Το face book και η πολιτική
Γιώργος Σιακαντάρης, Τα Νέα, Δημοσιευμένο: 2014-04-01
Το να διαπιστώνει κανείς σήμερα τον καθοριστικό ρόλο που παίζουν στην καθημερινότητα τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης δεν είναι μεγάλη ανακάλυψη. Το ζητούμενο είναι να διευκρινιστεί γιατί αυτά κυριαρχούν. Η κυριαρχία τους έρχεται ως απάντηση στο κοινωνιολογικό πρόβλημα που αφορά την κατάρρευση του κόσμου των διαμεσολαβήσεων. Αυτός είναι ο κόσμος της αστικής φιλελεύθερης δημοκρατίας και στοιχεία του είναι μεταξύ άλλων τα κόμματα, οι ηγέτες, τα μέλη, τα συνδικάτα, η διανόηση, οι αστοί, οι εργάτες, οι αγρότες, γενικώς τα διαμορφωμένα και στέρεα κοινωνικά σύνολα.
Αυτός ο κόσμος κλονίζεται όταν ο άνθρωπος από μέλος μιας κοινωνικής ομάδας μετατρέπεται – σύμφωνα με την ορολογία των αρχών του 20ου αιώνα- σε «ξένο». Ο ξένος δεν είναι ο αποξενωμένος άνθρωπος, αλλά ο άνθρωπος χωρίς σχέσεις διαμεσολάβησης. Ο χωρίς ιδιότητες άνθρωπος της πρώτης νεωτερικότητας είναι ο αποξενωμένος άνθρωπος, ο άνθρωπος χωρίς δεσμούς διαμεσολάβησης είναι ο ξένος. Ο αποξενωμένος γνωρίζει από ποιόν και από τι είναι αποξενωμένος (σύμφωνα με τον Μαρξ είναι αποξενωμένος από το προϊόν της εργασίας του, από την ίδια την εργασία του και τέλος από τον εαυτό του). Ο ξένος είναι δούλος των στιγμών. Τα σύνολα δεν με αγαπάνε -φωνάζει. «Κάθε ένας είναι ο Άλλος και κανένας δεν είναι ο ίδιος»- λέει ο Χάιντεγκερ στο «Είναι και Χρόνος», ενώ ο Ζίμελ μας μιλάει για τον «πλάνητα ξένο», όπου γι’ αυτόν ο «κοντινός βρίσκεται μακριά, ενώ αντίθετα ο μακρινός βρίσκεται κοντά». Στον 21ο αιώνα το υποκατάστατο ή το ισοδύναμο του ξένου είναι ο άνθρωπος του facebook.
Αυτός που βρίσκεται στο facebook δεν ξεχνά μόνο την ιδιωτικότητά του. Ξεχνά κυρίως ότι ο άνθρωπος είναι ένα σύνολο σχέσεων και αφήνεται στη ροή των ξεχωριστών στιγμιαίων αναρτήσεων. Στο Διαδίκτυο υπάρχουν μόνο στιγμές, όπου τα άτομα-μονάδες παρασέρνονται από τη ροή φαντασιακών ποταμών. Στο Διαδίκτυο ο καθένας είναι μονάδα που δεν γίνεται άτομο, ενώ στην πολιτική ζωή το άτομο γίνεται κοινωνία. Στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ακόμη και ο στοχαστικός ή κριτικός λόγος παρασέρνεται από την κενότητα του «αρέσω - δεν αρέσω». Έτσι εξαφανίζονται όλα όσα μέχρι σήμερα διαμόρφωσαν τον «Αστό» ως πρότυπο συμπεριφοράς.
Σ’ αυτές τις συνθήκες η πολιτική, όπως τη γνωρίζαμε στην αριστοτέλεια εκδοχή της ως μια κοινή δράση ανθρώπων που έχουν κοινές αναφορές, ταυτότητες και συμφέροντα, χάνει το νόημα της. Στην εποχή του face book οι άνθρωποι ενώνονται για λίγο και για κάτι ειδικό και όχι για πολύ και για κάτι γενικό. Το εφήμερο είναι το μόνιμο, ενώ το μόνιμο είναι εφήμερο. Ο άνθρωπος της εποχής του face book είναι ένας ρευστός άνθρωπος σε μια ρευστή κοινωνία (Ζίγκμουντ Μπαόυμαν). Ένας άνθρωπος χωρίς δεσμούς, ένας νεο-ξένος.
