Eνας πλανήτης σε πετρελαϊκή ανασφάλεια
H ενεργειακή προσκόλληση στα κοιτάσματα της Mέσης Aνατολής τροφοδοτεί σενάρια ύφεσης, αλλά και ιδέες για απεξάρτηση από τον μαύρο χρυσό
Ελίζα Παπαδάκη, Η Καθημερινή, Δημοσιευμένο: 2004-05-23
Η πρόσφατη μεγάλη αύξηση στις διεθνείς τιμές του πετρελαίου δεν έχει προκαλέσει για την ώρα σοβαρές ανησυχίες στις κυβερνήσεις και τους αναλυτές των ανεπτυγμένων χωρών.
Μπορεί ξεπερνώντας τα 41,5 δολάρια το βαρέλι το πετρέλαιο να έχει φθάσει σε νέα ιστορικά ύψη, όπως όμως όλοι σπεύδουν να επισημάνουν, πρόκειται για μέγιστες ονομαστικές τιμές, καθώς σε πραγματικούς όρους βρισκόμαστε σήμερα στο μισό περίπου των τιμών της δεύτερης πετρελαϊκής κρίσης το 1979. Η αβεβαιότητα παραμένει ωστόσο. Κανείς δεν μπορεί να προβλέψει ποια θα είναι η παραπέρα εξέλιξη, καθώς η έντονα ανοδική τάση διαρκεί πάνω από ένα χρόνο τώρα και οι αιτίες της παραμένουν ισχυρές: η κατάσταση στη Μέση Ανατολή είναι εκρηκτική, η παγκόσμια ζήτηση αυξάνεται (ταχύτερα φέτος από όλα τα προηγούμενα χρόνια, σύμφωνα με τελευταίες εκτιμήσεις τον Μάιο από το Διεθνές Γραφείο Ενέργειας), από τις αναπτυσσόμενες χώρες ιδίως, με πρώτη την Κίνα, και οι χώρες παραγωγοί πιέζονται να αντισταθμίσουν την υποτίμηση του δολαρίου, στο οποίο αποτιμάται το πετρέλαιο, για να διατηρήσουν τα έσοδά τους. Εφόσον οι τιμές του πετρελαίου εξακολουθήσουν να ανεβαίνουν, θα σπρώξουν την παγκόσμια οικονομία στην ύφεση, και στο ενδεχόμενο αυτό ήδη έχουν αναφερθεί οικονομολόγοι, όπως ο Πολ Κρούγκμαν.
Το ακριβό πετρέλαιο σήμερα αποτελεί όμως και ένα χρήσιμο έναυσμα για να επανεξετασθεί συνολικά η μακροχρόνια ενεργειακή προοπτική σε παγκόσμια κλίμακα. Δύο καθοριστικά και αλληλένδετα ζητήματα προβάλλει ο καθηγητής στο Κολούμπια και διευθυντής του Ινστιτούτου της Γης Τζέφρεϊ Σαξ: την επικίδυνα αυξανόμενη εξάρτηση από το πετρέλαιο της Μέσης Ανατολής και τις αλλαγές που προκαλεί στο κλίμα του πλανήτη η εντεινόμενη παραγωγή ενέργειας από ορυκτά καύσιμα. Μη θεωρώντας οικονομικά ρεαλιστική την εγκατάλειψή τους, ο Σαξ επιμένει ωστόσο στην ανάγκη διεθνούς συνεργασίας για την ανάπτυξη τεχνολογιών για την εναποθήκευση του διοξειδίου του άνθρακα, ώστε να πάψει να εκπέμπεται στην ατμόσφαιρα, και για τη χρήση εναλλακτικών πηγών ενέργειας.
