Ο Επιθεωρητής

Όταν το 2007 ιδρύθηκε στην Ιταλία το Δημοκρατικό Κόμμα (το οποίο διαδέχθηκε το Αριστερό Δημοκρατικό Κόμμα, που είχε διαδεχθεί το Ιταλικό Κομμουνιστικό Κόμμα) επιλέχθηκε, ως μέθοδος νομιμοποίησης και μαζικοποίησης του νέου σχήματος, η εκλογή του πρώτου του ηγέτη με μια ανοιχτή ψηφοφορία. Δικαίωμα συμμετοχής είχε κάθε πολίτης, αρκεί να πλήρωνε ένα πολύ μικρό τίμημα. Και το αποτέλεσμα ήταν εντυπωσιακό: 3,5 εκατομμύρια άνθρωποι πλημμύρισαν τα εκλογικά τμήματα εκλέγοντας τον Βάλτερ Βελτρόνι με μια εντυπωσιακή πλειοψηφία, 75%. Θρίαμβος! Αλλά στις γενικές εκλογές που έγιναν μόλις έξι μήνες αργότερα, το νεότευκτο κόμμα-ομπρέλα συνετρίβη από τον εκλογικό συνασπισμό του Μπερλουσκόνι, με 47% έναντι 37,5%!

Στην ιταλική αυτή εμπειρία καθρεφτίζεται μια οικουμενική τάση. Καθώς το κομματικό φαινόμενο παρακμάζει, οι πολιτικές ταυτότητες εξασθενούν και η πολιτική συμμετοχή φθίνει, όλο και περισσότερα κόμματα προσπαθούν να ανακόψουν την φθορά ανοίγοντας τις διαδικασίες τους- και ιδίως την εκλογή ηγεσίας- ώστε να προσελκύσουν το απέχον κοινό. Να θερμάνουν τους ψυχρούς. Όπου προηγουμένως η εκλογή γινόταν από στενά κομματικά όργανα άρχισε να μεταφέρεται σε όλο και ευρύτερα σώματα. Στο σύνολο των μελών. ‘Η των μελών και των εγγεγραμμένων «φίλων». ‘Η απλώς κάθε ενδιαφερόμενου πολίτη.

Τα αμερικανικά primaries εισέβαλαν έτσι στις κοινοβουλευτικές δημοκρατίες, από την Ευρώπη μέχρι την Ωκεανία. Και στην Ελλάδα, φυσικά. Την μέθοδο εισήγαγε πρώτος- πριν από τους Ιταλούς- ο Γιώργος Παπανδρέου στο ΠΑΣΟΚ το 2004. Την υιοθέτησε η ΝΔ μετά την εκλογική ήττα του 2009. Και τελευταίος την εφάρμοσε και ο ΣΥΡΙΖΑ, μετά από μια ήττα και πριν την επόμενη, το 2022.

Οι οπαδοί της μεθόδου, την υπερασπίζονται στο όνομα της δημοκρατίας, της μεταφοράς ισχύος από τις πολιτικές ελίτ και τις κομματικές γραφειοκρατίες στις κοινότητες των ομοϊδεατών, από την κομματική κλεισούρα στον αναζωογονητικό, ελεύθερο αέρα. Οι επικριτές της έλεγαν πάντα ότι αυτό που μοιάζει δημοκρατικό μπορεί να αποδειχθεί περιοριστικό της εσωκομματικής δημοκρατίας, αφού δίνει υπερβολική ισχύ στον εκλεγμένο αρχηγό. Ότι αυτό που μοιάζει ενισχυτικό της συμμετοχής μπορεί να αποδειχθεί υπονομευτικό του νοήματος της πολιτικής ένταξης, αφού το αφοσιωμένο μέλος και ο τυχαίος περαστικός έχουν ίσα δικαιώματα. Και ότι, στο τέλος, ενισχύει τις κυρίαρχες τάσεις «προσωποποίησης», «μιντιοποίησης» και «εικονοποίησης» της πολιτικής- ενισχύοντας φαινόμενα α λα Τραμπ.

Η ανομολόγητη σκοπιμότητα (ή ελπίδα), βέβαια, είναι πως η επιλογή από ένα ευρύ σώμα θα δώσει στον «λαοπρόβλητο» αρχηγό ένα πλεονέκτημα στην επόμενη εκλογική μάχη, στην διεκδίκηση της εξουσίας. Μόνο που μια πρόσφατη αναλυτική μελέτη, που κατέγραψε την εμπειρία πολλών χωρών την τελευταία δεκαετία, έδειξε ότι τα κόμματα που υιοθετούν την μέθοδο των primaries, μετά από μια εκλογική ήττα, συνηθέστερα χάνουν παρά κερδίζουν την επόμενη εκλογική αναμέτρηση. Και συνηθέστατα επιλέγουν «εκλογικά ακατάλληλους» αρχηγούς. Οι περιπτώσεις Κόρμπιν είναι πιο συχνές από τις περιπτώσεις Μητσοτάκη.

