Η λύση του Κυπριακού ξεθωριάζει
Κυριάκος Πιερίδης, Η Εφημερίδα των Συντακτών, Δημοσιευμένο: 2022-10-02
Οι σχέσεις Ελλάδας - Τουρκίας οξύνονται συνεχώς και πλέον δεν είναι λίγοι εκείνοι που εκτιμούν ότι ένα «θερμό» επεισόδιο είναι πιθανό. Καθώς η Τουρκία ωθεί τα πράγματα στα άκρα, πολλά ερωτήματα προκύπτουν κατά πόσο οι δύο κυβερνήσεις –Ελλάδα και Κύπρος– μπορούν να αντιτάξουν έναν συγκροτημένο πολιτικό και διπλωματικό σχεδιασμό για να αντιμετωπίσουν τις επιδεινούμενες εξελίξεις.
Ομως, μια εμπλοκή δυνάμεων στο Αιγαίο, εκτός από την απρόβλεπτη έκβασή της, θα έχει δραματικό αντίκτυπο στην Κύπρο, ένα ντόμινο εξελίξεων προς τη διχοτόμηση. Ο υπουργός Εξωτερικών Ι. Κασουλίδης υπενθύμισε την πικρή πραγματικότητα (Bloomberg, 27/9): «Ο τουρκικός στρατός βρίσκεται στη χώρα μας, είναι παρών στο νησί μας και φοβόμαστε ότι οποιαδήποτε διένεξη στο Αιγαίο θα έχει άμεση επίδραση σε εμάς γιατί θα χρησιμοποιηθούμε ως ο αδύναμος κρίκος στην όλη υπόθεση…»
Ο δε ειδικός αντιπρόσωπος του ΟΗΕ Κόλιν Στιούαρτ χαρακτηρίζει την πολιτική κατάσταση στο νησί οριακή: «Η επιλογή μιας αμοιβαία συμφωνημένης διευθέτησης του προβλήματος –με άλλα λόγια μια φόρμουλα για επανένωση του νησιού αποδεκτή και στις δυο πλευρές– ξεθωριάζει και δεν θα είναι διαθέσιμη για πολύ ακόμα» (29/9, ομιλία στο συνέδριο του Cyprus Forum στη Λευκωσία).
Αδύναμος κρίκος
Γιατί, λοιπόν, η Κύπρος είναι ο «αδύναμος κρίκος»; Επειδή αυτού του είδους οι επιλογές, στο ακραίο σενάριο της στρατιωτικής εμπλοκής, θα σημαίνουν τη «χαριστική βολή» στην Κύπρο. Το διακύβευμα είναι πολύ μεγαλύτερο. Οι λίγες ελπίδες για την Κύπρο να επανενωθεί στη βάση μιας αμοιβαίας συμφωνίας, συνύπαρξης και συνεργασίας θα εξανεμιστούν. Η σημερινή γραμμή που χωρίζει την Κύπρο θα γίνει μόνιμο σημείο αντιπαράθεσης ανάμεσα στους Ελληνοκύπριους και την Τουρκία και τα προβλήματα στις σχέσεις Ελλάδας - Τουρκίας θα πολλαπλασιαστούν.
