Yπήρχε εναλλακτική λύση;

Δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία ότι η πρόσφατη κατάληψη της Καμπούλ από τις δυνάμεις των Ταλιμπάν αποτελεί ένα πλήγμα κατά της αξιοπιστίας των δυτικών δυνάμεων και, κυρίως, της ηγεμονεύουσας δύναμης, που είναι οι ΗΠΑ. Το χρονικό ενός προαναγγελθέντος θανάτου ξεκινάει από τη συμφωνία του προηγούμενου προέδρου, του Ντόναλντ Τραμπ, με τους Ταλιμπάν, κι ολοκληρώνεται με την απόσυρση των αμερικανικών στρατιωτικών δυνάμεων από τον νυν πρόεδρο, Μπάιντεν. Αυτή η χειρονομία του τωρινού προέδρου δεν ήταν νομοτελειακή, καθώς θα μπορούσε να ματαιώσει τη συμφωνία ή να καθυστερήσει σημαντικά την εφαρμογή της. Η πεποίθηση του πως ο αμερικανικός λαός είχε κουραστεί από μια εικοσαετή παραμονή των δυνάμεων στη χώρα αυτή, με δυσανάλογη οικονομική αφαίμαξη και κόστος σε ανθρώπινο δυναμικό και, κυριότατα, ότι οι εκπαιδευμένοι από τους ίδιους τους Αμερικανούς Αφγανοί αποτελούσαν αξιόπιστη εναλλακτική στρατιωτική λύση στην αμερικανική παρουσία οδήγησε τον αμερικανό ηγέτη σε αυτή τη λύση.

Τα πράγματα δεν ήρθαν, όμως, όπως τα προέβλεψε η αμερικανική πολιτική. Η Καμπούλ παραδόθηκε αμαχητί στους Ταλιμπάν, χωρίς ο αφγανικός στρατός να ρίξει μία σφαίρα, έστω για την τιμή των όπλων, και ο αφγανός πρόεδρος κατέφυγε στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, με έναν πακτωλό χρημάτων στις αποσκευές του, αποδεικνύοντας πως η εικοσαετής παρουσία των ΗΠΑ και των συμμάχων τους δεν είχε σοβαρή επίπτωση στη διαφθορά του καθεστώτος. Ετσι, το σύνολο σχεδόν του εδάφους της χώρας (με την εξαίρεση μιας επαρχίας) έπεσε στα χέρια φονταμενταλιστών μουσουλμάνων, που αποτελούν τη χειρότερη εκδοχή ακραίων εφαρμογών του μωαμεθανισμού στον μουσουλμανικό κόσμο. Η κατάσταση, συνεπώς, του πληθυσμού στη χώρα είναι τραγική: ιδιαίτερα για τις γυναίκες, που στερούνται όλων των δικαιωμάτων τους, κυρίως στην εκπαίδευση. Η θέση των Ταλιμπάν είναι γνωστή, παρά τις υποσχέσεις που δίνουν οι ιθύνοντές τους για διαφορετική μεταχείριση αυτού του φύλου (οι υποσχέσεις αυτής της φονταμενταλιστικής ομάδας αξίζουν όσο και οι υποσχέσεις μιας υποθετικά αδιάφθορης εξουσίας στο Αφγανιστάν). Η γυναίκα στο Αφγανιστάν υπόκειται στην απόλυτη εξουσία του αρσενικού, πατέρα, συζύγου ή αδελφού, που μόνον αυτός έχει απόλυτη και κτητική ικανότητα να προσδιορίζει την τύχη της. Εξάλλου και στις ενθαρρυντικές δηλώσεις των Ταλιμπάν, που αποσκοπούσαν στον καθησυχασμό της εσωτερικής και της διεθνούς κοινής γνώμης, τονίστηκε ότι τα δικαιώματα των γυναικών θα προσδιοριστούν από τη σαρία, υπονοώντας μια σαρία όπως ερμηνεύεται από τους ίδιους. Αλλά δεν είναι μόνο οι γυναίκες που θα υποφέρουν στα χέρια τους. Και οι άνδρες θα υποφέρουν, μέσα σε ένα τέτοιο αυστηρό θεοκρατικό καθεστώς. Ιδιαίτερα όσοι συνεργάστηκαν με τις συμμαχικές δυνάμεις ή με οποιονδήποτε τρόπο αποτέλεσαν μέλη της προηγούμενης διοίκησης. Ας μην ξεχνάμε τις αυστηρές ποινές που επιβάλλονται από μια στενά ελεγχόμενη Δικαιοσύνη, κυρίως για ηθικές παραβάσεις, που στις δυτικές δημοκρατικές χώρες έχουν γίνει ανεκτές.

