Το κοινωνικό κράτος ως πυλώνας μιας ουσιαστικά σύγχρονης δημοκρατικής διακυβέρνησης

Το βασικό προεκλογικό σύνθημα της Ν.Δ. –«σταθερά, τολμηρά, μπροστά»– ξενίζει και τον πλέον καλοπροαίρετο παρατηρητή των πεπραγμένων της διακυβέρνησής της με την αντιστροφή των εννοιών που επικαλείται. Πράγματι, ποτέ άλλοτε στην πρόσφατη ιστορία μας η σκανδαλώδης προχειρότητα σε συνδυασμό με την εσκεμμένη υπονόμευση των θεσμών, η φοβική αντιμετώπιση των προβλημάτων της κοινωνίας και η οπισθοδρομική και βαθιά κυνική αντίληψη για τον ρόλο του κράτους και τη σχέση του με τους πολίτες-πελάτες δεν ήταν τόσο απροκάλυπτα εύγλωττες σε κάθε έκφανση της κυβερνητικής πολιτικής.

Αν στα περισσότερα ευρωπαϊκά κράτη η περίοδος της πανδημίας ανέδειξε τα δομικά ελλείμματα και τα όρια του νεοφιλελεύθερου μοντέλου διακυβέρνησης, λειτουργώντας παράλληλα ως σημείο εκκίνησης μιας αναδιαμόρφωσης των δομών του κοινωνικού κράτους μέσα από τη θέσπιση σειράς κοινωνικών μέτρων και παροχών, στην Ελλάδα αντίθετα η ίδια αυτή συγκυρία χρησιμοποιήθηκε από τους κυβερνώντες ως άλλοθι για τη συστηματική καταβαράθρωση του κράτους πρόνοιας, της δημόσιας υγείας και παιδείας και εν γένει των δημόσιων και κοινωνικών αγαθών. Η νεοφιλελεύθερη λογική του «κόστους-οφέλους» –που εκφράστηκε απενοχοποιημένα από επίσημα χείλη ακόμα και για το υπέρτατο αγαθό της ζωής– αποτελεί νευραλγικό στοιχείο ενός αντιδραστικού σχεδίου διαχείρισης των δημόσιων πόρων, που σκοπό έχει να ανατρέψει πάγια κεκτημένα, θυσιάζοντας τα πιο ευάλωτα κοινωνικά στρώματα στον βωμό μιας στρεβλής ιδέας για την ανάπτυξη και την πρόοδο, με γνώμονα το κέρδος.

Στον αντίποδα της δεξιάς βιο-(θανατο)πολιτικής, το πρόγραμμα του ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ. –σημαντικό μέρος του οποίου ζυμώθηκε στη βάση των προτάσεων της «δεξαμενής σκέψης» που πλαισίωσε τον πρόεδρο Αλέξη Τσίπρα– θέτει το κοινωνικό κράτος στον πυρήνα μιας ουσιαστικά σύγχρονης δημοκρατικής διακυβέρνησης, που κυρίαρχο μέλημά της έχει την εξασφάλιση της κοινωνικής δικαιοσύνης και του δικαιώματος στο «ευ ζην» για όλους τους πολίτες αδιακρίτως.

Συμπλέοντας με τις προγραμματικές θέσεις πολλών αριστερών κομμάτων της Ευρώπης, ο ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ. προτάσσει την ουσιαστική κατοχύρωση, στο νομοθετικό και πρακτικό πεδίο, των βασικών δημόσιων και κοινωνικών αγαθών που ανταποκρίνονται στα «κοινά αγαθά» της ανθρωπότητας. Η υγεία, η παιδεία, η ενέργεια, το περιβάλλον/κλίμα, το νερό, η σίτιση, η στέγαση, ο πολιτισμός είναι αγαθά που οφείλουν να παραμείνουν αποσυνδεδεμένα από τη λογική της αγοράς.