Στο στόχαστρο της αφόρητης πίεσης που ασκεί η Τουρκία τις τελευταίες εβδομάδες βρίσκονται όχι μόνο τα νησιά του Αιγαίου αλλά και η Κύπρος. Το Συμβούλιο Εθνικής Ασφαλείας (ΣΕΑ) της Τουρκίας επιμένει στη γραμμή της διχοτομικής λύσης, εφαρμόζει μέτρα ενσωμάτωσης των κατεχομένων και αναζητεί τρόπους να αναβαθμίσει το καθεστώς του ψευδοκράτους. Σε συνέντευξη στο CNN Turk (28/9), ο πρόεδρος της Τουρκίας αντέδρασε επίσης στην απόφαση των ΗΠΑ να άρουν το εμπάργκο όπλων στην Κύπρο, λέγοντας ότι (η εξέλιξη αυτή) «δεν θα μείνει αναπάντητη». Στο ερώτημα αν θα στείλει κι άλλο στρατό στο νησί απάντησε: «Αυτό είναι το πιο εύκολο πράγμα. Ηδη έχουμε εκεί 40 χιλιάδες…»
Κάτι πολύ περισσότερο αναλογεί στις κυβερνήσεις της Ελλάδας και της Κύπρου να κάνουν και δεν μπορεί να αναμένουν ότι θα το πράξουν κάποιοι άλλοι στη θέση τους. Σε αυτό το επικίνδυνο παιχνίδι λέξεων δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι θα προστρέξουν το ΝΑΤΟ ή η Ε.Ε. για να προλάβουν τα χειρότερα. Η Ελλάδα και η Τουρκία μπορεί να χρειαστεί να κάνουν μόνες τους… λογαριασμό και, ενδεχομένως, να είναι πολύ αργά για τρίτους να μεσολαβήσουν.
Ηγεσίες υπό σύγχυση
Τι συμβαίνει στην Κύπρο σε μια τόσο δύσκολη συγκυρία; H πολιτική ηγεσία στην Κύπρο τελεί υπό πλήρη σύγχυση. Ο απερχόμενος πρόεδρος Ν. Αναστασιάδης περιφέρεται από σύνοδο σε σύνοδο, χωρίς κανείς να τον λαμβάνει υπόψη. Το χειρότερο είναι ότι οι συζητήσεις στο εσωτερικό για το Κυπριακό ανάμεσα σε πιθανούς προεδρικούς υποψηφίους να τον διαδεχθούν, τους Αβέρωφ Νεοφύτου, Νίκο Χριστοδουλίδη και Ανδρέα Μαυρογιάννη, μοιάζουν με εκθέσεις ιδεών. Λείπουν τα κεντρικά ερωτήματα μιας φυσιολογικής προεκλογικής εκστρατείας, όπως ο απολογισμός –το «Γιατί φτάσαμε ώς εδώ;»– και οι προτάσεις – το «Τι κάνουμε για να αποτρέψουμε τη διχοτόμηση;». Η γνήσια πολιτική αντιπαράθεση απουσιάζει γιατί οι «τρεις» κρατούν στο απυρόβλητο τον Ν. Αναστασιάδη, κάνοντας μικρές αψιμαχίες μεταξύ τους. Η εμφάνιση των «τριών» στο Cyprus Forum (29/9) μαρτυρεί τα πολλαπλά αδιέξοδα μετά τις προεδρικές εκλογές.
Θεμελιώδη ερωτήματα
Ο Κόλιν Στιούαρτ, όμως, τόλμησε να θέσει εκείνος τα πιο σημαντικά ερωτήματα. Ο ΟΗΕ διαπιστώνει ότι υπάρχει στρατηγικό και διαδικαστικό αδιέξοδο: «οι δύο πλευρές δεν μπορούν καν να συμφωνήσουν για το τι θα αφορούν οι συνομιλίες για λύση, αλλά και για τις συνθήκες για επάνοδο στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων…».
Πώς απαντά η παρούσα ελληνοκυπριακή ηγεσία στην κατάσταση που έχει δημιουργηθεί εδώ και έξι χρόνια; Απόλυτη σιωπή! Οι υποψήφιοι για την προεδρία διαχειρίζονται μια πολύ βαριά κληρονομιά, προϊόν της παράλυσης των διαπραγματεύσεων για το Κυπριακό. Είναι παράδοξο, αλλά κανείς από τους πρωταγωνιστές –που σήμερα είναι και βασικοί υποψήφιοι– δεν εξέτασαν τις επιπτώσεις που είχε το Κυπριακό, τη στιγμή που μάζευαν τις βαλίτσες βιαστικά για να φύγουν από το Κραν Μοντανά. Το θλιβερό είναι ότι ο Γκουτέρες προσφέρθηκε τότε να επανέλθει μετά την πάροδο μερικών ημερών για να συνεχιστεί η Διάσκεψη για την Κύπρο. Ομως ουδείς ανταποκρίθηκε, ούτε ο Ν. Αναστασιάδης αλλά ούτε και οι πιο στενοί συνεργάτες του στο τραπέζι των συνομιλιών, Ν. Χριστοδουλίδης και Α. Μαυρογιάννης. Ο δε Αβέρωφ Νεοφύτου ζητούσε από άλλους να νουθετήσουν τον Αναστασιάδη.