Αν και κατανοητά τα επιχειρήματα του αμερικανού προέδρου δεν παύει να στερούνται μιας ηγετικής και, παράλληλα, προβλεπτικής λογικής. Το σύγχρονο Διεθνές Δίκαιο έχει αποδεχθεί την αρχή της «υποχρέωσης προστασίας» (duty to protect), ως αξιωματική προσταγή προς αυτές τις δυνάμεις που μπορούν, λόγω της ισχύος τους, να επεμβαίνουν ώστε να αποφεύγεται μια μείζων ανθρωπιστική κρίση ή και να την καταστέλλουν σε περίπτωση που δεν είναι δυνατόν να προβλεφθεί. Αυτή την αρχή αγνόησε η αμερικανική διοίκηση, ενώ βρισκόταν in loco, και απέσυρε τα στρατεύματά της, που ήταν το κύριο φόβητρο απέναντι στην ταλιμπανική φιλοδοξία. Το γεγονός ότι υπερέβαλε σε αισιοδοξία και έδωσε προτεραιότητα στα στενά εθνικά συμφέροντα δεν συνάδουν με τη μεγαλοδυναμική φυσιογνωμία αυτής της χώρας. Η οποία φιλοδοξεί να παίξει ρόλο της μοναδικής διεθνούς υπερδύναμης.

Από την άλλη μεριά, η Ευρώπη (οι συμμαχικές δυνάμεις των «προθύμων») δεν έδειξαν να έχουν αυτόνομο λόγο στην κρίση. Εκτός του ότι ακολούθησαν τις ΗΠΑ στην οδό διαφυγής, η Ευρωπαϊκή Ενωση, διά στόματος του κ. Μπορέλ, δήλωσε ότι είναι έτοιμη να συνεργαστεί με τους Ταλιμπάν, σε μια εκδήλωση ρεαλιστικής πολιτικής. Και ναι μεν δεν είχε περιθώρια για μια άλλη πολιτική, δεδομένης της στρατιωτικής αδυναμίας της, παρά να επιχειρήσει να δαμάσει το θηρίο μέσα από τον κατευνασμό, αλλά η συμπεριφορά της αυτή καταδεικνύει τη βαθιά υπαγωγή της και την εξάρτησή της από τις ΗΠΑ.

Φυσικά το κενό που άφησαν οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοί τους σπεύδουν να εκμεταλλευθούν άλλοι διεθνείς παράγοντες. Η κατάσταση είναι ακόμα ρευστή, αλλά όλα δείχνουν ότι οι κύριοι κερδισμένοι από αυτή την αποχώρηση θα είναι η Κίνα και η Ρωσία. Το Αφγανιστάν είναι μια φτωχή χώρα που, όμως, κρύβει στο υπέδαφός της, έναν τεράστιο πλούτο. Οι σπάνιες πρώτες ύλες, πολύτιμες για τη σύγχρονη τεχνολογία, που κρύβονται στο υπέδαφός της την καθιστούν μια μελλοντικά χρήσιμη χώρα, που δεν μπορεί να μην εμπίπτει σε φιλόδοξα σχέδια τρίτων χωρών. Συνεπώς οι Ταλιμπάν διαχειρίζονται σήμερα έναν φυσικό πλούτο, που τους καθιστά πολύτιμους συμμάχους για χώρες χωρίς ηθικές αναστολές. Η Ρωσία έχει δείξει ενδιαφέρον για συνεργασία, πράγμα που οδήγησε και στην παραμονή της πρεσβείας της στην Καμπούλ, τη στιγμή που οι υπόλοιπες διπλωματικές αποστολές έσπευσαν να αποχωρήσουν από την περιοχή.

Υπάρχει και το παράπλευρο ζήτημα του φόβου, για την Ευρώπη και την Ελλάδα, μαζικών μεταναστευτικών ροών από άτομα που για διαφόρους λόγους επιδιώκουν την απομάκρυνσή τους από το Αφγανιστάν. Εάν οι ροές αυτές προσεγγίσουν ευρωπαϊκά εδάφη, μέσα από τις συνήθεις διαδρομές, που περιλαμβάνουν και τα ελληνικά σύνορα, η δυσκολία άρνησης υποδοχής τους, ως προστατευόμενοι πρόσφυγες, είναι ορατή. Με δεδομένο το καθεστώς από το οποίο ζητούν να αποχωρήσουν. Αυτό θα είναι ένα μείζον πρόβλημα για την κορεσμένη από μεταναστευτικές ροές Ευρώπη. Αλλά είναι και μια από τις σοβαρές επιπτώσεις από την εγκατάλειψη του Αφγανιστάν στην τύχη του.

Μόνη πολιτική που δείχνει να είναι πραγματιστική είναι η ενίσχυση από την Ευρώπη των περιφερειακών με το Αφγανιστάν κρατών, για να απορροφήσουν μεγάλο τμήμα των μεταναστευτικών ροών και να εμποδίσουν έτσι το δέλεαρ της Ευρώπης. Και σε αυτό η Τουρκία φαίνεται να είναι ένα υποψήφιο κράτος για περαιτέρω οικονομική ενίσχυση.