Ευθύνη της κυβέρνησης, όχι της Εκκλησίας

Η Ιερά Σύνοδος είναι παγιδευμένη στους δικούς της Ιερούς Κανόνες για τη Θεία Μετάληψη. Ετσι, την απόφαση για την αναστολή των λειτουργιών στις εκκλησίες και, πολύ περισσότερο, για την αναστολή της Θείας Κοινωνίας, οφείλει να λάβει η κυβέρνηση.

Απαντώντας στις εκκλήσεις από πολλές πλευρές να ανασταλεί για ένα χρονικό διάστημα η συγκέντρωση πιστών στις εκκλησίες και κυρίως να σταματήσει η θεία μετάληψη κατά την οποία οι μετέχοντες στο μυστήριο χρησιμοποιούν το ίδιο κουτάλι, η Διαρκής Ιερά Σύνοδος έβγαλε χτες το μεσημέρι ανακοίνωση με την οποία απέκλεισε κάθε τέτοιο ενδεχόμενο.

Σύμφωνα με την Ιερά Σύνοδο, «για τα μέλη της Εκκλησίας, η προσέλευση στη Θεία Ευχαριστία και η κοινωνία από το Κοινό Ποτήριο της Ζωής ασφαλώς και δεν μπορεί να γίνει αιτία μετάδοσης ασθενειών, γιατί οι πιστοί όλων των εποχών γνωρίζουν ότι η προσέλευση στη Θεία Κοινωνία, ακόμη και εν μέσω πανδημίας, συνιστά αφ’ ενός μια έμπρακτη κατάφαση αυτοπαράδοσης στον Ζώντα Θεό και αφ’ ετέρου τρανή φανέρωση αγάπης, η οποία κατανικά κάθε ανθρώπινο και ίσως δικαιολογημένο φόβο».

Μάλιστα η διοίκηση της Εκκλησίας εκφράζει το παράπονό της, ζητώντας από τους «συμμετέχοντες στον δημόσιο διάλογο» να σέβονται «την επιλογή των πιστών», οι οποίοι «επιτελώντας το χρέος της εν ελευθερία αγάπης μας, θα εξακολουθήσουμε στις Ορθόδοξες Εκκλησίες μας να λειτουργούμε και να κοινωνούμε».

Πλύσιμο χεριών!

Το ενδιαφέρον είναι ότι στην ίδια ανακοίνωση η Ιερά Σύνοδος υιοθετεί και αναπαράγει τα υπόλοιπα μέτρα προφύλαξης που προτείνουν οι αρμόδιες αρχές. Αλλά κανείς δεν περίμενε από την Εκκλησία να μας προτρέπει να πλένουμε τα χέρια μας. Εκείνο που της ζητήθηκε από ορισμένες πλευρές ήταν να αναλάβει η ίδια την πρωτοβουλία να προστατεύσει τους πιστούς από τον κίνδυνο μετάδοσης του ιού που εγκυμονεί η συγκέντρωση πολλών ατόμων στον ίδιο κλειστό χώρο (ανάμεσά τους, μάλιστα, πολλών που ανήκουν στις λεγόμενες ευπαθείς ομάδες) και κυρίως η χρήση του ίδιου κουταλιού κατά τη διάρκεια του μυστηρίου της μετάληψης.

Παρά το γεγονός ότι η έκκληση αυτή έγινε καλοπροαίρετα, απευθυνόταν σε λάθος αποδέκτη. Γεγονός είναι ότι αυτό που γνωρίζουμε σήμερα στην Ορθόδοξη Εκκλησία ως τυπικό της θείας κοινωνίας (ή θείας μετάληψης) είναι μια τελετουργία που καθιερώθηκε τον 9ο αιώνα όταν η «ιερά λαβίδα» (το κουτάλι) αντικατέστησε την πολύ υγιεινότερη παράδοση που ίσχυε έως τότε και σύμφωνα με την οποία απλώς παραδινόταν ένα κομμάτι άρτου στα χέρια των πιστών, όπως συμβαίνει σήμερα με το αντίδωρο. Η Εκκλησία βρίσκεται σήμερα σε εξαιρετικά δύσκολη θέση, γιατί η ίδια έχει περιβάλει το τυπικό αυτό με την ισχύ ενός απόλυτου «μυστηρίου» και το έχει συνυφάνει με τη δική της παράδοση, σε αντιδιαστολή μάλιστα προς άλλα χριστιανικά δόγματα.