Κύριος στόχος εδώ είναι η θεσμική προστασία του δημοκρατικού κοινωνικού κεκτημένου, που προϋποθέτει την οριοθέτηση και ρύθμιση της αγοράς στα αντίστοιχα πεδία, με επίκεντρο το δημόσιο συμφέρον. Βασικά εργαλεία είναι:

Ο επαναπροσδιορισμός της έννοιας και του ρόλου των δημόσιων υπηρεσιών: η αποτελεσματικότητα, η ευελιξία, η καινοτομία, η αναβάθμιση μέσω εξειδικευμένου επιστημονικού και ανθρώπινου δυναμικού, ο σχεδιασμός και η στελέχωση με διαφάνεια και αξιοκρατία, η αξιοποίηση της γνώσης και των δεξιοτήτων ιδίως των νέων επιστημόνων είναι μερικές από τις λέξεις-κλειδιά.

● Η επαναφορά και νομοθετική κατοχύρωση του δημόσιου χαρακτήρα/καθεστώτος των επιχειρήσεων κοινής ωφέλειας, με γνώμονα το δημόσιο συμφέρον.

● Η δημιουργία ανεξάρτητων αρχών για την εποπτεία των αντίστοιχων αγαθών και υπηρεσιών.

● Η προστασία των κοινωνικών δικαιωμάτων και η κοινωνική μέριμνα.

Από τους επιμέρους τομείς στους οποίους εστιάζει το πρόγραμμα, η δημόσια δωρεάν υγεία και η δημόσια δωρεάν παιδεία αποτελούν μείζονα προτεραιότητα, καθώς υπήρξαν τα κύρια «θύματα» της δεξιάς αντιμεταρρύθμισης. Ως προς την πρώτη, η ενίσχυση και η χρηματοδότηση –ουσιαστική επανίδρυση– του ΕΣΥ, με προσλήψεις μόνιμου ιατρικού και νοσηλευτικού προσωπικού και παροχή των αναγκαίων υποδομών, η εξασφάλιση της δωρεάν πρόσβασης στις παροχές υγείας για όλους/ες, η δημιουργία δημόσιων πρωτοβάθμιων δομών υγείας, ιδίως στις απομακρυσμένες περιοχές, με πρόβλεψη για επαρκή στελέχωσή τους, η υποστήριξη της έρευνας για νέα, καινοτόμα φάρμακα και θεραπείες είναι μερικές μόνο από τις κομβικές δράσεις που καλείται να αναλάβει ο ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ.

Ο τομέας της παιδείας αποτελεί τα τελευταία χρόνια προνομιακό πεδίο έκφρασης μιας μερκαντιλιστικής θεώρησης της κοινωνίας (βλ. δηλώσεις Μητσοτάκη για το «αδιανόητο μονοπώλιο» των δημόσιων πανεπιστημίων) αλλά και επιβολής μιας συστημικής βίας, με αποκορύφωμα την ίδρυση πανεπιστημιακής αστυνομίας. Είναι επιτακτική ανάγκη η νομοθετική θωράκιση των κεκτημένων της δημόσιας παιδείας σε όλες τις βαθμίδες, με αντικατάσταση του «νόμου Κεραμέως» (οι διατάξεις του οποίου στοιχειοθετούν σειρά παραβιάσεων του ευρωπαϊκού και διεθνούς δικαίου, σύμφωνα με το Ακαδημαϊκό Δίκτυο RACSE-ANESC) από ένα νέο νομοθετικό πλαίσιο για τα ΑΕΙ, σύμφωνο με το Σύνταγμα και το διεθνές κεκτημένο, κατάργηση οποιασδήποτε μορφής διδάκτρων στα πανεπιστήμια, κατάργηση της πανεπιστημιακής αστυνομίας και κατοχύρωση του ασύλου, κατοχύρωση της δημοκρατικής λειτουργίας του πανεπιστημίου, με σεβασμό στις αρχές του κράτους δικαίου.

Οι λέξεις δεν είναι ουδέτερες. Στα κούφια επιρρήματα της άλλης πλευράς, η Αριστερά αντιτείνει σήμερα μια πολιτική πρόταση ουσιαστικά σύγχρονη, προοδευτική, συμπεριληπτική και ρεαλιστική, με μέτρο τον άνθρωπο και την κοινωνία.

* Αν. κοσμήτορας Σχολής Νομικών, Πολιτικών και Κοινωνικών Επιστημών Πανεπιστημίου Sorbonne Paris Nord, μέλος της «δεξαμενής σκέψης» του προέδρου του ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ.