Στρατηγική επιλογή ή τακτική κίνηση;

Η ευρωπαϊκή προοπτική της Τουρκίας είναι ένα δύσκολο ταξίδι που ξεκίνησε το 1963 με την υπογραφή στην Αγκυρα της Συμφωνίας Σύνδεσης με την Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα. Τον Μάιο του 2004, ο τότε πρωθυπουργός της Τουρκίας Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, καλεσμένος του κολεγίου St John’s της Οξφόρδης, εκφωνούσε μια ομιλία με τίτλο «Γιατί η Ευρωπαϊκή Ενωση χρειάζεται την Τουρκία». Ο Ερντογάν υποσχόταν με βεβαιότητα ότι θα έκανε τις ευρωπαϊκές αξίες «αξίες της Αγκυρας» και έστελνε ένα ελπιδοφόρο μήνυμα πως η Τουρκία θα προχωρούσε σε δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις, βελτιώνοντας την κατάσταση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και επιτυγχάνοντας οικονομική ανάπτυξη. Κατάφερε να πείσει την Ευρωπαϊκή Ενωση και στις 3 Οκτωβρίου 2005 ξεκινούσαν οι ενταξιακές διαπραγματεύσεις. Λίγα χρόνια αργότερα, ένας «άλλος Ερντογάν» της εσωστρέφειας άρχισε να απομακρύνει την Τουρκία από την ΕΕ και τη Δύση γενικότερα και να την οδηγεί σε μια ιδιαίτερη ουδετερότητα και σε μια άκρως προβληματική σχέση με το ΝΑΤΟ (βλ. ρωσική εισβολή στην Ουκρανία).

Περίπου 20 χρόνια μετά την έναρξη ενταξιακών διαπραγματεύσεων με τις Βρυξέλλες και μετά τη νίκη του στις πρόσφατες εκλογές, ο τούρκος πρόεδρος θέλει να βγάλει τη χώρα του από την απομόνωση και την οικονομική κρίση. Χρειάζεται άμεσα 200 δισεκατομμύρια σε ξένα κεφάλαια και πρέπει επειγόντως να βελτιώσει τις σχέσεις με την Ευρώπη και τη Δύση. Είναι υποχρεωμένος να προχωρήσει σε τριπλή διαπραγμάτευση - παζάρι. Στην οικονομία, στο γεωπολιτικό επίπεδο (ΗΠΑ - ΕΕ) και στο εσωτερικό, όπου κατά τη διάρκεια της πρόσφατης προεκλογικής περιόδου κορυφώθηκε η σύγκρουση του «ερντογανισμού» με τον «μετακεμαλισμό». Τα οικονομικά προβλήματα είναι ο μεγάλος αντίπαλός του και εδώ λαϊκισμοί και εθνικισμοί δεν έχουν θέση.

Στο διεθνές γίγνεσθαι, η «γεωπολιτική τύχη» της Τουρκίας θα είναι το δυνατό χαρτί του Ερντογάν προκειμένου να διαδραματίσει πρωταγωνιστικό ρόλο στον νέο διπολισμό ΗΠΑ - Κίνας. Αναζητά μια νέα εθνική αυτοδυναμία στον νέο αιώνα της Τουρκικής Δημοκρατίας και έχει επενδύσει πολλά στη νίκη του απέναντι στον κεμαλισμό, με την οποία ξεκίνησε την άσκηση της εξουσίας, αλλά και στην πρόσφατη επικράτησή του απέναντι στον «μετακεμαλισμό». Ολα τα παραπάνω συνδέονται με το κομβικό ερώτημα αν μπορεί να υπάρξει η Τουρκία χωρίς τη Δύση ή μακριά από τη Δύση και τις ΗΠΑ. Η όποια ισχύς και επιρροή της Τουρκίας στην ευρύτερη περιφέρεια συνδέεται με το γεγονός ότι είναι μέλος του ΝΑΤΟ και υποψήφια προς ένταξη στην ΕΕ. Από την άλλη πλευρά, οι ΗΠΑ μόνο ως επικεφαλής της Δύσης μπορούν να διατηρήσουν τη βαρύτητα που έχουν σήμερα. Οσο για την ΕΕ, χρειάζεται μια νέα στρατηγική διαχείρισης της Τουρκίας, η οποία θα περνάει μέσα από την τελωνειακή ένωση.

Τέλος, στα ελληνοτουρκικά, όπως έδειξε και η πρόσφατη συνάντηση Μητσοτάκη - Ερντογάν στο Βίλνιους, ένας ισχυρός Ερντογάν από τη μια πλευρά και μια ισχυρή κυβέρνηση Μητσοτάκη με κυρίαρχη την παρουσία του Πρωθυπουργού από την άλλη θα μπορέσουν πιο εύκολα να κινηθούν στην κατεύθυνση της εξομάλυνσης των διμερών σχέσεων. Ομως η ελληνική θέση πρέπει να είναι σαφής και να έχει στρατηγικό ειρμό.

Το πράσινο φως που φαίνεται να έδωσε ο Ερντογάν στην ένταξη της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ και η όλη παρουσία του στη Σύνοδο Κορυφής της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας σηματοδοτούν μια επανεκκίνηση με τη Δύση, η οποία περνάει μέσα από την ανανέωση της ευρωπαϊκής προοπτικής της Τουρκίας. Προς αυτή την κατεύθυνση είναι απαραίτητα ο διάλογος και η εμπιστοσύνη. Σύντομα θα φανεί αν πρόκειται για στρατηγική επιλογή ή τακτική κίνηση της Αγκυρας.