Τι ήταν η «Μεταπολίτευση»;

Τον Ιούλιο του 1974 δεν έχουμε να κάνουμε μόνο με την «πτώση της χούντας» ούτε με την «αποκατάσταση της δημοκρατίας». Οι ιδέες αυτές και τα ερμηνευτικά αυτά σχήματα επικράτησαν στις ανοιχτές διαβουλεύσεις της δημόσιας πολιτικής σφαίρας, αλλά δεν απέκτησαν ποτέ τη θεωρητική δυναμική της ριζικής ερμηνείας του ίδιου του πράγματος, που είναι η πολιτική συγκρότηση της ελληνικής κοινωνίας μετά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.

Στην πρώτη περίοδο της «Μεταπολίτευσης» (1974 – 1981) αναλαμβάνεται η πρωτοβουλία από τον τότε πρωθυπουργό Κων/νο Καραμανλή να «αναγνωριστεί» το ΚΚΕ ως πολιτικό κόμμα, το οποίο μετέχει στις εκλογικές και κοινοβουλευτικές διαδικασίες. Ωστόσο όμως ο ίδιος διστάζει να προχωρήσει στη ριζοσπαστική λύση του προβλήματος που αναφέρεται στην πολιτική διαχείριση του εμφυλίου πολέμου. Φαίνεται πως στη συνείδηση της πολιτικής ηγεσίας εκείνης της εποχής κερδίζει έδαφος η ιδέα, σύμφωνα με την οποία η λήθη του εμφυλίου πολέμου θα επέλθει σταδιακά στο πλαίσιο της ανείπωτης «φυσικής ιστορίας».

Κορυφαίοι όμως ιστορικοί επιστήμονες (όπως π.χ. ο Γερμανός Hans-Ulrich Wehler, ο οποίος απεβίωσε πρόσφατα) τονίζουν ότι τα ιστορικά βιώματα των κοινωνικών συλλογικοτήτων δεν υφίστανται την ίδια συνειδησιακή επεξεργασία που γνωρίζουν στο επίπεδο της ατομικής αυτοβιογραφίας οι προσωπικές εμπειρίες. Η συνειδησιακή επεξεργασία του εμφυλίου πολέμου σε πολιτικό επίπεδο παραμένει ημιτελής, μολονότι, εκ των πραγμάτων, αποτελούσε την πρωταρχική προϋπόθεση για τη νέα πολιτική συγκρότηση της ελληνικής κοινωνίας.

Η διαμόρφωση των πραγματολογικών συνθηκών για την εμφάνιση της «Μεταπολίτευσης» ανάγεται τελικά σ’ ένα «κατασκευαστικό λάθος», το οποίο συνίσταται στη διαπίστωση ότι δεν εκπονήθηκε πολιτικό σχέδιο συνειδησιακής επεξεργασίας του εμφυλίου πολέμου. Μετά το 1981 ο Ανδρέας Παπανδρέου αναλαμβάνει την πρωτοβουλία να «κάψει τους φακέλους».

Τι σημαίνει αυτό; Σημαίνει ότι με μεγάλη καθυστέρηση (τριάντα χρόνια μετά το τέλος του εμφυλίου πολέμου) η πολιτική ηγεσία του τόπου μας κάνει ένα πρώτο δειλό βήμα συνειδησιακής συμφιλίωσης. Οι δημόσιες εμπειρίες, τα ατομικά βιώματα, οι προσωπικές αφηγήσεις διαπλέκονται με τα πολιτικά αιτήματα της ελευθερίας και της δικαιοσύνης. Η ίδια η ελληνική κοινωνία ψάχνει να βρει τον εαυτό της. Οι πολίτες σ’ αυτή την κοινωνία επιδιώκουν να εξασφαλίσουν για τον εαυτό τους και την οικογένειά τους τη δική τους ευδαιμονία. Οι πολιτικοί με την ιδιαίτερη χαρισματική ικανότητά τους επιδίδονται στο επίπονο έργο τους να κατασκευάσουν το «πελατειακό κράτος».

Κατά την περίοδο 1981-1996, η πολιτική συγκρότηση της ελληνικής κοινωνίας ανάγεται στην αρχή του «λαϊκισμού». Στο σημείο αυτό και για τον γράφοντα και για τον αναγνώστη χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή. Ο όρος «λαϊκισμός» χρησιμοποιήθηκε και τότε, χρησιμοποιείται και σήμερα στην επιχειρηματολογία της δημόσιας σφαίρας με αρνητική νοηματική δυναμική. Στη δημοσιογραφική χρήση του το νόημά του εξαντλείται στην υιοθέτηση πρακτικών, οι οποίες εξειδικεύουν την πολιτική χωρίς διαμεσολαβήσεις με αποκλειστικό σκοπό να ικανοποιήσουν συμφέροντα και βλέψεις του λαού εν γένει.