Αν ο Τζέφρεϊ Σαξ εύλογα σαρκάζει τις αμερικανικές προσδοκίες ότι η στρατιωτική επέμβαση στο Ιράκ θα οδηγούσε σε πτώση τις τιμές του πετρελαίου, αξιοσημείωτη είναι η ανάλογη τοποθέτηση σήμερα ενός από τους βασικούς συντελεστές κατάρτισης των πολεμικών σεναρίων τις παραμονές της αμερικανοβρετανικής εισβολής στο Ιράκ, του μελετητή του Κέντρου Στρατηγικών και Διεθνών Μελετών της Ουάσιγκτον CSIS Αντονι Κόρντμαν. Τα σενάρια εκείνα, υπενθυμίζεται, έδιναν μόλις 5-10% πιθανότητες να έχουμε σήμερα τιμές 40 δολαρίων το βαρέλι, στη δυσμενέστερη για τις ΗΠΑ εξέλιξη των στρατιωτικών επιχειρήσεων, και πιθανότητες 40-60% οι τιμές να έχουν πέσει στα 20 δολάρια από το φθινόπωρο του 2003 (FORUM 26.1.2003). Από εκτεταμένη νεότερη μελέτη του Κόρντμαν, που στηρίζεται κυρίως στις αναλύσεις και τις προβολές του Διεθνούς Γραφείου Ενέργειας (ΙΕΑ) και του Γραφείου Πληροφοριών για την Ενέργεια (ΕΙΑ) του υπουργείου Ενέργειας των ΗΠΑ και δημοσιεύεται σε σχέδιο στην ιστοσελίδα του CSIS, καταχωρούμε εδώ μόνο την πρώτη και τις δύο τελευταίες παραγράφους του πρώτου μέρους και δύο διαγράμματα, που δείχνουν την προοπτική αύξησης της παγκόσμιας εξάρτησης από τα πετρέλαια της Μέσης Ανατολής τα επόμενα 25 χρόνια. Η γεωπολιτική ανάλυση που ακολουθεί, με την ανάδειξη των απειλών για την ασφάλεια του εφοδιασμού της παγκόσμιας, και ιδίως της αμερικανικής, οικονομίας με πετρέλαιο, έμμεσα στηρίζει τη μακροχρόνια στρατιωτική παρουσία των ΗΠΑ στην περιοχή. Μια πρώτη προσέγγιση στις οικονομικές επιπτώσεις στην Ευρωζώνη από την αύξηση των τιμών του πετρελαίου επιχείρησε την περασμένη εβδομάδα η Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Οι ευρωπαϊκές χώρες είναι πλέον λιγότερο ευάλωτες χάρη στη μείωση της έντασης ενέργειας στις οικονομίες τους από τη δεκαετία του 1970 (όχι όμως τα νέα κράτη - μέλη της Ε.Ε.), και οι τιμές του πετρελαίου, όπως διαμορφώνονται μέχρι τώρα, προβλέπεται να έχουν δυσμενή επίδραση στη μεγέθυνση και στον πληθωρισμό, αλλά περιορισμένη.
Μπορεί ξεπερνώντας τα 41,5 δολάρια το βαρέλι το πετρέλαιο να έχει φθάσει σε νέα ιστορικά ύψη, όπως όμως όλοι σπεύδουν να επισημάνουν, πρόκειται για μέγιστες ονομαστικές τιμές, καθώς σε πραγματικούς όρους βρισκόμαστε σήμερα στο μισό περίπου των τιμών της δεύτερης πετρελαϊκής κρίσης το 1979. Η αβεβαιότητα παραμένει ωστόσο. Κανείς δεν μπορεί να προβλέψει ποια θα είναι η παραπέρα εξέλιξη, καθώς η έντονα ανοδική τάση διαρκεί πάνω από ένα χρόνο τώρα και οι αιτίες της παραμένουν ισχυρές: η κατάσταση στη Μέση Ανατολή είναι εκρηκτική, η παγκόσμια ζήτηση αυξάνεται (ταχύτερα φέτος από όλα τα προηγούμενα χρόνια, σύμφωνα με τελευταίες εκτιμήσεις τον Μάιο από το Διεθνές Γραφείο Ενέργειας), από τις αναπτυσσόμενες χώρες ιδίως, με πρώτη την Κίνα, και οι χώρες παραγωγοί πιέζονται να αντισταθμίσουν την υποτίμηση του δολαρίου, στο οποίο αποτιμάται το πετρέλαιο, για να διατηρήσουν τα έσοδά τους. Εφόσον οι τιμές του πετρελαίου εξακολουθήσουν να ανεβαίνουν, θα σπρώξουν την παγκόσμια οικονομία στην ύφεση, και στο ενδεχόμενο αυτό ήδη έχουν αναφερθεί οικονομολόγοι, όπως ο Πολ Κρούγκμαν.
