Πολιτικός απολογισμός του 2005 στον κόσμο και στην Eλλάδα
Κώστας Μποτόπουλος, Τα Νέα, Δημοσιευμένο: 2006-01-02
Τα τρία μεγάλα σε δημοσιότητα και επιπτώσεις γεγονότα του 2005 - η τρομοκρατική επίθεση στο Λονδίνο, ο τυφώνας Κατρίνα και το «όχι» στο ευρωπαϊκό Σύνταγμα - δίνουν το μέτρο μιας χρονιάς γενικής υποχώρησης της δημοκρατίας, περιορισμού των ελευθεριών και, στη χώρα μας, αποκαθήλωσης των ψευδαισθήσεων για δυναμική αλλαγή.
Τον χορό των μαύρων σύννεφων σέρνει η πιο δυνατή χώρα του κόσμου, έναν μόλις χρόνο μετά την επανεκλογή τού πιο μανιχαϊστή προέδρου που γνώρισε στην ιστορία της. Ο «πόλεμος για την ειρήνη» στο Ιράκ αποδεικνύεται μια μεγάλη χαίνουσα πληγή, τόσο από ανθρωπιστική άποψη (με δεκάδες θύματα την ημέρα) όσο και από πολιτική («λάθος αίτια» παραδέχτηκε ακόμα και ο ίδιος ο διατάκτης του). Ακόμα σοβαρότερο είναι ότι «συμπληρώθηκε» φέτος από μια σειρά πρωτόγνωρων παραβιάσεων θεμελιωδών δικαιωμάτων με βασανιστήρια ύποπτων για τρομοκρατία κρατουμένων, διατεταγμένες και συστηματικές παρακολουθήσεις πολιτών, επιθέσεις στο δικαίωμα έκφρασης, κάμψεις του ιδιωτικού και δημοσίου απορρήτου, μυστικές διαμετακομιδές μέσω της Air CIA, άσκηση πιέσεων για σκλήρυνση του διεθνούς κατασταλτικού οπλοστασίου, εξόφθαλμα ιδεολογική συντηρητικοποίηση του Ανωτάτου Δικαστηρίου. Σε τέτοιο βαθμό που η «σύγκρουση των πολιτισμών» να απειλεί περισσότερο από ποτέ να ξεσπάσει, αλλά γύρω από το ερώτημα πόση συρρίκνωση μπορεί να αντέξει η δημοκρατία στη χώρα που μιλά για τη δημοκρατία στο όνομα όλων των άλλων.
Αλλά και η Ευρώπη - ενωμένη ή μη - κόντεψε ν’ αγγίξει τον πάτο. Δίπλα στη συνεχιζόμενη αδυναμία ανάπτυξης και αναζωογόνησης, το χρόνιο έλλειμμα ηγεσίας και τις μεγάλες διαφορές μεταξύ των κρατών-μελών, δύο πολιτικά Βατερλώ - ο ενταφιασμός του κοινού Συντάγματος μετά το «όχι» της Γαλλίας και της Ολλανδίας και η μηδενική πρόοδος της προεδρίας Μπλερ, της μόνης που είχε φανεί να καταλαβαίνει το μέγεθος των προβλημάτων και το είδος των προκλήσεων - αφήνουν πίσω τους μια πανίσχυρη γραφειοκρατία-φύλακα ενός κενού κελύφους, μια αποστρέφουσα το βλέμμα κοινή γνώμη και μια ένδεια προσεγγίσεων και λύσεων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η οριακή συμφωνία επί του προϋπολογισμού, που εμφανίστηκε ως επιτυχία, ενώ είναι ακριβώς ο θρίαμβος της αποσπασματικής και εθνοκεντρικής αντιμετώπισης, του ελάχιστου κοινού παρονομαστή (ανάλογα δε αντιμετωπίστηκαν, σε παγκόσμιο επίπεδο, οι συμφωνίες για το διεθνές εμπόριο και το περιβάλλον). Παράλληλα, όλες οι πιθανές «ατμομηχανές» της ενοποίησης μένουν σβηστές λόγω οικονομικής ή ηθικής κρίσης: κρίσης ταυτότητας στη Γαλλία, αποτελεσματικότητας στη Γερμανία, βούλησης συνεργασίας στη Μεγάλη Βρετανία, πίστης στην ίδια την πολιτική στην Ιταλία.
