Το ζήτημα των ισοδυνάμων

Από την αρχή της κρίσης αλλά κυρίως από το 2012 ο όρος “ισοδύναμα” έχει εγκατασταθεί στο δημόσιο λόγο. Μόνον η είσοδος αυτού του όρου, μόνον η σκέψη πως είναι αναγκαία μία στοιχειωδώς συγκεκριμένη και επεξεργασμένη πρόταση προς ταυτόχρονη επίλυση του δημοσιονομικού προβλήματος και ανακούφιση των πιο αδύναμων συνιστά πρόοδο για το ελληνικό πολιτικό σύστημα.

Μέχρι το ξέσπασμα της κρίσης το ελληνικό πολιτικό σύστημα κατέφευγε σε δανεισμό προς ικανοποίηση δημοσιονομικών αναγκών και διαρκή ενσωμάτωση στο κράτος διαφόρων αιτημάτων συντεχνιακής φύσης. Εξυπηρετούσε τη μερικότητα συμφερόντων έναντι του δημοσίου συμφέροντος, καθώς ήταν κεντρικός ο ρόλος των ομάδων συμφερόντων και των ομάδων πίεσης στην οικονομική μηχανική της μεταπολίτευσης και τις κοινωνικές λειτουργίες αυτής. Η ευκολία πρόσβασης σε φθηνό δανεισμό ήρε κάθε εξωτερικό και εσωτερικό καταναγκασμό και έδωσε την ευχέρεια αλόγιστων δαπανών σε κάθε κυβέρνηση παρά τους χαλαρούς περιορισμούς του συμφώνου σταθερότητας. Η ικανοποίηση αιτημάτων με ρυθμίσεις που αφορούσαν ολόκληρες ομάδες συνέβαλε σε αυτό, που δίκαια ονομάστηκε κατακερματισμένο θεσμικό συνονθύλευμα και αφορά το κράτος και τη μειωμένη ικανότητά του να σχεδιάσει στρατηγικά δημόσιες πολιτικές.

Η άκριτη ενσωμάτωση πληθώρας αιτημάτων στο κράτος με τη μορφή προνομιακής μεταχείρισης και ευνοϊκών ρυθμίσεων διαμόρφωσε σχεδόν ένα αδιαπέραστο πλέγμα συμφερόντων, καθιστώντας με τον τρόπο αυτό το πολιτικό κόστος αλλαγής πολλαπλάσιο αυτού της στασιμότητας.

Η απώλεια αυτής της ευχέρειας εντός του μνημονίου, όπου η δημοσιονομική πολιτική είναι σφιχτή και σχεδιάζεται με μεσοπρόθεσμο ορίζοντα, έφερε την έννοια των ισοδυνάμων. Τα περισσότερα κόμματα του ευρωπαϊκού προσανατολισμού εισήγαγαν αυτή τη διάσταση στα προγράμματά τους προσπαθώντας να προτείνουν εναλλακτικά μέτρα, δικαιότερα και αποτελεσματικότερα, έναντι αυτών του μνημονίου. Βέβαια τα αντιμνημονιακά κόμματα δεν μπήκαν καθόλου ούτε σε αυτή τη βάσανο, μιας και εκτιμούσαν πως με το πλεόνασμα του πολιτικού βολονταρισμού τους και το ηθικό πλεονέκτημά τους έναντι των “προδοτών” θα γέμιζαν τα δημόσια ταμεία και ως άλλοι Ναζωραίοι θα τάιζαν με τρία ψωμιά και πέντε ψάρια όλη την κοινωνία. Σήμερα όλοι πλέον αποδέχονται επί της αρχής τη λογική των ισοδυνάμων και κόπτονται για την εύρεση των καταλληλότερων.

Θα περίμενε κανείς, εφόσον η λογική των ισοδυνάμων είναι κοινά αποδεκτή σχεδόν από το σύνολο του δημοκρατικού κομματικού τόξου, έστω και τώρα -με καθυστέρηση τεσσάρων ετών- να προωθηθούν ορισμένα προς αντικατάσταση άλλων καταφανώς άδικων ρυθμίσεων. Εδώ όμως βρίσκονται ο πυρήνας του προβλήματος και η γενεσιουργός αιτία της ακινησίας.

Ισοδύναμα υπάρχουν, αλλά, εάν εφαρμοστούν, θα ανατρέψουν τις προνομιακές ρυθμίσεις ομάδων πίεσης, ομάδων συμφερόντων και συντεχνιών. Ισοδύναμα υπάρχουν, αλλά ξηλώνουν όλο το άδικο κοινωνικό πλέγμα και επιβαρύνουν όσους μέχρι σήμερα κατάφερναν να προστατευτούν μέσω της αυξημένης πολιτικής επιρροής. Ισοδύναμα υπάρχουν, αλλά, εάν εφαρμοστούν, θα συμπαρασύρουν τον τρόπο με τον οποίο δομούνται και συνέχονται τα κόμματα εξουσίας, θα αλλάξουν συθέμελα το πολιτικό σύστημα και ενδεχομένως και τη δημόσια διοίκηση.

Υποσύνολο των αναγκαίων μεγάλων αλλαγών σε κράτος και οικονομία είναι η εφαρμογή των ισοδυνάμων που κατανέμουν δικαιότερα τα βάρη αλλά και τα όποια μελλοντικά οφέλη. Η αέναη συζήτηση που γίνεται για την ανάγκη μεταρρυθμίσεων είναι πλην εξαιρέσεων προσχηματική. Κανείς δεν θέλει να πάρει ξεκάθαρη θέση υπέρ τους, διότι θα μεταβάλει παγιωμένες καταστάσεις. Πόσο δε μάλλον όταν σήμερα πλειοψηφούν δυνάμεις ιδεοληπτικές, αποκομμένες από κάθε ευρωπαϊκή και διεθνή πραγματικότητα, πιστές σε σχήματα και δόγματα του πρώτου μισού του 20ού αιώνα.

Παράδειγμα για τα ανωτέρω η επιβολή ΦΠΑ στην εκπαίδευση και η παρωδία επιβολής και κατάργησής του. Οι επιλογές, όπως αυτές σχηματοποιήθηκαν μέσα από τη διαπραγμάτευση, ήταν δύο, με την εναλλακτική να αφορά την επιβολή ΦΠΑ στο μοσχαρίσιο κρέας. Ανάμεσα σε αυτές τις δύο προτιμήθηκε η επιβάρυνση της εκπαίδευσης, παρότι η εκπαίδευση εν γένει αποτελεί το καλύτερο εργαλείο ανοδικής κοινωνικής κινητικότητας, το αποτελεσματικότερο μονοπάτι αποφυγής της φτώχειας. Αντί αυτής μοσχαρίσιο κρέας.