Aσφαλιστική πολιορκία
Διαμορφώνεται «ευρωπαϊκό μοντέλο παρεμβάσεων»
Σάββας Ρομπόλης, Τα Νέα, Δημοσιευμένο: 2006-05-26
Σε διαρκή κατάσταση πολιορκίας βρίσκεται το κράτος πρόνοιας και τα συστήματα κοινωνικής ασφάλισης στην Ευρώπη και την Ελλάδα από την περίοδο ανάπτυξής τους (αρχές εικοστού αιώνα) μέχρι τη σημερινή περίοδο (αρχές εικοστού πρώτου αιώνα) της απορρύθμισής τους.
Πράγματι, στις αρχές του εικοστού αιώνα το κράτος πρόνοιας και τα συστήματα κοινωνικής ασφάλισης «πολιορκούνται» από την κατάρρευση των συντηρητικών ιδεών, καθώς και των συνθηκών δημιουργίας του «κοινωνικού ζητήματος», ως αποτέλεσμα των συντηρητικών πολιτικών οικονομικής και κοινωνικής πολιτικής που εφαρμόστηκαν.
Ταυτόχρονα «πολιορκούνται» από τις διεκδικήσεις των εργατικών συνδικάτων στην Ευρώπη και στην Ελλάδα για την αντιμετώπιση του «κοινωνικού ζητήματος», δηλαδή την καταπολέμηση της ανεργίας, τη διεύρυνση των κοινωνικών δικαιωμάτων και την οικοδόμηση ενός κοινωνικού κράτους και ενός συστήματος κοινωνικής ασφάλισης ικανού να εξασφαλίσει την κοινωνική αλληλεγγύη και δικαιοσύνη με τη δυναμικά διευρυνόμενη αναδιανομή του εισοδήματος.
Στο πλαίσιο αυτό αναδείχθηκε η αναγκαιότητα εφαρμογής οικονομικών και κοινωνικών πολιτικών συνύπαρξης του κοινωνικού κράτους και της οικονομικής ανάπτυξης, σε βαθμό που η αναπαραγωγική του λειτουργία να μετεξελιχθεί σε κινητήρια δύναμη της αναπτυξιακής διαδικασίας και προοπτικής.
Με άλλα λόγια, η «κοινωνική πολιορκία» του κράτους πρόνοιας και των συστημάτων κοινωνικής ασφάλισης, αποτέλεσε, για έναν περίπου αιώνα, την γενεσιουργό αιτία δημιουργίας της αναγκαίας κοινωνικής δυναμικής για τη διεύρυνση και την ολοκληρωμένη ανάπτυξή τους.
Όμως σήμερα και πιο συγκεκριμένα από τα τέλη της δεκαετίας του 1970, η ανάπτυξη του κράτους πρόνοιας και των συστημάτων κοινωνικής ασφάλισης θεωρείται στην Ευρωπαϊκή Ένωση και στα κράτη - μέλη ότι αποσταθεροποιεί τα δημόσια οικονομικά και επιβαρύνει υπερβολικά την ευρωπαϊκή οικονομία και όχι ότι οι κοινωνικές δαπάνες «ενεργούν ως αποτελεσματικός αντι-κυκλικός σταθεροποιητής» (Begg et al, 2001).
Έτσι, το κράτος πρόνοιας και τα συστήματα κοινωνικής ασφάλισης πολιορκούνται από το δόγμα ότι η αύξηση των κοινωνικών δαπανών και η συνεπακόλουθη αύξηση των φορολογικών βαρών απειλεί να θέσει σε κίνδυνο την ανταγωνιστικότητα των επιχειρήσεων και ως εκ τούτου να υπονομεύσει τον δυναμισμό της ευρωπαϊκής οικονομίας (L. Galino, 2006).
Στο πλαίσιο αυτό αξίζει να σημειωθεί ότι παρά τις, κατά κράτος - μέλος, διακηρύξεις περί «οριστικής» λύσης και «διάσωσης» του κοινωνικού κράτους και της κοινωνικής ασφάλισης με την προώθηση μέτρων που αναφέρονται, μεταξύ των άλλων, τα τελευταία είκοσι χρόνια, στη μείωση του ποσοστού αναπλήρωσης των συντάξεων, στην αύξηση των ορίων ηλικίας συνταξιοδότησης, στην επιμήκυνση των χρονικών περιόδων υποχρεωτικής καταβολής ασφαλιστικών εισφορών και στην αλλαγή των κανόνων τιμαριθμοποίησης με στόχο τη μείωση της αγοραστικής δύναμης των συντάξεων, εντούτοις μια αναλυτικότερη προσέγγιση των εφαρμοζόμενων πολιτικών και των σχετικών νομοθετικών διατάξεων αποκαλύπτει με τον πιο εύληπτο και σαφή τρόπο τη διαμόρφωση, κατά την περίοδο αυτή, ενός «ευρωπαϊκού μοντέλου παρεμβάσεων» εισπρακτικού και απορρυθμιστικού χαρακτήρα στα εθνικά συνταξιοδοτικά συστήματα (INE/ΓΣΕΕ-ΑΔΕΔΥ, 2003).
