Άκαιρες οι αποκρατικοποιήσεις

Μήπως αυτή η εμμονή της κυβέρνησης σε απελευθερώσεις και αποκρατικοποιήσεις βρίσκεται σήμερα εκτός φάσης στη διεθνή κλίμακα; «Δημιουργήσαμε ένα νέο πρότυπο ανάπτυξης, το οποίο απελευθερώνει τον δυναμισμό του ιδιωτικού τομέα» διαβεβαίωνε υπερήφανα το επιχειρηματικό του ακροατήριο στο αμερικανικό Ρropeller Club πριν από μία εβδομάδα ο υπουργός Οικονομίας Γιώργος Αλογοσκούφης. Και επέμενε ιδίως στη μείωση της συμμετοχής του Δημοσίου στην οικονομία, στις νέες αποκρατικοποιήσεις που θέλει να προωθήσει. Αλλά στη Βρετανία προχθές ο πρωθυπουργός Γκόρντον Μπράουν ανακοίνωσε μια μεγάλη εθνικοποίηση, την πρώτη εδώ και ένα τέταρτο του αιώνα, σηματοδοτώντας μια καμπή στην ακολουθούμενη οικονομική πολιτική.

Η Νorthern Rock, τράπεζα ειδικευμένη στα ενυπόθηκα στεγαστικά δάνεια, διασώθηκε τον Σεπτέμβριο από τη χρεοκοπία με ένα δάνειο 25 δισ. στερλινών από την Τράπεζα της Αγγλίας. Ιδιώτες διατεθειμένοι να την αγοράσουν με επαρκή κεφάλαια ώστε να εξασφαλίσουν την αποπληρωμή του δανείου της Κεντρικής Τράπεζας- δανείου με χρήματα των φορολογουμένων- στο μεταξύ δεν βρέθηκαν. Η «καθαρή λύση» με τους σωφρονιστικούς όρους τής λογικής της αγοράς, να είχε αφεθεί η Νorthern Rock να χρεοκοπήσει εφόσον υπερεκτέθηκε στην αμερικανική αγορά των δομημένων που κατέρρευσε, θα είχε εξανεμίσει τις οικονομίες χιλιάδων μικροκαταθετών. Προς το συμφέρον των καταθετών αυτών, που σε τεράστιες ουρές μπροστά στα γκισέ της τράπεζας απαιτούσαν τον Σεπτέμβριο οργισμένοι τα λεφτά τους, αλλά και προς το συμφέρον του Δημοσίου, η βρετανική κυβέρνηση αποφάσισε την εθνικοποίηση, αγνοώντας απειλές των μετόχων για δικαστικές προσφυγές.

Υπάρχουν κάποια επιχειρήματα για να υποστηριχθεί ότι πρόκειται για ειδική, μεμονωμένη περίπτωση. Τις δημαγωγικές κατηγορίες των Συντηρητικών, ότι η κυβέρνηση θέλει να επαναφέρει τη χώρα στη δεκαετία του 1970 (εποχή εκτεταμένων κρατικοποιήσεων από τις τότε κυβερνήσεις των Εργατικών), απέκρουαν προχθές οι «Financial Τimes» ως καθαρή ανοησία, και επέκριναν την απόφαση μόνον επειδή καθυστέρησε. Ο ίδιος ο Γκόρντον Μπράουν ανήγγειλε την εθνικοποίηση ως προσωρινή, προβλέποντας ότι η τράπεζα θα αποδοθεί και πάλι στον ιδιωτικό τομέα, όταν με το καλό βελτιωθούν οι συνθήκες στην αγορά κατοικιών. Ο Ρον Σάντλερ, που διορίστηκε διευθύνων σύμβουλος στην εθνικοποιημένη τράπεζα με μηνιαίο μισθό 90.000 λίρες, πιθανολογείται ότι θα συρρικνώσει τις εργασίες της απολύοντας μέχρι τρεις χιλιάδες εργαζομένους, για να αποκατασταθεί η ισορροπία καταθέσεων και δανείων.