Αυτός ήταν ο λόγος που τη σχετική απόφαση (να σταματήσουν για ένα διάστημα οι λειτουργίες στις εκκλησίες και οπωσδήποτε να ανασταλεί άμεσα η ομαδική μετάληψη) έπρεπε να λάβει η αρμόδια κυβέρνηση, η ίδια που ανακοινώνει τα μέτρα για τα σχολεία, τα γήπεδα και τα καρναβάλια. Γιατί αυτή δεν έχει καμιά υποχρέωση να ακολουθεί κάποιους «ιερούς κανόνες», ούτε μπορεί να αρκεστεί στην πίστη που «μετακινεί βουνά». Ακόμα κι αν κάποιοι φανατικοί πιστοί αδιαφορούν για την υγεία τους ή είναι πεισμένοι ότι οι εκκλησίες είναι απρόσβλητες από ιούς, η κυβέρνηση οφείλει να προστατεύσει και αυτούς αλλά και όσους κινδυνεύουν να κολλήσουν από αυτούς.

Από την πλευρά της, η Εκκλησία είναι παγιδευμένη στις δικές της δοξασίες, που χάνονται στο βάθος των αιώνων, όπου η παράδοση συγχέεται με τη δεισιδαιμονία. Δεν είναι η πρώτη φορά που τίθεται αυτό το δίλημμα στη διοίκησή της που καλείται να επιλέξει μεταξύ της υγείας των πολιτών και της παράδοσης.

Με τους σύγχρονους κανόνες υγιεινής που ισχύουν σε όλες τις κοινωνίες του κόσμου, ασφαλώς δεν θα σκεφτόταν σήμερα κανείς να θεσπίσει μια διαδικασία κατά την οποία υποχρεώνεται ο πιστός να μεταλάβει με το ίδιο κουταλάκι που έγλειψαν πριν απ’ αυτόν δεκάδες ή και εκατοντάδες άλλοι, υγιείς ή άρρωστοι. Αλλά τον 9ο αιώνα, που πρωτοθεσπίστηκε η μετάληψη με «λαβίδα», η προληπτική ιατρική χανόταν στα όρια της δεισιδαιμονίας και οι γνώσεις για τη μετάδοση των ασθενειών ήταν ελάχιστες. Η ύπαρξη μικροβίων επρόκειτο να ανακαλυφθεί πολλούς αιώνες αργότερα. Κανείς δεν μπορεί λοιπόν να ψέξει τους επισκόπους του 9ου αιώνα που εισήγαγαν τη λαβίδα.

Εχουμε παρελθόν

Ο προκάτοχος του σημερινού Αρχιεπισκόπου, ο Χριστόδουλος Παρασκευαΐδης, είχε τοποθετηθεί δημόσια για το θέμα, αρνούμενος ακόμα και να το συζητήσει. Σε ειδική μελέτη που συνέγραψε με την ιδιότητα του Μητροπολίτη Δημητριάδος το 1997 («Η προσέλευση στη θεία Μετάληψη»), ο Χριστόδουλος υπήρξε κατηγορηματικός: «Η Θεία Κοινωνία δεν μεταδίδει αρρώστιες!» Αναφερόταν μάλιστα ρητά στο τυπικό της μετάληψης: «Ενδέχεται μερικοί χριστιανοί να διερωτώνται μήπως η χρήση κοινής λαβίδας για όλους ενέχει τον κίνδυνο μόλυνσης, εν όψει μάλιστα και του AIDS.

Και μόνο μια τέτοια σκέψη είναι βέβηλη και βλάσφημη και αμαρτωλή. Η θεία Κοινωνία είναι φάρμακον αθανασίας και όχι αιτία θανάτου». Την ίδια φράση, «φάρμακο αθανασίας», χρησιμοποίησε χτες η Ιερά Σύνοδος. Και συνέχιζε ο Χριστόδουλος: «Το Σώμα και το Αίμα του Χριστού μας καθαρίζει από τις αμαρτίες, μας χαρίζει ζωήν αιώνιον, μας καθαγιάζει, είναι πηγή ζωής και αφθαρσίας. Πώς μπορεί να διανοηθεί κανείς ότι είναι δυνατόν να μεταδοθεί με αυτήν η οποιαδήποτε μολυσματική νόσος;».