Αλλά όλη αυτή η συζήτηση, όσο κι αν ανακυκλώνεται, ελάχιστο νόημα έχει. Το ρεύμα δεν γυρίζει πίσω. Η επιστροφή από τα ανοιχτά εκλογικά σώματα στις κλειστές κομματικές συνάξεις είναι τόσο ρεαλιστική, όπως έγραφε ο Χαρίδημος Τσούκας, όσο και η επαναφορά της ποδιάς στα σχολεία. Ο ΣΥΡΙΖΑ, λοιπόν, είναι μάλλον υποχρεωμένος να ζήσει με το σύστημα που του επέβαλε, για προφανείς λόγους, ο πρώην αρχηγός του, όσο κι αν σόκαρε τα στελέχη του η ύστερη συνειδητοποίηση ότι το σύστημα αυτό δεν προβλέπει κανένα φίλτρο όχι μόνον ως προς το ποιος δικαιούται να εκλέγει. Μα ούτε καν ως προς το ποιος δικαιούται να εκλεγεί. Κι έτσι προκύπτει το πρωτοφανές: Να είναι φαβορί για την ηγεσία ενός κόμματος κάποιος που δεν πρόλαβε καλά-καλά να γίνει μέλος του.

Αλλά, προφανώς, το ζήτημα που θέτει το φαινόμενο Κασσελάκη δεν είναι θέμα μεθόδου επιλογής αρχηγού. Είναι θέμα ουσίας. Η σαρωτική του διάβαση από την δημόσια σκηνή, το επικοινωνιακό του blitzkrieg, η πολιτική του εκτόξευση και η επιλογή του από 66.000 ψηφοφόρους την περασμένη Κυριακή (ότι κι αν γίνει αύριο) καθρεφτίζουν την κρίση ενός κομματικού οργανισμού, που μετά την φαουστική συμφωνία που του έδωσε την ευκαιρία να διεκδικήσει την εξουσία και να κυβερνήσει, δυσκολεύεται ακόμη να μεταβολίσει την εμπειρία του αυτή. Και μετεωρίζεται ανάμεσα στην παλιά αριστερή ψυχή του και μια εκδοχή κυνικής μετάλλαξής της. Αλλά η ευκολία με την οποία εκπόρθησε την αξιωματική αντιπολίτευση ο Κασσελάκης δεν αφορά μόνον τον ΣΥΡΙΖΑ. Καθρεφτίζει κι ένα ευρύτερο πρόβλημα του πολιτικού, κομματικού συστήματος.

«Το ελληνικό πολιτικό σύστημα», έλεγε ο Ευάγγελος Βενιζέλος, «καθηλώνει την κοινωνία, η κοινωνία υποεκπροσωπείται, έχουμε ένα κομματικό σύστημα το οποίο είναι στενότερο του εύρους των προβλημάτων και στενότερο του εύρους της κοινωνίας». Αυτής της «στενότητας» εκδήλωση και προϊόν είναι το φαινόμενο Κασσελάκη. Προϊόν, αλλά όχι αντίδοτο φυσικά. Επιδεινώνει, ευτελίζει ίσως, πάντως δεν θεραπεύει το πρόβλημα της «υποεκπροσώπησης».

Με αυτήν την έννοια, όσοι, μετέχοντες της δημόσιας σφαίρας, περιγελούν τον ΣΥΡΙΖΑ για τα σημερινά του παθήματα, θα πρέπει να θυμούνται την φοβερή φράση που, προς το τέλος του θεατρικού «Επιθεωρητή» του, βάζει ο Γκόγκολ στα χείλη του εξαπατημένου Έπαρχου της μικρής, επαρχιακής ρωσικής πόλης, όταν αποκαλύπτεται ότι εκείνος που νόμισαν ότι είναι ο τρομερός και παντοδύναμος Επιθεωρητής από την Πετρούπολη, τον υποδέχθηκαν με δέος και του παρέδωσαν εξουσία, καρδιά και πορτοφόλι, δεν ήταν παρά ένας περαστικός απατεώνας, κάποιος Χλεστακώφ: «Τι γελάτε έτσι;», φωνάζει στους συμπολίτες του που τον κοροϊδεύουν. «Με τον ίδιο σας τον εαυτό γελάτε».