Η πολιτική πράξη ως έκφραση του δημόσιου αγαθού για να υπάρξει και για να είναι αποτελεσματική απαιτεί διαμεσολαβήσεις. Στον κατακερματισμένο όμως κόσμο του διαδικτύου υπάρχουν μόνο αναρτήσεις ξένων «φίλων». Στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης δεν υπάρχουν ολότητες, υπάρχουν μόνο «στιγμές» ενός κατακερματισμένου όλου.
Δημοκρατική πολιτική όμως χωρίς διαμεσολάβηση δεν υπάρχει. Πολιτικοί σχηματισμοί που εμφανίζονται στο διαδίκτυο και στους τηλεοπτικούς δέκτες όπως το ελληνικό Ποτάμι, είναι αντιπολιτικοί σχηματισμοί. Αυτοί ακυρώνουν την ουσία της πολιτικής. Όσοι στρατεύονται σ’ αυτούς τους σχηματισμούς το κάνουν όχι γιατί έχουν κοινά συμφέροντα και σχετικώς σταθερές αξίες, αλλά γιατί ζουν σ’ ένα ρευστό κόσμο, σ’ ένα κόσμο όπου το διαδίκτυο από υπερπολύτιμο μέσο γνώσης, έρευνας και δημοσιοποίησης στοιχείων μετατρέπεται σε μηχανή κατανάλωσης ψευδεπίγραφων και ρευστών πολιτικών, ιδεολογικών, καλλιτεχνικών, ερωτικών και άλλων σχέσεων. Σ’ αυτόν τον κόσμο ο κριτικός λόγος υποκαθίσταται από τα τιτιβίσματα των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Ο ξένος έτσι ολοκληρώνεται αγγίζοντας την τέλεια ξενότητα ή ρευστότητα.
Η απάντηση στην κρίση της πολιτικής δεν θα έρθει από τον ρευστό κόσμο των διαδικτυακών ξένων «φίλων», αλλά μέσα από την εκ νέου ανακάλυψη του κόσμου των διαμεσολαβούμενων σχέσεων μεταξύ ανθρώπων και πραγμάτων. Ας το προσέξουν αυτό όσοι αναζητούν στο διαδίκτυο τηλεοπτικά Ποτάμια που θα «ξεπλύνουν» την αδεξιότητα και τη διαφθορά του υπάρχοντος πολιτικού συστήματος.
Όπως καταλαβαίνουν όλοι, τα παραπάνω ουδεμία σχέση έχουν με την ελληνική πολιτική επικαιρότητα και οποιαδήποτε αναφορά σ’ ονόματα μόνο τυχαία είναι.
Ο Γιώργος Σιακαντάρης είναι κοινωνιολόγος, συγγραφέας, μέλος της συντακτικής επιτροπής της Μεταρρύθμισης
Αυτός ο κόσμος κλονίζεται όταν ο άνθρωπος από μέλος μιας κοινωνικής ομάδας μετατρέπεται – σύμφωνα με την ορολογία των αρχών του 20ου αιώνα- σε «ξένο». Ο ξένος δεν είναι ο αποξενωμένος άνθρωπος, αλλά ο άνθρωπος χωρίς σχέσεις διαμεσολάβησης. Ο χωρίς ιδιότητες άνθρωπος της πρώτης νεωτερικότητας είναι ο αποξενωμένος άνθρωπος, ο άνθρωπος χωρίς δεσμούς διαμεσολάβησης είναι ο ξένος. Ο αποξενωμένος γνωρίζει από ποιόν και από τι είναι αποξενωμένος (σύμφωνα με τον Μαρξ είναι αποξενωμένος από το προϊόν της εργασίας του, από την ίδια την εργασία του και τέλος από τον εαυτό του). Ο ξένος είναι δούλος των στιγμών. Τα σύνολα δεν με αγαπάνε -φωνάζει. «Κάθε ένας είναι ο Άλλος και κανένας δεν είναι ο ίδιος»- λέει ο Χάιντεγκερ στο «Είναι και Χρόνος», ενώ ο Ζίμελ μας μιλάει για τον «πλάνητα ξένο», όπου γι’ αυτόν ο «κοντινός βρίσκεται μακριά, ενώ αντίθετα ο μακρινός βρίσκεται κοντά». Στον 21ο αιώνα το υποκατάστατο ή το ισοδύναμο του ξένου είναι ο άνθρωπος του facebook.
