Λάθη και δοξασίες για το ΔΝΤ

Χώρια από τους διάφορους μύθους που επικράτησαν στην κοινή γνώμη για τα αίτια της μεγάλης οικονομικής κρίσης του 2010 και τον τρόπο επανόδου της χώρας σε βιώσιμη ανάπτυξη, υπάρχει μια άλλη πλευρά του θέματος που δεν έχει γίνει πλήρως κατανοητή. Πρόκειται για τον τρόπο παρουσίασης των ελληνικών θέσεων και, γενικότερα, την αντιμετώπιση των θεσμών που οδήγησαν τους διεθνείς οργανισμούς στο συμπέρασμα ότι η χώρα εκπροσωπείται (και, κατά τεκμήριο, κυβερνάται) από άτομα ελλιπών γνώσεων και περιορισμένων ικανοτήτων.

Η φράση «πώς μας βλέπουν οι ξένοι» έχει μεγάλη βαρύτητα. Ο λόγος είναι ότι, μπορεί οι θεσμοί να υπομειδιούν με τα ατοπήματα ελλήνων διαπραγματευτών (από πρωθυπουργούς μέχρι συμβούλους υπουργείων), αλλά σε τελευταία ανάλυση δεν ενδιαφέρονται να εκπαιδεύσουν τους έλληνες ομολόγους στους διεθνείς κανόνες savoir faire. Τους ενδιαφέρει, όμως, να ζυγιάσουν τους έλληνες ιθύνοντες ώστε να προσαρμόσουν ανάλογα το διαπραγματευτικό τους πλαίσιο. Σε αυτό το άρθρο περιγράφω διάφορες δοξασίες που επικρατούν ακόμη για τον τρόπο λειτουργίας του ΔΝΤ και που, μαζί με τα ασυγχώρητα κενά στη θεωρία και εφαρμογή του Χρηματοπιστωτικού Προγραμματισμού, έχουν οδηγήσει στο σημερινό αδιέξοδο.

Οι αρχηγοί αποστολών του ΔΝΤ δεν είναι παντοδύναμοι. Πίσω από κάθε αρχηγό αποστολής βρίσκεται μια ολόκληρη ομάδα άριστα καταρτισμένων τεχνοκρατών που απαρτίζεται από διευθυντές διαφόρων διευθύνσεων του ΔΝΤ και που συναποφασίζουν για τους στόχους του προγράμματος και τα περιθώρια διαπραγμάτευσης. Οι αρχηγοί αποστολών έχουν γραπτές εντολές για τα περιθώρια χειρισμού των συγκεκριμένων θεμάτων. Καίριο ρόλο σε αυτή τη διαδικασία παίζει η Διεύθυνση Στρατηγικής, Πολιτικής και Ελέγχου (ΣΠΕ) του ΔΝΤ, η οποία έχει το δικαίωμα υπογραφής και της οποίας κύριο μέλημα είναι η εξασφάλιση της ίσης μεταχείρισης των κρατών-μελών από τα τεχνικά κλιμάκια του διεθνούς οργανισμού. Καμία αποστολή δεν αναχωρεί από τη Washington χωρίς την έγκριση της διευθύνουσας συμβούλου και τη σύμφωνη γνώμη της ΣΠΕ. Συνεπώς, οι αρχηγοί αποστολών αποτελούν μεν την εμπροσθοφυλακή του ΔΝΤ, αλλά έχουν περιορισμένους βαθμούς ελευθερίας στις διαπραγματεύσεις. Και όταν περιγράφουν τις εξελίξεις στη χώρα που εργάζονται, είτε σε επίσημα διεθνή fora, είτε σε ηγέτες τρίτων κρατών, είτε ακόμη και στα μέλη του Εκτελεστικού Συμβουλίου του ΔΝΤ, η διευθύνουσα σύμβουλος είναι απόλυτα ενήμερη για τις θέσεις που παίρνουν. Η δαιμονοποίηση των αρχηγών αποστολών στην Ελλάδα (που είναι σπανιότατο φαινόμενο σε άλλες χώρες) είναι ένδειξη άγνοιας του τρόπου λειτουργίας του ΔΝΤ.