Τώρα ο Στιούαρτ προειδοποιεί: «Η διαίρεση του νησιού μεγαλώνει και η ενσωμάτωση του βορρά –οικονομικά και πολιτικά– στην Τουρκία επιταχύνεται». Στην έδρα του ΟΗΕ γίνεται έντονο παρασκήνιο να τεθούν επί τάπητος μέτρα που θα στηρίξουν την τουρκοκυπριακή κοινότητα να βγει από την οικονομική απομόνωση, ως αντίβαρο προς την εντεινόμενη εξάρτηση από την Τουρκία. Είναι πολύ πιθανόν οι διεργασίες να μετατοπιστούν σε αυτή την κατεύθυνση. Ετσι εξηγείται και η προειδοποίηση Στιούαρτ: «Ο χρόνος εξαντλείται και δεν έχουμε την πολυτέλεια απλά να αναμένουμε μέχρι την επόμενη φορά που οι πλευρές θα είναι έτοιμες να συνομιλήσουν…» Και πάλι, είναι αμφίβολο αν θα αποτρέψουν το χειρότερο.
Μηδέν αξιοπιστία
Ο Ν. Αναστασιάδης ταξίδεψε στη Νέα Υόρκη για την ετήσια Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ, χωρίς να έχει κάποια αξιόλογη διμερή συνάντηση κορυφής. Συναντήθηκε εθιμοτυπικά με τον γενικό γραμματέα Αντόνιο Γκουτέρες και από το βήμα της Γενικής Συνέλευσης ανέγνωσε (23/9) μια αδιάφορη ομιλία γεμάτη πολιτική αλαζονεία: «Αν και γνωρίζω καλά ότι αυτό που πρόκειται να πω είναι γνωστό σε όλους σας, για χάρη της ιστορίας δεν μπορώ παρά να παραθέσω κάποιες αλήθειες που οδηγούν σε μια φθίνουσα πορεία και σε σταδιακή απώλεια της αξιοπιστίας των Ηνωμένων Εθνών». Η αξιοπιστία της Κύπρου διεθνώς είναι μηδαμινή και σε αυτό συνέβαλε ο επί 10 έτη ηγέτης της, που ταυτίστηκε αφενός με το ναυάγιο του Κραν Μοντανά και αφετέρου με το διεθνές σκάνδαλο των χρυσών διαβατηρίων για το οποίο σύρεται η Κύπρος στο Δικαστήριο της Ε.Ε. Είναι δυνατόν να κάνει μαθήματα αξιοπιστίας στον ΟΗΕ που πασκίζει μισό αιώνα να βοηθήσει στη λύση του Κυπριακού;
Στο Συμβούλιο της Ευρώπης (ΣτΕ), μία ημέρα πριν (22/9), η Επιτροπή Υπουργών αποφάσισε να τερματίσει την επιτήρηση εφαρμογής της απόφασης του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου για την αποκατάσταση της περιουσίας της Τιτίνας Λοϊζίδου. Η υπόθεση Λοϊζίδου ήταν εμβληματική για τους Ελληνοκύπριους πρόσφυγες για επιστροφή στις πατρογονικές ρίζες. Από τα 46 κράτη-μέλη του ΣτΕ, μόνο τέσσερα υποστήριξαν τη θέση της Κύπρου να μην τερματιστεί η επιτήρηση: Ελλάδα, Βουλγαρία, Σερβία, Αρμενία. Η Λοϊζίδου έδωσε για χρόνια νομικούς αγώνες, επιβεβαίωσε το δικαίωμα ιδιοκτησίας, εξασφάλισε αποζημίωση για την απώλεια χρήσης (2003), αλλά το ζήτημα της επιστροφής της περιουσίας της παραπέμπεται στον χρόνο. Θα πάρει σειρά για εξέταση στην Επιτροπή Ακίνητης Περιουσίας που λειτουργεί από το 2010 στα κατεχόμενα. Με απλά λόγια, η Λοϊζίδου έμεινε στο σημείο όπου ήταν πριν από 20 χρόνια και η κατοχή στην Κύπρο μετρά ήδη 48.