Οι πολιτικές αυτές στρεφόμενες ιδιαίτερα στον πυρήνα του κράτους πρόνοιας και της κοινωνικής ασφάλισης, δηλαδή στους αναδιανεμητικούς μηχανισμούς τους και στη συρρίκνωση των κοινωνικών δικαιωμάτων, στην ουσία προωθούν την κοινωνική αποδιοργάνωση και δημιουργούν συνθήκες διαμόρφωσης του «νέου κοινωνικού ζητήματος». Πιο συγκεκριμένα, η επίλυση του «νέου κοινωνικού ζητήματος», όπως -τηρουμένων των αναλογιών - στις αρχές του εικοστού αιώνα, προϋποθέτει τη διεκδίκηση των κοινωνικών δυνάμεων στην κατεύθυνση αποτροπής της ελληνικής και ευρωπαϊκής οικονομίας σε κοινωνικο-οικονομικούς σχηματισμούς φτηνού κόστους εργασίας, εργασιακής και κοινωνικής ανασφάλειας, προκειμένου να βελτιωθεί το επίπεδο ανταγωνιστικότητας και να μειωθεί η ανεργία.
Σε διαφορετική περίπτωση, η πολιορκία του κοινωνικού κράτους και της κοινωνικής ασφάλισης από τη στρατηγική βελτίωσης του επιπέδου ανταγωνιστικότητας με φτηνό κόστος εργασίας και με περιορισμένα κοινωνικά δικαιώματα, ουσιαστικά σημαίνει τη θεσμική αποδυνάμωση και συστημική μετεξέλιξή τους από έναν μηχανισμό αναδιανομής του εισοδήματος (κράτος πρόνοιας), σ’ έναν μηχανισμό παροχής βοήθειας (κράτος βοήθειας και φιλανθρωπίας), μεταλλάσσοντας ταυτόχρονα τα κοινωνικά δικαιώματα σε ατομικούς κινδύνους.
Από την άποψη αυτή αξίζει να σημειωθεί ότι όταν ένα σύστημα επιλέγει την «αντι-κοινωνική πολιορκία» ως ρυθμιστή της προσαρμογής του (Βεργόπουλος, 2006) στις νέες διεθνείς και τεχνολογικές εξελίξεις, δηλαδή την επιδείνωση του κράτους πρόνοιας και τη συρρίκνωση των κοινωνικών δικαιωμάτων, τότε μοιραία το μέλλον του διαγράφεται δύσκολο και απρόβλεπτο.
Ο Σάββας Γ. Ρομπόλης είναι καθηγητής Παντείου Πανεπιστημίου, επιστ. διευθυντής INE/ΓΣΕΕ-ΑΔΕΔΥ
Πράγματι, στις αρχές του εικοστού αιώνα το κράτος πρόνοιας και τα συστήματα κοινωνικής ασφάλισης «πολιορκούνται» από την κατάρρευση των συντηρητικών ιδεών, καθώς και των συνθηκών δημιουργίας του «κοινωνικού ζητήματος», ως αποτέλεσμα των συντηρητικών πολιτικών οικονομικής και κοινωνικής πολιτικής που εφαρμόστηκαν.
Ταυτόχρονα «πολιορκούνται» από τις διεκδικήσεις των εργατικών συνδικάτων στην Ευρώπη και στην Ελλάδα για την αντιμετώπιση του «κοινωνικού ζητήματος», δηλαδή την καταπολέμηση της ανεργίας, τη διεύρυνση των κοινωνικών δικαιωμάτων και την οικοδόμηση ενός κοινωνικού κράτους και ενός συστήματος κοινωνικής ασφάλισης ικανού να εξασφαλίσει την κοινωνική αλληλεγγύη και δικαιοσύνη με τη δυναμικά διευρυνόμενη αναδιανομή του εισοδήματος.
Στο πλαίσιο αυτό αναδείχθηκε η αναγκαιότητα εφαρμογής οικονομικών και κοινωνικών πολιτικών συνύπαρξης του κοινωνικού κράτους και της οικονομικής ανάπτυξης, σε βαθμό που η αναπαραγωγική του λειτουργία να μετεξελιχθεί σε κινητήρια δύναμη της αναπτυξιακής διαδικασίας και προοπτικής.
Με άλλα λόγια, η «κοινωνική πολιορκία» του κράτους πρόνοιας και των συστημάτων κοινωνικής ασφάλισης, αποτέλεσε, για έναν περίπου αιώνα, την γενεσιουργό αιτία δημιουργίας της αναγκαίας κοινωνικής δυναμικής για τη διεύρυνση και την ολοκληρωμένη ανάπτυξή τους.