Η επιδίωξη «πολιτικής λύσης» είναι άσκοπη και αντιπαραγωγική. Με τον όρο «πολιτική λύση» οι εκάστοτε ελληνικές κυβερνήσεις εννοούσαν την ανατροπή των συμπερασμάτων και εισηγήσεων των τεχνικών ομάδων από τη διευθύνουσα σύμβουλο του ΔΝΤ. Με άλλα λόγια, επεδίωκαν είτε ελάφρυνση των δεσμεύσεων του Μνημονίου, είτε παράταση των προθεσμιών, είτε έναν συνδυασμό και των δύο. Αλλά οι όροι και τα χρονοδιαγράμματα που προτείνουν οι τεχνικές ομάδες βασίζονται σε αναλύσεις στοιχείων και εκτιμήσεις μεταβλητών που δεν επιδέχονται αυθαίρετες ερμηνείες. Επιπλέον, η συμμετοχή της Διεύθυνσης ΣΠΕ σε όλα τα προγράμματα στήριξης αποσκοπεί στην «ίση μεταχείριση των κρατών-μελών», σύμφωνα με μια θεμελιώδη αρχή του ΔΝΤ. Είναι ανάρμοστο στη διευθύνουσα σύμβουλο του Ταμείου να ζητήσει από τις υπηρεσίες ανατροπή των τεχνικών συμπερασμάτων τους για να εξυπηρετηθεί μια χώρα, αν μια τέτοια παρέμβαση αποτελεί παραβίαση της αρχής της «ίσης μεταχείρισης». Γι’ αυτό και όταν η γενική διεύθυνση του ΔΝΤ κατέληξε στο συμπέρασμα ότι έπρεπε να βοηθηθεί η Ελλάδα πέραν των υπαρχουσών δυνατοτήτων, άλλαξε με δική της πρωτοβουλία (και χωρίς ελληνικό αίτημα!) δύο σημαντικούς κανόνες του Ταμείου, έναν το 2010 και έναν το 2012, ούτως ώστε, αφενός μεν να διευκολυνθεί η Ελλάδα στις συγκεκριμένες περιπτώσεις, και αφετέρου όλα τα κράτη-μέλη να μπορούν μελλοντικά να εκμεταλλευθούν τις νέες διαδικασίες. Κοντολογίς, τα επαναλαμβανόμενα αιτήματα για «πολιτική λύση» στη διάρκεια των διαπραγματεύσεων από όλες σχεδόν τις κυβερνήσεις της τελευταίας εξαετίας πρόδιδαν άγνοια των κανόνων του παιγνιδιού και οδηγούσαν σε θυμηδία τους αποδέκτες αυτών των αιτημάτων.

Τα στελέχη του ΔΝΤ είναι διεθνείς δημόσιοι υπάλληλοι και δεν κινούνται από ιδιωτικά ελατήρια. Το ΔΝΤ ιδρύθηκε το 1945 ως εξειδικευμένος οργανισμός των Ηνωμένων Εθνών. Τα στελέχη που το απαρτίζουν είναι διεθνείς δημόσιοι υπάλληλοι που προσλαμβάνονται έπειτα από εξονυχιστικές διαδικασίες και ανεβαίνουν στην ιεραρχία σύμφωνα με την απόδοσή τους, αλλά ανεξάρτητα από τις εξελίξεις στις χώρες όπου εργάζονται. Αντίθετα με τον ιδιωτικό τομέα, ο μισθός των στελεχών του ΔΝΤ δεν προσαυξάνεται με bonus ανάλογα με την «επιτυχία» ενός προγράμματος ή τη σύναψη νέου δανείου. Κατά συνέπεια, τα στελέχη μιας ομάδας που εργάζεται σε μια χώρα δεν έχουν κανένα οικονομικό κίνητρο να συναφθεί νέο δάνειο ή να εκταμιευθεί η επόμενη δόση ή, αντίστροφα, να σταματήσει η συνεργασία με τη χώρα. Από πλευράς ΔΝΤ, τέτοιες αποφάσεις είναι ουσιαστικά μονομερείς και εξαρτώνται αποκλειστικά από την ίδια τη χώρα. Ενόσω το κράτος-μέλος εκπληρώνει τις δεσμεύσεις του κάτω από το τρέχον Μνημόνιο, το Ταμείο είναι υποχρεωμένο να εκταμιεύει κανονικά τις δόσεις σύμφωνα με τους κανονισμούς και το καταστατικό του. Αν οι δεσμεύσεις δεν εκπληρώνονται, το ΔΝΤ παραμένει στο περιθώριο μέχρις ότου είτε η χώρα αλλάξει γραμμή πλεύσης είτε η ίδια ακυρώσει το πρόγραμμα στήριξης.