Ομως, μια εμπλοκή δυνάμεων στο Αιγαίο, εκτός από την απρόβλεπτη έκβασή της, θα έχει δραματικό αντίκτυπο στην Κύπρο, ένα ντόμινο εξελίξεων προς τη διχοτόμηση. Ο υπουργός Εξωτερικών Ι. Κασουλίδης υπενθύμισε την πικρή πραγματικότητα (Bloomberg, 27/9): «Ο τουρκικός στρατός βρίσκεται στη χώρα μας, είναι παρών στο νησί μας και φοβόμαστε ότι οποιαδήποτε διένεξη στο Αιγαίο θα έχει άμεση επίδραση σε εμάς γιατί θα χρησιμοποιηθούμε ως ο αδύναμος κρίκος στην όλη υπόθεση…»
Ο δε ειδικός αντιπρόσωπος του ΟΗΕ Κόλιν Στιούαρτ χαρακτηρίζει την πολιτική κατάσταση στο νησί οριακή: «Η επιλογή μιας αμοιβαία συμφωνημένης διευθέτησης του προβλήματος –με άλλα λόγια μια φόρμουλα για επανένωση του νησιού αποδεκτή και στις δυο πλευρές– ξεθωριάζει και δεν θα είναι διαθέσιμη για πολύ ακόμα» (29/9, ομιλία στο συνέδριο του Cyprus Forum στη Λευκωσία).
Αδύναμος κρίκος
Γιατί, λοιπόν, η Κύπρος είναι ο «αδύναμος κρίκος»; Επειδή αυτού του είδους οι επιλογές, στο ακραίο σενάριο της στρατιωτικής εμπλοκής, θα σημαίνουν τη «χαριστική βολή» στην Κύπρο. Το διακύβευμα είναι πολύ μεγαλύτερο. Οι λίγες ελπίδες για την Κύπρο να επανενωθεί στη βάση μιας αμοιβαίας συμφωνίας, συνύπαρξης και συνεργασίας θα εξανεμιστούν. Η σημερινή γραμμή που χωρίζει την Κύπρο θα γίνει μόνιμο σημείο αντιπαράθεσης ανάμεσα στους Ελληνοκύπριους και την Τουρκία και τα προβλήματα στις σχέσεις Ελλάδας - Τουρκίας θα πολλαπλασιαστούν.
Στο στόχαστρο της αφόρητης πίεσης που ασκεί η Τουρκία τις τελευταίες εβδομάδες βρίσκονται όχι μόνο τα νησιά του Αιγαίου αλλά και η Κύπρος. Το Συμβούλιο Εθνικής Ασφαλείας (ΣΕΑ) της Τουρκίας επιμένει στη γραμμή της διχοτομικής λύσης, εφαρμόζει μέτρα ενσωμάτωσης των κατεχομένων και αναζητεί τρόπους να αναβαθμίσει το καθεστώς του ψευδοκράτους. Σε συνέντευξη στο CNN Turk (28/9), ο πρόεδρος της Τουρκίας αντέδρασε επίσης στην απόφαση των ΗΠΑ να άρουν το εμπάργκο όπλων στην Κύπρο, λέγοντας ότι (η εξέλιξη αυτή) «δεν θα μείνει αναπάντητη». Στο ερώτημα αν θα στείλει κι άλλο στρατό στο νησί απάντησε: «Αυτό είναι το πιο εύκολο πράγμα. Ηδη έχουμε εκεί 40 χιλιάδες…»
Κάτι πολύ περισσότερο αναλογεί στις κυβερνήσεις της Ελλάδας και της Κύπρου να κάνουν και δεν μπορεί να αναμένουν ότι θα το πράξουν κάποιοι άλλοι στη θέση τους. Σε αυτό το επικίνδυνο παιχνίδι λέξεων δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι θα προστρέξουν το ΝΑΤΟ ή η Ε.Ε. για να προλάβουν τα χειρότερα. Η Ελλάδα και η Τουρκία μπορεί να χρειαστεί να κάνουν μόνες τους… λογαριασμό και, ενδεχομένως, να είναι πολύ αργά για τρίτους να μεσολαβήσουν.
