Τον Πάπα Φραγκίσκο δεν τον θρηνούν µόνο οι καθολικοί χριστιανοί σε όλο τον κόσµο, αλλά και πολλοί αριστεροί και προοδευτικοί άνθρωποι, που καµία σχέση δεν έχουν µε δόγµατα και θρησκείες, σε αυτό το ζήτηµα ίσως να βρίσκονται στην «αντίπερα όχθη». O Πάπας Φραγκίσκος σφράγισε µια ολόκληρη περίοδο και αφήνει µια σηµαντική παρακαταθήκη και για τη Ρωµαιοκαθολική Εκκλησία και για τη διεθνή πολιτική. Προερχόµενος από τη Λατινική Αµερική, µίλησε για την καθολική αγάπη ιδιαίτερα προς τους φτωχότερους, τους περιθωριοποιηµένους, τους µετανάστες, τους πρόσφυγες.

Ένα τέταρτο του αιώνα πριν, Ιούνιο του 1998, το ΣΤ΄ Τμήμα του Συμβουλίου της Επικρατείας εξέταζε μια υπόθεση φαινομενικά παράδοξη: Η Θεολογική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών αρνιόταν να απονείμει το πτυχίο σε απόφοιτό της, επειδή εκείνος αρνιόταν να δώσει τον καθιερωμένο θρησκευτικό όρκο. Ο απόφοιτος, που μάλλον γνώριζε καλύτερα από τους δασκάλους του τις Γραφές, τους ιερούς κανόνες και τη νεοελληνική ιστορία, είχε προσφύγει στη Δικαιοσύνη.

Δεν φτάνει που είναι αιρετικός ο Πάπας, όπως και κάθε Πάπας άλλωστε, και κάθε μη Ορθόδοξος. Είναι και λαϊκιστής. Τα περί της αιρετικής παποσύνης τα ξέρουμε από παλιά, στις μέρες μας πάντως ακούγονται μόνο από τους πλέον φονταμενταλιστές της Ορθοδοξίας.

Η πραγματική ζωή είναι πάντα η σοβαρότερη δοκιμασία για τις θρησκείες. Οσο ισχυρό όπλο κι αν είναι ο μεταφυσικός φόβος, όσο δελεαστικές κι αν ακούγονται οι επαγγελίες για μεταθανάτιες ανταμοιβές, δύσκολα συγκρατούν ατραυμάτιστο το ποίμνιο, με αράγιστη πίστη, όταν το μυαλό δουλεύει με κριτήριο τον μικρό παροντικό χρόνο και όχι τον ασάλευτο αιώνιο.

Πριν από τέσσερα χρόνια, κάτω από το σοκ του Brexit και της εκλογής Τραμπ, μια ομάδα του Polarization Lab υπό τον καθηγητή κοινωνιολογίας Κρίστοφερ Μπέιλ έκανε ένα πείραμα. Δεδομένου ότι όλοι μιλούσαν για τα κακά της «προσωποποίησης» του Internet, του γεγονότος δηλαδή ότι ο καθένας είναι παγιδευμένος στη «φούσκα» του και διαβάζει μόνο απόψεις με τις οποίες συμφωνεί με αποτέλεσμα να τις ενισχύει ακόμη περισσότερο, οι επιστήμονες έβαλαν 1.220 χρήστες του Twitter - δηλωμένους Δημοκρατικούς ή Ρεπουμπλικανούς - να παρακολουθούν επί έναν μήνα λογαριασμούς που δημοσίευαν τις αντίθετες απόψεις από αυτές που είχαν. Ηθελαν να δουν με τον τρόπο αυτό αν οι συμμετέχοντες θα αναθεωρούσαν κάποιες από τις απόψεις τους.

Τα περισσότερα από τα έθιμα που έδιναν κάποτε απλό και απτό νόημα στη Μεγάλη Εβδομάδα και στην αναστάσιμη κορύφωσή της έχουν περάσει στη δικαιοδοσία της νοσταλγίας. Εκεί τα εκτόπισαν οι σαρωτικές αλλαγές των τελευταίων δεκαετιών. Δεν έχει νόημα να κλαιγόμαστε. Σε τέτοιου είδους παράπονα ο Χρόνος και η Ιστορία βαριακούνε πεισματικά. Και δεν πείθονται από τα εγχειρήματα «αναβίωσης», ίσως επειδή όλα τους ανακαλύπτουν αναδρομικά κάποιον αντιτουρκοκρατικό χαρακτήρα.

Κάθε Πάσχα ακούγοντας ξανά την εξιστόρηση της Ανάστασης γυρίζω σε ένα από τα μεγάλα μυστήρια που αγγίζουν την πιο καθημερινή και συνηθισμένη πράξη: την αφή, το άγγιγμα, το φιλί. Καθημερινή και μυστήρια. Ο παπάς διαβάζει το κατά Μάρκον Ευαγγέλιο με τις τρεις γυναίκες που πήγαν στον τάφο και συνάντησαν τον λευκοντυμένο νεαρό.

Οι πολιτισμικές αξίες αποτελούν κρίσιμους παράγοντες διαμόρφωσης των πεποιθήσεων, των κινήτρων, εν τέλει των ατομικών και κοινωνικών συμπεριφορών και ειδικότερα των οικονομικών αποφάσεων. Συνήθως στις πολιτισμικές αξίες σημειώνονται μεταβολές που συμβαίνουν σε βάθος δεκαετιών. Η θρησκεία προσφέρει την υπαρξιακή ασφάλεια ότι ο κόσμος είναι στα χέρια μιας ανώτερης δύναμης, η οποία υπόσχεται ότι εάν ακολουθούμε τους ορθούς κανόνες θα εξασφαλίσει την προσέγγιση ενός καλύτερου σημείου ισορροπίας. Οσο μάλιστα φτωχότερος είναι ο άνθρωπος, τόσο περισσότερο του προσφέρει ένα επαρκές πλαίσιο να αντιμετωπίσει την αγωνία του μέλλοντος.