Στην πολιτική φιλοσοφία το νόημα του όρου είναι εντελώς διαφορετικό. Με τον όρο «λαϊκισμός» νοούνται μία σειρά από πρακτικές, οι οποίες μετατρέπουν τον άμορφο λαό σε συλλογικό πολιτικό υποκείμενο. Κάτι τέτοιο συνέβη κατά την περίοδο της «Μεταπολίτευσης», η οποία εκτείνεται από το 1981 έως το 1996. Κατά τα 15 αυτά χρόνια συντελούνται δύο μείζονα γεγονότα, τα οποία αναφέρονται ευθέως στην πολιτική συγκρότηση της ελληνικής κοινωνίας.

Πρώτον, συνεχίζεται έστω και με δειλά βήματα η πολιτική διαχείριση και η συνειδησιακή επεξεργασία του εμφυλίου πολέμου και, δεύτερον, ο «λαός» εντάσσεται στις πολιτικές διαδικασίες ως πολιτικώς δρων. Μπορεί ο «λαϊκισμός» να καθίσταται η πρώτη αρχή πολιτικής συγκρότησης της ελληνικής κοινωνίας, επειδή όμως ο δημόσιος εξορθολογισμός παραμένει στα σπάργανα οι πελατειακές σχέσεις αποκτούν το πάνω χέρι.

Η Τρίτη φάση της «Μεταπολίτευσης» εκτείνεται από το 1996 μέχρι το 2009-10, οπότε και τίθεται σε εφαρμογή το τεχνοκρατικό πρόγραμμα «διάσωσης της χώρας», όπως με χιουμοριστική ευστροφία ονομάστηκαν τα μνημόνια. Κατά την περίοδο αυτή η πολιτική συγκρότηση της ελληνικής κοινωνίας ανάγεται εξ ολοκλήρου σ’ αυτό που στην πολιτική φιλοσοφία ονομάζουμε «μετα-πολιτική». Με τον όρο αυτό εννοούμε μία σειρά από πρακτικές, οι οποίες στο πλαίσιο μίας πολιτικής μορφής ζωής που λειτουργεί στη βάση της τυπικής δημοκρατίας, οι πολιτικές αποφάσεις λαμβάνονται σε κλειστούς κύκλους και οι πολιτικές πράξεις θεμελιώνονται με φονταμενταλιστικό τρόπο.

Και επιπλέον στο πλαίσιο της «μετα-πολιτικής» η ίδια η πολιτική από μέθοδο μέσω της οποίας εξασφαλίζεται η ευδαιμονία των πολιτών (όπως δέχεται ο Αριστοτέλης) μετατρέπεται σε αστυνομικό, ελεγκτικό μηχανισμό είσπραξης εσόδων για τον κρατικό μηχανισμό. Η περιώνυμη υποτίμηση του εθνικού νομίσματος (επί Σημίτη) δεν ήταν παρά μία ελεγκτική επιχείρηση των συνειδήσεων και των πράξεων των ελλήνων πολιτών.

Η συνειδησιακή επεξεργασία του εμφυλίου πολέμου σε πολιτικό επίπεδο σταμάτησε μετά το 1989 (μετά την «πτώση του τείχους» και την κατάρρευση του «υπαρκτού σοσιαλισμού»). Η ελληνική κοινωνία συνεχίζει την ιστορική πορεία της και κατά την τελευταία φάση της «Μεταπολίτευσης» (1996-2009-10) λαμβάνει την απόφαση (μέσω της τότε πολιτικής ηγεσίας) να ενταχθεί στην ευρωπαϊκή νομισματική ένωση. Και πράγματι γίνεται μέλος της ΟΝΕ. Δηλαδή εντάσσεται στην Οικονομική και Νομισματική Ενωση (ΟΝΕ) της Ευρωπαϊκής Ενωσης.

Η ένταξή της όμως αυτή δεν έχει προετοιμαστεί ούτε σε συνειδησιακό (πνευματικό) επίπεδο ούτε σε οικονομικό (υλικό) επίπεδο. Τα αποτελέσματα αυτής της ένταξης τα βρίσκουμε μπροστά μας. Το τέλος της «Μεταπολίτευσης» συμπίπτει με την αρχή μίας μακραίωνης, όπως φαίνεται στον ιστορικό ορίζοντα, φάσης υπαρξιακής αυτοαναφοράς της ελληνικής κοινωνίας. Με τον δικό της τρόπο η ελληνική κοινωνία ως πνευματική οντότητα και ως πολιτική συλλογικότητα κατάφερε πολλά πράγματα στην ιστορική πορεία της μετά το τέλος του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου. Οι ιστορικές προοπτικές της εξαρτώνται από τις συνειδησιακές δυνατότητες της πολιτικής ηγεσίας της. Η νέα ιστορική φάση τού «μετά» μόλις αρχίζει.………