Η ανοικτή κοινωνία και τα μάτια μας

Γερμανοί και Έλληνες πολίτες ζουν στον κόσμο της κυριαρχίας των εθνικών στερεοτύπων. Γερμανικές εφημερίδες προσβάλλουν όλους τους Έλληνες, τηλεσχολιαστές και γιουροβιζινικές τηλεπερσόνες πετούν τη μια ανοησία πίσω από την άλλη, για τους Έλληνες, γενικά. Γερμανοί πολίτες, φωτογραφισμένοι, κρατώντας εφημερίδες με το ΟΧΙ στην Ελλάδα, ζητούν την εκδίωξη της Ελλάδας όχι μόνο από το ευρώ, αλλά από την ιστορία της Ευρώπης. Κάποιοι τύποι στέλνουν απειλητικές επιστολές σε Έλληνες που εργάζονται στη Γερμανία. Όλοι οι Έλληνες ταυτίζονται με τον όποιο αλαζόνα και αγενή υπουργό και αυτόματα γίνονται όλοι «αλαζόνες και αγενείς». Χώρια που δεν χρειάζεται να υπάρχει πρότυπο υπουργού για να χαρακτηριστούν τεμπέληδες και αμόρφωτοι όλοι οι Έλληνες.

Στην Ελλάδα την ίδια στιγμή που ο δήμαρχος Διστόμου ζητάει να πληρώσουν οι σημερινοί Γερμανοί για τα εγκλήματα του ναζισμού, ο κ. Σγουρίδης αποδίδει σε γερμανικό δάκτυλο το γκράφιτι του Πολυτεχνείου. Η Ελλάδα στα ραδιόφωνα και τις τηλεοράσεις αναστενάζει για τους φασίστες Γερμανούς και τους Έλληνες κουίσλιγκ. Χώρια τα ανόητα στερεότυπα στο χώρο των ΜΜΕ. Σταχυολογώ εδώ, από αθλητικό ρεπορτάζ, μια ενδεικτική στερεοτυπική αναφορά για τον θάνατο του Γερμανού μπασκετμπολίστα Κρίστιαν Βελπ, «ο άνθρωπος, να το πούμε απλά, δεν θύμιζε Γερμανό. Ήταν πράος, ιδιαίτερα προσιτός και αγαπητός!». Ο ορυμαγδός των ένθεν και ένθεν στερεοτύπων τέλος δεν έχει.

Αυτά όλα θα ήσαν αρνητικά για τη σχέση των δυο λαών, αλλά ως εκεί. Το πρόβλημα είναι ότι τα στερεότυπα στην Ελλάδα «ντύνονται» κυβερνητικές επιλογές. Ο κ. Τσίπρας στη συζήτηση στη Βουλή συνέδεσε τις κτηνωδίες των γερμανών ναζί του B’ Παγκόσμιου Πολέμου με την «αφ’ υψηλού ηθική διδασκαλία» των σημερινών Γερμανών εταίρων. Έκανε δηλαδή αναγωγή της ναζιστικής Γερμανίας στη σημερινή.

Την ίδια στιγμή στο Υπουργείο Εθνικής Άμυνας αποφασίστηκε η οργάνωση εκδηλώσεων που στόχος τους θα είναι η αποκατάσταση της ιστορικής μνήμης και αλήθειας. Στο Υπουργείο Άμυνας πιστεύουν πως η εθνική ιστορική μνήμη αποτελεί δικό τους θέμα. Γι’ αυτό καλούν και την Πρόεδρο της Βουλής να επιθεωρήσει το «αξιόμαχο ηθικό» του στρατεύματος. Ενώ ο Υπουργός Δικαιοσύνης απειλεί να κατάσχει το Γκαίτε- ναι, το Ινστιτούτο που τόσα προσέφερε στον αγώνα κατά της δικτατορίας- και ο υφυπουργός κ. Ήσυχος απειλεί να αποκαλύψει αρχεία που περιέχονται αναφορές για τις λεηλασίες ελληνικών περιουσιών. Νόμιζα ότι τα αρχεία ανήκουν στους ιστορικούς, όπως φαίνεται ανήκουν στους υφυπουργούς Άμυνας. Στο Υπουργείο Άμυνας επίσης ετοιμάζουν φυλλάδια «πραγματικής ιστορίας» για να τα μοιράσουν στα σχολεία.

Όλα αυτά σηματοδοτούν την ενσωμάτωση του δήθεν «πατριωτικού» λόγου στην πολιτική ζωή. Η «κυβέρνηση της Αριστεράς» πρέπει να γνωρίζει ότι από τη μετατροπή της πολιτικής σε «πατριωτική» υπόθεση, οι πρώτοι που υπόφεραν ήταν οι αριστεροί. Η στρατιωτικοποίηση της πολιτικής με οδηγό τον εθνολαϊκισμό τίθεται στην υπηρεσία της επικής προσπάθειας αποπροσανατολισμού της κοινής γνώμης, η οποία μακάρι να μη αντιληφθεί τι σημαίνει «αξιοπρέπεια» έξω από το ευρωπαϊκό πλαίσιο.

