πολιτική συγκρότηση της ελληνικής κοινωνίας μετά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.

Ώστε εξεπλάγημεν από το εύρημα της δημοσκόπησης «30% πιστεύουν ότι τα πράγματα ήταν καλύτερα στη δικτατορία». Όμως, δεν είχαμε απορίες για το απεχθές σύνθημα «η χούντα δεν έπεσε το ΄73». Έλα, όμως, που και τα δυο είναι όψεις του ίδιου νομίσματος. Όχι, δεν εννοώ ότι οι μεν «δεν θυμούνται καλά» και οι δε ότι «κάνουν λάθος στην ημερομηνία» μόνο και μόνο για να ταιριάξουν τη ρίμα με το επόμενο στιχάκι «εμείς θα την γκρεμίσουμε σε τούτη την πλατεία» (εβδομήντα -τρία/πλα-τεία).

Άλλη μία επέτειος από την 21η Απριλίου έρχεται και παρέρχεται, 43η αυτή τη φορά. Θα ήταν ευχής έργο αν μία από αυτές τις επετείους δεν είχε αναλωθεί μόνο σε γενικόλογες καταγγελίες και προσπάθειες σύνδεσης του 1967 με τρέχοντα πολιτικά γεγονότα, κι είχε επικεντρωθεί στο να καταλάβουμε τι έγινε εκείνη την ημέρα και στα επτά χρόνια που ακολούθησαν.

Σύμφωνα με την παραδοσιακή αφήγηση, τη χούντα την έφεραν οι Αμερικάνοι, πατώντας σε μηχανισμούς του στρατού που είχαν στενή σχέση με τη δεξιά και το Παλάτι. Η χούντα τα έκανε θάλασσα, και έπεσε τελικά επειδή τα μπουρδούκλωσε με τον χειρότερο τρόπο και στην Κύπρο, αφήνοντας στη θέση της τον Καραμανλή, που ήρθε να μας σώσει και μας έβαλε και στην Ευρώπη.

Τα τριακοστά πέμπτα γενέθλιά της γιορτάζει σήμερα στο Ποεδρικό Μέγαρο η μεταδικτατορική δημοκρατία, με τιμητικά προσκεκλημένους και αγωνιστές της αντιδικτατορικής αντίστασης. «Σεμνή» δεξίωση, χωρίς βραδινές τουαλέτες και παράτες, για να μην προκληθεί το δημόσιο αίσθημα ένεκα οικονομικής κρίσης, υπέδειξε ο οικοδεσπότης-πρόεδρος της Δημοκρατίας.