Η κρίση της Νorthern Rock ωστόσο δεν είναι παρά ένα σύμπτωμα της γενικότερης, βαθιάς κρίσης που ξεκίνησε από τις ΗΠΑ, εξαπλώθηκε στις παγκόσμιες χρηματοοικονομικές αγορές πλήττοντας αρκετές ευρωπαϊκές τράπεζες και βρίσκεται πάντα σε εξέλιξη. Και αν πράγματι η κυβέρνηση Μπράουν καθυστέρησε, αναζητώντας μάταια επί μήνες μια λύση στο πλαίσιο του ιδιωτικού τομέα, κανείς στη Βρετανία δεν αμφιβάλλει γιατί δίσταζε: κοντά τρεις δεκαετίες τώρα που η εθνικοποίηση έχει αποκλειστεί από το οπλοστάσιο της οικονομικής πολιτικής, διατηρεί ισχυρό ιδεολογικό φορτίο. Δικαιολογημένα άλλωστε, αφού δυνητικά επαναφέρει το Δημόσιο σε έναν ενεργό ρόλο στην οικονομία από όπου το είχε εξορίσει ο θατσερισμός. Φόβους απέναντι σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο εξέφραζαν οι έντονες διαμαρτυρίες τραπεζών, αλλά και του CΒΙ, του βρετανικού ΣΕΒ, που ήρθαν βροχή μετά την αναγγελία της εθνικοποίησης.

Στον βαθμό όμως που η γενικότερη κρίση θα παρατείνεται, οι δημόσιες παρεμβάσεις θα πυκνώνουν, όσο διστακτικές κι αν είναι ακόμα οι κυβερνήσεις. Για τον Μάρτιν Τζέικς, ερευνητή στο Κέντρο Ασιατικών Ερευνών της Οικονομικής Σχολής του Λονδίνου, αρθρογράφο στην «Guardian» (και παλιό διευθυντή του «Μarxism Τoday»), γεγονότα όπως η κατάρρευση της Νorthern Rock ορίζουν την ιστορική στιγμή, σηματοδοτούν το τέλος μιας εποχής και την αρχή μιας άλλης. Με αφετηρία το χρόνιο πελώριο εξωτερικό τους έλλειμμα, που χρηματοδοτείται με εισροές κεφαλαίων από την Ασία, οι ΗΠΑ χάνουν πλέον σε παγκόσμια οικονομική και πολιτική επιρροή, μαζί τους και οι άλλοι Δυτικοί, υποστηρίζει ο Τζέικς. Αλλά η απορρύθμιση και η απελευθέρωση των αγορών είναι μέσο επιβολής των ισχυρών και προνομιούχων, που αλλάζουν αντιλήψεις όταν χάνουν τη δύναμή τους και υφίστανται τις συνέπειες από τους έως τώρα ασθενέστερους. (Παράδειγμα τα κρατικά κεφάλαια από την Κίνα και άλλες αναπτυσσόμενες χώρες που έρχονται να αγοράσουν θεωρούμενες στρατηγικές μονάδες ή υποδομές).

Και για να επιστρέψουμε στα δικά μας: οι ιδιωτικοποιήσεις των τελευταίων ετών, έχοντας ως προϋπόθεση την ανάληψη σημαντικών βαρών από το Δημόσιο και το ΙΚΑ (τράπεζες), υπάκουαν στην αντίθετη ακριβώς λογική από τη βρετανική εθνικοποίηση. Διότι ενδιαφερόμενοι αγοραστές για τη Νorthern Rock υπήρχαν, ο Μπράνσον της Virgin, η παλιά διοίκηση της τράπεζας, αν η βρετανική κυβέρνηση ήταν πρόθυμη να χαρίσει ένα μεγάλο μέρος από το δάνειο που δόθηκε για τη διάσωσή της. Αλλά τότε θα ιδιωτικοποιούσε κέρδη και θα κοινωνικοποιούσε ζημίες, και δεν το έκανε. Οι επόμενες αποκρατικοποιήσεις εδώ αφορούν ολιγοπώλια με κρίσιμο κοινωνικό ρόλο- ενέργεια, νερό, ΟΤΕ. Το πρόβλημα τέτοιες μονάδες να πάνε τυχαία σε όποιον δώσει τα περισσότερα λεφτά, φάνηκε να αναγνωρίζει ο Γ. Αλογοσκούφης σε συνέντευξή του στο «Βήμα της Κυριακής». Δεν φάνηκε όμως να έχει κάποια στρατηγική.