Οι ιδιωτικοί σύμβουλοι αντικατοπτρίζουν λανθασμένη στρατηγική άπειρων διαπραγματευτών.

Ο πιο «ουδέτερος» και τεχνικά καταρτισμένος οικονομικός σύμβουλος μιας χώρας είναι το ΔΝΤ, διότι τα μέλη του είναι χώρες (και όχι κερδοσκόποι) και τα προγράμματά του έχουν ως στόχο του την επιτυχή επάνοδο μιας χώρας στην οικονομική ευμάρεια το συντομότερο δυνατόν.

Η πρόσληψη των (ακριβών) ιδιωτικών συμβούλων για αρωγή στις διαπραγματεύσεις προδίδει μια αξιοθρήνητη και επικίνδυνη παρερμηνεία της συμβολής των διεθνών οργανισμών: υποδηλοί ότι την κρίση την προκάλεσαν τα Μνημόνια και ότι η κυβέρνηση χρειάζεται εξωτερική βοήθεια για τη διαπραγμάτευση των Μνημονίων. Αλλά η πραγματικότητα είναι η αντίστροφη. Η κρίση προκλήθηκε από τον ιδιωτικό τομέα όταν, την άνοιξη του 2010, έπαυσε να χρηματοδοτεί τις δανειακές ανάγκες της Ελλάδος και οδήγησε τη χώρα στο χείλος της πτώχευσης. Η χρεοκοπία αποσοβήθηκε την τελευταία στιγμή με την παρέμβαση των διεθνών οργανισμών που έσωσαν τη χώρα με την παροχή τεράστιων δανείων, και μάλιστα με όρους σημαντικά ευνοϊκότερους από εκείνους των ιδιωτικών αγορών. Με άλλα λόγια, οι διεθνείς οργανισμοί βοήθησαν τη χώρα στο χείλος του γκρεμού και με ραγδαίες διαδικασίες αποσόβησαν μια πιο απότομη και βαθιά πτώση του βιοτικού της επιπέδου που θα ήταν αναπόφευκτη χωρίς αυτή τους την παρέμβαση.

Η κυβέρνηση, λοιπόν, προσλαμβάνει ιδιώτες συμβούλους για να τη βοηθήσουν να διαπραγματευθεί με τους σωτήρες της! Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο θέλει να πιστεύει ότι η συντριπτική πλειοψηφία των κρατών-μελών το θεωρεί «έμπιστο σύμβουλο» για την ανταλλαγή απόψεων, την παροχή τεχνικής βοήθειας και, όποτε το υπαγορεύουν οι περιστάσεις, τη σύναψη δανείων για την αντιμετώπιση έκτακτων εξωγενών κραδασμών. Το ότι η παρούσα κυβέρνηση θεωρεί τους διεθνείς οργανισμούς ως «αντιπάλους» που απαιτούν αντισταθμιστικούς διαπραγματευτές, αντί να επιδιώκει μια αγαστή συνεργασία με τις υπηρεσίες των διαφόρων υπουργείων για την εξεύρεση λύσεων, είναι το αποκορύφωμα της απειρίας και αμάθειας των τωρινών κυβερνώντων.

----

Ο κ. Θάνος Κατσάμπας είναι πρώην αναπληρωτής εκτελεστικός διευθυντής του ΔΝΤ στην έδρα της Ιταλίας, της Ελλάδος, της Πορτογαλίας, της Αλβανίας, της Μάλτας και του Σαν Μαρίνο.