Το ακριβό πετρέλαιο σήμερα αποτελεί όμως και ένα χρήσιμο έναυσμα για να επανεξετασθεί συνολικά η μακροχρόνια ενεργειακή προοπτική σε παγκόσμια κλίμακα. Δύο καθοριστικά και αλληλένδετα ζητήματα προβάλλει ο καθηγητής στο Κολούμπια και διευθυντής του Ινστιτούτου της Γης Τζέφρεϊ Σαξ: την επικίδυνα αυξανόμενη εξάρτηση από το πετρέλαιο της Μέσης Ανατολής και τις αλλαγές που προκαλεί στο κλίμα του πλανήτη η εντεινόμενη παραγωγή ενέργειας από ορυκτά καύσιμα. Μη θεωρώντας οικονομικά ρεαλιστική την εγκατάλειψή τους, ο Σαξ επιμένει ωστόσο στην ανάγκη διεθνούς συνεργασίας για την ανάπτυξη τεχνολογιών για την εναποθήκευση του διοξειδίου του άνθρακα, ώστε να πάψει να εκπέμπεται στην ατμόσφαιρα, και για τη χρήση εναλλακτικών πηγών ενέργειας.
Αν ο Τζέφρεϊ Σαξ εύλογα σαρκάζει τις αμερικανικές προσδοκίες ότι η στρατιωτική επέμβαση στο Ιράκ θα οδηγούσε σε πτώση τις τιμές του πετρελαίου, αξιοσημείωτη είναι η ανάλογη τοποθέτηση σήμερα ενός από τους βασικούς συντελεστές κατάρτισης των πολεμικών σεναρίων τις παραμονές της αμερικανοβρετανικής εισβολής στο Ιράκ, του μελετητή του Κέντρου Στρατηγικών και Διεθνών Μελετών της Ουάσιγκτον CSIS Αντονι Κόρντμαν. Τα σενάρια εκείνα, υπενθυμίζεται, έδιναν μόλις 5-10% πιθανότητες να έχουμε σήμερα τιμές 40 δολαρίων το βαρέλι, στη δυσμενέστερη για τις ΗΠΑ εξέλιξη των στρατιωτικών επιχειρήσεων, και πιθανότητες 40-60% οι τιμές να έχουν πέσει στα 20 δολάρια από το φθινόπωρο του 2003 (FORUM 26.1.2003). Από εκτεταμένη νεότερη μελέτη του Κόρντμαν, που στηρίζεται κυρίως στις αναλύσεις και τις προβολές του Διεθνούς Γραφείου Ενέργειας (ΙΕΑ) και του Γραφείου Πληροφοριών για την Ενέργεια (ΕΙΑ) του υπουργείου Ενέργειας των ΗΠΑ και δημοσιεύεται σε σχέδιο στην ιστοσελίδα του CSIS, καταχωρούμε εδώ μόνο την πρώτη και τις δύο τελευταίες παραγράφους του πρώτου μέρους και δύο διαγράμματα, που δείχνουν την προοπτική αύξησης της παγκόσμιας εξάρτησης από τα πετρέλαια της Μέσης Ανατολής τα επόμενα 25 χρόνια. Η γεωπολιτική ανάλυση που ακολουθεί, με την ανάδειξη των απειλών για την ασφάλεια του εφοδιασμού της παγκόσμιας, και ιδίως της αμερικανικής, οικονομίας με πετρέλαιο, έμμεσα στηρίζει τη μακροχρόνια στρατιωτική παρουσία των ΗΠΑ στην περιοχή. Μια πρώτη προσέγγιση στις οικονομικές επιπτώσεις στην Ευρωζώνη από την αύξηση των τιμών του πετρελαίου επιχείρησε την περασμένη εβδομάδα η Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Οι ευρωπαϊκές χώρες είναι πλέον λιγότερο ευάλωτες χάρη στη μείωση της έντασης ενέργειας στις οικονομίες τους από τη δεκαετία του 1970 (όχι όμως τα νέα κράτη - μέλη της Ε.Ε.), και οι τιμές του πετρελαίου, όπως διαμορφώνονται μέχρι τώρα, προβλέπεται να έχουν δυσμενή επίδραση στη μεγέθυνση και στον πληθωρισμό, αλλά περιορισμένη.