Το χειρότερο είναι ότι ο Χριστόδουλος δεν περιοριζόταν στα θεολογικά επιχειρήματα, αλλά προσέθετε και «επιστημονικά» συμπεράσματα που προκύπτουν -υποτίθεται- από την εμπειρική παρατήρηση: «Ποτέ δεν παρουσιάσθη έστω και ένα κρούσμα τέτοιας μόλυνσης. Ούτε καν στους ιερείς των νοσοκομείων ή παλαιότερα των λεπροκομείων, που όπως είναι γνωστόν καταλύουν στο τέλος, δηλαδή καταναλώνουν τρώγοντας και πίνοντας ό,τι έχει μείνει μέσα στο Αγιον Ποτήριον». Από πού προκύπτει άραγε αυτό; Υπάρχει άραγε κάποια σχετική επιδημιολογική μελέτη; Φυσικά όχι, και βέβαια ο τελευταίος που θα την παραγγείλει είναι η Εκκλησία, εφόσον «ακόμα και η σκέψη αυτή είναι αμαρτωλή».

Θέλει τρόπο

Παρά τη μεγάλη του πίστη, πάντως, ο Χριστόδουλος παραδεχόταν κάποιους κινδύνους: «Μερικοί δεν ανοίγουν καλά το στόμα τους ή το κλείνουν πριν η λαβίδα μπει μέσα, με κίνδυνο να υπάρξει ζημιά». Εδώ ο αναγνώστης σηκώνει τα χέρια ψηλά. Πώς είναι δυνατόν να κινδυνεύει κάποιος κατά τη θεία μετάληψη; Υπάρχουν βέβαια και άλλες δυσκολίες: «Οι έχοντες τεχνητή οδοντοστοιχία συνηθίζουν να την αφαιρούν, διά να μη μείνει σ’ αυτήν κάποιος μαργαρίτης».

Οπου «μαργαρίτης» είναι οι σταγόνες από το υγρό της μετάληψης. Και «ο ιερεύς ή ο διάκονος, αν κάτι έχει στάξει επάνω στο πανί, το καθαρίζουν με τη γλώσσα τους». Και η κατάληξη είναι κάπως παράξενη: «Μετά τη θεία κοινωνία επιβάλλεται κάτι να φάμε και να πιούμε για να ξεπλύνουμε το στόμα μας. Αν επιστρέφοντας στο σπίτι μας πιούμε και νερό, αυτό ολοκληρώνει τη διαδικασία. Παλαιότερα η Εκκλησία προσέφερε στους κοινωνούντες μέσα σε ποτήρι κόκκινο κρασί για να πλύνουν, πίνοντάς το, τα δόντια των (Πλυσιδόντιον λέγεται). Αυτό καταργήθηκε για τεχνικούς λόγους».

Ο Χριστόδουλος δεν μας εξηγεί ποιοι ήταν αυτοί οι τεχνικοί λόγοι, αλλά το γεγονός ότι με την πάροδο των αιώνων υπήρξε αλλαγή στο τυπικό μάς επιτρέπει να αναρωτηθούμε για ποιον λόγο δεν μπορεί να γίνει κάτι ακόμα πιο δραστικό σήμερα. Την απάντηση μας τη δίνει ο Θ’ Κανόνας των Αγίων Αποστόλων (Πενθέκτη Οικουμενική Σύνοδος, Κωνσταντινούπολη, 691 μ.Χ.), σύμφωνα με τον οποίο πρέπει να αφοριστεί όποιος δεν λαμβάνει τη μετάληψη στο τέλος της θείας λειτουργίας.

Η Διοικούσα Εκκλησία, συνεπώς, είναι παγιδευμένη στον εαυτό της. Την απαραίτητη λύση για την υγεία των πολιτών οφείλει να δώσει η κυβέρνηση, που δεσμεύεται μόνο από το Σύνταγμα και τους νόμους.