Είναι πολύ αμφισβητήσιμη η άποψη που θέλει στη μεταπολίτευση των δεξιών και σοσιαλιστικών κυβερνήσεων η ιδεολογική ηγεμονία να ανήκει στην Αριστερά. Ανήκε στον λαϊκισμό, από τον οποίο έπασχε και η Αριστερά. Σήμερα όμως, δύσκολα μπορεί να αμφισβητήσει κανείς ότι η ιδεολογική ηγεμονία, την ώρα που «κυβερνά η Αριστερά», ανήκει στον εθνολαϊκισμό της ακροδεξιάς των ΑΝΕΛΛ.

Τις τελευταίες μέρες όλα κινούνται στον αστερισμό των γερμανικών αποζημιώσεων. Βεβαίως, η διεκδίκηση της επιστροφής του συναφθέντος κατοχικού δανείου είναι κάτι πολύ διαφορετικό από τη διεκδίκηση των πολεμικών αποζημιώσεων, στο βαθμό που η σημερινή Γερμανία αποτελεί νομική συνέχεια του Ράιχ. Το δάνειο της ναζιστικής Γερμανίας μπορεί να διεκδικηθεί, αλλά αυτό δεν έχει καμία σχέση με τα χρέη και τα δάνεια της ελληνικής πλευράς. Αν δεν το τονίσουμε αυτό χάνουμε ως χώρα κάθε αξιοπιστία.

Ακόμη και πολεμικές αποζημιώσεις μπορούμε να διεκδικήσουμε, αλλά όχι ως χώρα, μόνο ως άτομα που είτε τα ίδια είτε οι απόγονοί τους έχουν βιώσει απώλειες από τη ναζιστική κατοχή. Αυτή είναι η δυνατότητα που δίνει το δυτικό κεκτημένο της προτεραιότητας των ατομικών δικαιωμάτων έναντι όλων των άλλων απαιτήσεων. Η προσφυγή στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης υπέρ των διεκδικήσεων αποζημίωσης από τους κατοίκους του Διστόµου (σε κοινό μέτωπο µε την Ιταλία) δίνει αυτή τη δυνατότητα. Ο ευρωπαϊκός πολιτισμός επιτρέπει στα άτομα να διεκδικούν τα ατομικά τους δίκαια, όταν όμως στο «κόλπο» εισέρχονται κυβερνήσεις με πολιτικές στοχεύσεις, τότε τα πράγματα αλλάζουν. Οι κυβερνητικές «πολεμικές αποζημιώσεις» υποκρύπτουν εθνικιστικές διεκδικήσεις.

Όλοι όσοι κραυγάζουν ότι οι Γερμανοί πρέπει να πληρώσουν για τα εγκλήματα του ναζισμού, πρέπει να γνωρίζουν ότι υπάρχουν και άλλες κυβερνήσεις και λαοί, όπως ο πολωνικός, στον οποίο οι ναζιστές «κληροδότησαν» μόλις τον πρώτο ενάμιση μήνα της εισβολής 521 ολοσχερώς κατεστραμμένα χωριά και κωμοπόλεις και 16.376 εκτελεσμένους [1]. Τα συνολικά θύματα ήσαν περίπου 4,8 εκατομμύρια. Η πολωνική κοινωνία θα μπορούσε να διεκδικήσει πολλαπλάσιες αποζημιώσεις. Όχι μόνο δεν το κάνει, αλλά και δεν το διανοείται. Γιατί; Γιατί η πολωνική κοινωνία παρά τα 45 χρόνια κομμουνιστικού ολοκληρωτισμού , ίσως και λόγω της σύγκρουσής της με αυτόν, παρέμεινε μια κοινωνία που πολιτισμικά ανήκει στην Ευρώπη. Μια κοινωνία που κατανοεί πως η ευρωπαϊκή ενότητα προέχει των όποιων «πολεμικών αποζημιώσεων».

Η μεταπολεμική Ευρώπη (πλην υμών;) έμαθε καλά το μάθημα των Βερσαλλιών και αποφάσισε ότι για πολιτικά και ιδεολογικά εγκλήματα δεν πρέπει να τιμωρούνται οι λαοί. Οι πολιτικές που ενοχοποιούν εθνικές συλλογικότητες και όχι πολιτικές συμπεριφορές, το µόνο που κάνουν είναι να ενοχοποιούν λαούς (εν προκειμένω, όλους τους Γερμανούς) και να αθωώνουν ιδεολογίες (συγκεκριμένα, τον ναζισμό).

Δυστυχώς όλα αυτά που γίνονται εδώ, αποδεικνύουν ότι το πρόβλημα της χώρας, δεν θα λυθεί αν εκλείψει μόνο η οικονομική και η παραγωγική της αδυναμία. Γιατί αυτό είναι βαθύτατα ιστορικά πολιτισμικό. Όσοι συμφωνούν με αυτή τη διαπίστωση, πρέπει να αφήσουν κατά μέρους τις διαφορές τους για το ποιο παραγωγικό μοντέλο θέλουν και να ενωθούν για να προασπίσουν την ανοικτή κοινωνία. Σήμερα στην Ελλάδα η ηγεμονία του ακροδεξιού εθνολαϊκιστικού λόγου απειλεί την ανοικτή κοινωνία. Αυτό δεν πρέπει να το επιτρέψουμε, όποιες και όσες διαφορές έχουμε κατά τα άλλα.

[1] Ρίτσαρντ Έβανς, Το Γ’ Ράιχ στον πόλεμο, Αλεξάνδρεια, μτφ. Ελένη Αστερίου, σελ 19-27 , 51-57 , 102-105 και 175-6