Ηγεσίες υπό σύγχυση
Τι συμβαίνει στην Κύπρο σε μια τόσο δύσκολη συγκυρία; H πολιτική ηγεσία στην Κύπρο τελεί υπό πλήρη σύγχυση. Ο απερχόμενος πρόεδρος Ν. Αναστασιάδης περιφέρεται από σύνοδο σε σύνοδο, χωρίς κανείς να τον λαμβάνει υπόψη. Το χειρότερο είναι ότι οι συζητήσεις στο εσωτερικό για το Κυπριακό ανάμεσα σε πιθανούς προεδρικούς υποψηφίους να τον διαδεχθούν, τους Αβέρωφ Νεοφύτου, Νίκο Χριστοδουλίδη και Ανδρέα Μαυρογιάννη, μοιάζουν με εκθέσεις ιδεών. Λείπουν τα κεντρικά ερωτήματα μιας φυσιολογικής προεκλογικής εκστρατείας, όπως ο απολογισμός –το «Γιατί φτάσαμε ώς εδώ;»– και οι προτάσεις – το «Τι κάνουμε για να αποτρέψουμε τη διχοτόμηση;». Η γνήσια πολιτική αντιπαράθεση απουσιάζει γιατί οι «τρεις» κρατούν στο απυρόβλητο τον Ν. Αναστασιάδη, κάνοντας μικρές αψιμαχίες μεταξύ τους. Η εμφάνιση των «τριών» στο Cyprus Forum (29/9) μαρτυρεί τα πολλαπλά αδιέξοδα μετά τις προεδρικές εκλογές.
Θεμελιώδη ερωτήματα
Ο Κόλιν Στιούαρτ, όμως, τόλμησε να θέσει εκείνος τα πιο σημαντικά ερωτήματα. Ο ΟΗΕ διαπιστώνει ότι υπάρχει στρατηγικό και διαδικαστικό αδιέξοδο: «οι δύο πλευρές δεν μπορούν καν να συμφωνήσουν για το τι θα αφορούν οι συνομιλίες για λύση, αλλά και για τις συνθήκες για επάνοδο στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων…».
Πώς απαντά η παρούσα ελληνοκυπριακή ηγεσία στην κατάσταση που έχει δημιουργηθεί εδώ και έξι χρόνια; Απόλυτη σιωπή! Οι υποψήφιοι για την προεδρία διαχειρίζονται μια πολύ βαριά κληρονομιά, προϊόν της παράλυσης των διαπραγματεύσεων για το Κυπριακό. Είναι παράδοξο, αλλά κανείς από τους πρωταγωνιστές –που σήμερα είναι και βασικοί υποψήφιοι– δεν εξέτασαν τις επιπτώσεις που είχε το Κυπριακό, τη στιγμή που μάζευαν τις βαλίτσες βιαστικά για να φύγουν από το Κραν Μοντανά. Το θλιβερό είναι ότι ο Γκουτέρες προσφέρθηκε τότε να επανέλθει μετά την πάροδο μερικών ημερών για να συνεχιστεί η Διάσκεψη για την Κύπρο. Ομως ουδείς ανταποκρίθηκε, ούτε ο Ν. Αναστασιάδης αλλά ούτε και οι πιο στενοί συνεργάτες του στο τραπέζι των συνομιλιών, Ν. Χριστοδουλίδης και Α. Μαυρογιάννης. Ο δε Αβέρωφ Νεοφύτου ζητούσε από άλλους να νουθετήσουν τον Αναστασιάδη.