Αυτός που βρίσκεται στο facebook δεν ξεχνά μόνο την ιδιωτικότητά του. Ξεχνά κυρίως ότι ο άνθρωπος είναι ένα σύνολο σχέσεων και αφήνεται στη ροή των ξεχωριστών στιγμιαίων αναρτήσεων. Στο Διαδίκτυο υπάρχουν μόνο στιγμές, όπου τα άτομα-μονάδες παρασέρνονται από τη ροή φαντασιακών ποταμών. Στο Διαδίκτυο ο καθένας είναι μονάδα που δεν γίνεται άτομο, ενώ στην πολιτική ζωή το άτομο γίνεται κοινωνία. Στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ακόμη και ο στοχαστικός ή κριτικός λόγος παρασέρνεται από την κενότητα του «αρέσω - δεν αρέσω». Έτσι εξαφανίζονται όλα όσα μέχρι σήμερα διαμόρφωσαν τον «Αστό» ως πρότυπο συμπεριφοράς.
Σ’ αυτές τις συνθήκες η πολιτική, όπως τη γνωρίζαμε στην αριστοτέλεια εκδοχή της ως μια κοινή δράση ανθρώπων που έχουν κοινές αναφορές, ταυτότητες και συμφέροντα, χάνει το νόημα της. Στην εποχή του face book οι άνθρωποι ενώνονται για λίγο και για κάτι ειδικό και όχι για πολύ και για κάτι γενικό. Το εφήμερο είναι το μόνιμο, ενώ το μόνιμο είναι εφήμερο. Ο άνθρωπος της εποχής του face book είναι ένας ρευστός άνθρωπος σε μια ρευστή κοινωνία (Ζίγκμουντ Μπαόυμαν). Ένας άνθρωπος χωρίς δεσμούς, ένας νεο-ξένος.
Η πολιτική πράξη ως έκφραση του δημόσιου αγαθού για να υπάρξει και για να είναι αποτελεσματική απαιτεί διαμεσολαβήσεις. Στον κατακερματισμένο όμως κόσμο του διαδικτύου υπάρχουν μόνο αναρτήσεις ξένων «φίλων». Στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης δεν υπάρχουν ολότητες, υπάρχουν μόνο «στιγμές» ενός κατακερματισμένου όλου.
Δημοκρατική πολιτική όμως χωρίς διαμεσολάβηση δεν υπάρχει. Πολιτικοί σχηματισμοί που εμφανίζονται στο διαδίκτυο και στους τηλεοπτικούς δέκτες όπως το ελληνικό Ποτάμι, είναι αντιπολιτικοί σχηματισμοί. Αυτοί ακυρώνουν την ουσία της πολιτικής. Όσοι στρατεύονται σ’ αυτούς τους σχηματισμούς το κάνουν όχι γιατί έχουν κοινά συμφέροντα και σχετικώς σταθερές αξίες, αλλά γιατί ζουν σ’ ένα ρευστό κόσμο, σ’ ένα κόσμο όπου το διαδίκτυο από υπερπολύτιμο μέσο γνώσης, έρευνας και δημοσιοποίησης στοιχείων μετατρέπεται σε μηχανή κατανάλωσης ψευδεπίγραφων και ρευστών πολιτικών, ιδεολογικών, καλλιτεχνικών, ερωτικών και άλλων σχέσεων. Σ’ αυτόν τον κόσμο ο κριτικός λόγος υποκαθίσταται από τα τιτιβίσματα των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Ο ξένος έτσι ολοκληρώνεται αγγίζοντας την τέλεια ξενότητα ή ρευστότητα.
Η απάντηση στην κρίση της πολιτικής δεν θα έρθει από τον ρευστό κόσμο των διαδικτυακών ξένων «φίλων», αλλά μέσα από την εκ νέου ανακάλυψη του κόσμου των διαμεσολαβούμενων σχέσεων μεταξύ ανθρώπων και πραγμάτων. Ας το προσέξουν αυτό όσοι αναζητούν στο διαδίκτυο τηλεοπτικά Ποτάμια που θα «ξεπλύνουν» την αδεξιότητα και τη διαφθορά του υπάρχοντος πολιτικού συστήματος.
Όπως καταλαβαίνουν όλοι, τα παραπάνω ουδεμία σχέση έχουν με την ελληνική πολιτική επικαιρότητα και οποιαδήποτε αναφορά σ’ ονόματα μόνο τυχαία είναι.
Ο Γιώργος Σιακαντάρης είναι κοινωνιολόγος, συγγραφέας, μέλος της συντακτικής επιτροπής της Μεταρρύθμισης