Όμως σήμερα και πιο συγκεκριμένα από τα τέλη της δεκαετίας του 1970, η ανάπτυξη του κράτους πρόνοιας και των συστημάτων κοινωνικής ασφάλισης θεωρείται στην Ευρωπαϊκή Ένωση και στα κράτη - μέλη ότι αποσταθεροποιεί τα δημόσια οικονομικά και επιβαρύνει υπερβολικά την ευρωπαϊκή οικονομία και όχι ότι οι κοινωνικές δαπάνες «ενεργούν ως αποτελεσματικός αντι-κυκλικός σταθεροποιητής» (Begg et al, 2001).
Έτσι, το κράτος πρόνοιας και τα συστήματα κοινωνικής ασφάλισης πολιορκούνται από το δόγμα ότι η αύξηση των κοινωνικών δαπανών και η συνεπακόλουθη αύξηση των φορολογικών βαρών απειλεί να θέσει σε κίνδυνο την ανταγωνιστικότητα των επιχειρήσεων και ως εκ τούτου να υπονομεύσει τον δυναμισμό της ευρωπαϊκής οικονομίας (L. Galino, 2006).
Στο πλαίσιο αυτό αξίζει να σημειωθεί ότι παρά τις, κατά κράτος - μέλος, διακηρύξεις περί «οριστικής» λύσης και «διάσωσης» του κοινωνικού κράτους και της κοινωνικής ασφάλισης με την προώθηση μέτρων που αναφέρονται, μεταξύ των άλλων, τα τελευταία είκοσι χρόνια, στη μείωση του ποσοστού αναπλήρωσης των συντάξεων, στην αύξηση των ορίων ηλικίας συνταξιοδότησης, στην επιμήκυνση των χρονικών περιόδων υποχρεωτικής καταβολής ασφαλιστικών εισφορών και στην αλλαγή των κανόνων τιμαριθμοποίησης με στόχο τη μείωση της αγοραστικής δύναμης των συντάξεων, εντούτοις μια αναλυτικότερη προσέγγιση των εφαρμοζόμενων πολιτικών και των σχετικών νομοθετικών διατάξεων αποκαλύπτει με τον πιο εύληπτο και σαφή τρόπο τη διαμόρφωση, κατά την περίοδο αυτή, ενός «ευρωπαϊκού μοντέλου παρεμβάσεων» εισπρακτικού και απορρυθμιστικού χαρακτήρα στα εθνικά συνταξιοδοτικά συστήματα (INE/ΓΣΕΕ-ΑΔΕΔΥ, 2003).
Οι πολιτικές αυτές στρεφόμενες ιδιαίτερα στον πυρήνα του κράτους πρόνοιας και της κοινωνικής ασφάλισης, δηλαδή στους αναδιανεμητικούς μηχανισμούς τους και στη συρρίκνωση των κοινωνικών δικαιωμάτων, στην ουσία προωθούν την κοινωνική αποδιοργάνωση και δημιουργούν συνθήκες διαμόρφωσης του «νέου κοινωνικού ζητήματος». Πιο συγκεκριμένα, η επίλυση του «νέου κοινωνικού ζητήματος», όπως -τηρουμένων των αναλογιών - στις αρχές του εικοστού αιώνα, προϋποθέτει τη διεκδίκηση των κοινωνικών δυνάμεων στην κατεύθυνση αποτροπής της ελληνικής και ευρωπαϊκής οικονομίας σε κοινωνικο-οικονομικούς σχηματισμούς φτηνού κόστους εργασίας, εργασιακής και κοινωνικής ανασφάλειας, προκειμένου να βελτιωθεί το επίπεδο ανταγωνιστικότητας και να μειωθεί η ανεργία.
Σε διαφορετική περίπτωση, η πολιορκία του κοινωνικού κράτους και της κοινωνικής ασφάλισης από τη στρατηγική βελτίωσης του επιπέδου ανταγωνιστικότητας με φτηνό κόστος εργασίας και με περιορισμένα κοινωνικά δικαιώματα, ουσιαστικά σημαίνει τη θεσμική αποδυνάμωση και συστημική μετεξέλιξή τους από έναν μηχανισμό αναδιανομής του εισοδήματος (κράτος πρόνοιας), σ’ έναν μηχανισμό παροχής βοήθειας (κράτος βοήθειας και φιλανθρωπίας), μεταλλάσσοντας ταυτόχρονα τα κοινωνικά δικαιώματα σε ατομικούς κινδύνους.
Από την άποψη αυτή αξίζει να σημειωθεί ότι όταν ένα σύστημα επιλέγει την «αντι-κοινωνική πολιορκία» ως ρυθμιστή της προσαρμογής του (Βεργόπουλος, 2006) στις νέες διεθνείς και τεχνολογικές εξελίξεις, δηλαδή την επιδείνωση του κράτους πρόνοιας και τη συρρίκνωση των κοινωνικών δικαιωμάτων, τότε μοιραία το μέλλον του διαγράφεται δύσκολο και απρόβλεπτο.
Ο Σάββας Γ. Ρομπόλης είναι καθηγητής Παντείου Πανεπιστημίου, επιστ. διευθυντής INE/ΓΣΕΕ-ΑΔΕΔΥ