Τώρα ο Στιούαρτ προειδοποιεί: «Η διαίρεση του νησιού μεγαλώνει και η ενσωμάτωση του βορρά –οικονομικά και πολιτικά– στην Τουρκία επιταχύνεται». Στην έδρα του ΟΗΕ γίνεται έντονο παρασκήνιο να τεθούν επί τάπητος μέτρα που θα στηρίξουν την τουρκοκυπριακή κοινότητα να βγει από την οικονομική απομόνωση, ως αντίβαρο προς την εντεινόμενη εξάρτηση από την Τουρκία. Είναι πολύ πιθανόν οι διεργασίες να μετατοπιστούν σε αυτή την κατεύθυνση. Ετσι εξηγείται και η προειδοποίηση Στιούαρτ: «Ο χρόνος εξαντλείται και δεν έχουμε την πολυτέλεια απλά να αναμένουμε μέχρι την επόμενη φορά που οι πλευρές θα είναι έτοιμες να συνομιλήσουν…» Και πάλι, είναι αμφίβολο αν θα αποτρέψουν το χειρότερο.
Μηδέν αξιοπιστία
Ο Ν. Αναστασιάδης ταξίδεψε στη Νέα Υόρκη για την ετήσια Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ, χωρίς να έχει κάποια αξιόλογη διμερή συνάντηση κορυφής. Συναντήθηκε εθιμοτυπικά με τον γενικό γραμματέα Αντόνιο Γκουτέρες και από το βήμα της Γενικής Συνέλευσης ανέγνωσε (23/9) μια αδιάφορη ομιλία γεμάτη πολιτική αλαζονεία: «Αν και γνωρίζω καλά ότι αυτό που πρόκειται να πω είναι γνωστό σε όλους σας, για χάρη της ιστορίας δεν μπορώ παρά να παραθέσω κάποιες αλήθειες που οδηγούν σε μια φθίνουσα πορεία και σε σταδιακή απώλεια της αξιοπιστίας των Ηνωμένων Εθνών». Η αξιοπιστία της Κύπρου διεθνώς είναι μηδαμινή και σε αυτό συνέβαλε ο επί 10 έτη ηγέτης της, που ταυτίστηκε αφενός με το ναυάγιο του Κραν Μοντανά και αφετέρου με το διεθνές σκάνδαλο των χρυσών διαβατηρίων για το οποίο σύρεται η Κύπρος στο Δικαστήριο της Ε.Ε. Είναι δυνατόν να κάνει μαθήματα αξιοπιστίας στον ΟΗΕ που πασκίζει μισό αιώνα να βοηθήσει στη λύση του Κυπριακού;
Στο Συμβούλιο της Ευρώπης (ΣτΕ), μία ημέρα πριν (22/9), η Επιτροπή Υπουργών αποφάσισε να τερματίσει την επιτήρηση εφαρμογής της απόφασης του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου για την αποκατάσταση της περιουσίας της Τιτίνας Λοϊζίδου. Η υπόθεση Λοϊζίδου ήταν εμβληματική για τους Ελληνοκύπριους πρόσφυγες για επιστροφή στις πατρογονικές ρίζες. Από τα 46 κράτη-μέλη του ΣτΕ, μόνο τέσσερα υποστήριξαν τη θέση της Κύπρου να μην τερματιστεί η επιτήρηση: Ελλάδα, Βουλγαρία, Σερβία, Αρμενία. Η Λοϊζίδου έδωσε για χρόνια νομικούς αγώνες, επιβεβαίωσε το δικαίωμα ιδιοκτησίας, εξασφάλισε αποζημίωση για την απώλεια χρήσης (2003), αλλά το ζήτημα της επιστροφής της περιουσίας της παραπέμπεται στον χρόνο. Θα πάρει σειρά για εξέταση στην Επιτροπή Ακίνητης Περιουσίας που λειτουργεί από το 2010 στα κατεχόμενα. Με απλά λόγια, η Λοϊζίδου έμεινε στο σημείο όπου ήταν πριν από 20 χρόνια και η κατοχή στην Κύπρο μετρά ήδη 48.