Διευρύνοντας τον κύκλο, ο θρησκευτικός και εθνοτικός φονταμενταλισμός όχι μόνο δεν υποχώρησε αλλά και βρήκε, στον νέο πρόεδρο του Ιράν, έναν επίσημο όσο και αποφασισμένο ζηλωτή. Τα αντίβαρα λείπουν: η Κίνα γίνεται γοργά ένας κολοσσός χωρίς δημοκρατία, η Ρωσία φθείρει ολοένα περισσότερο τη δημοκρατία της και ασπάζεται τον πιο άγριο καπιταλισμό, η Βραζιλία έχει τη δύναμη των νιάτων της αλλά περνά μόλις τώρα τις παιδικές αρρώστιες της δημοκρατίας, η Ινδία παράγει χωρίς να το καρπώνεται ανάλογα σε βιοτικό επίπεδο. Οι φυσικές καταστροφές πολλαπλασιάζονται, όχι χωρίς προειδοποίηση, αλλά η φτώχεια και η υποβάθμιση του περιβάλλοντος συνεχίζουν να αντιμετωπίζονται μόνο με φοβικά αντανακλαστικά και άδεια λόγια. Ένας νέου είδους συντηρητικός λαϊκισμός, πιο ύπουλος από του Μπους, ρίχνει ρίζες σε όλες τις γωνιές της Γης: από τους δίδυμους της «τάξης και της ασφάλειας» στην Πολωνία ώς τον σαμουράι της εικόνας Κοϊζούμι, την κατάρρευση της Πορτοκαλή Επανάστασης του Γιούσενκο στην Ουκρανία, τη ραγδαία υποχώρηση της ανεκτικότητας στην Ολλανδία, την άρνηση ανοίγματος στους καιρούς από τον νέο Πάπα. Εστίες αντίστασης υπάρχουν, στην Ιρλανδία και στην Ισπανία, στη Λατινική Αμερική, σε λίγους μήνες στην Ιταλία, δεν δίνουν όμως τον τόνο.
Έναν τόνο που στη χώρα μας χρωματίζεται από την απογοήτευση. Οπισθοδρόμηση παντού: στις οικονομικές επιδόσεις, στη διεθνή απήχηση, στο παράδειγμα της ηγεσίας, στον δημόσιο λόγο (μνημείο αλαζονικής ηθικολογίας), στις ψευδεπίγραφες μεταρρυθμίσεις, στην αυτοπεποίθηση των πολιτών αλλά, πάνω απ’ όλα, στις ελευθερίες τους: παρεμβάσεις στη Δικαιοσύνη, συλλήψεις χωρίς νόμιμες διαδικασίες, αυξημένη αστυνόμευση και συρρικνωμένη ιδιωτικότητα, επιστροφή των φρονηματικών διώξεων, κοροϊδία των θεσμών και του ίδιου του Συντάγματος (που τη μια η κυβέρνηση το υπερασπιζόταν εναντίον της «κακής Ευρώπης», την άλλη το κατέλυε για να την ευχαριστήσει και τώρα θα το αναθεωρήσει κιόλας προς άγνωστη κατεύθυνση). Μια Ελλάδα απρόσωπη, κλειστή, εκδικητική, με δέος αντί για ιδέες, που ανεπαίσθητα, αλλά τόσο απτά, παίρνει έναν δρόμο από τον οποίο γίνεται όλο και πιο δύσκολο να ξεκολλήσει.
Τον χορό των μαύρων σύννεφων σέρνει η πιο δυνατή χώρα του κόσμου, έναν μόλις χρόνο μετά την επανεκλογή τού πιο μανιχαϊστή προέδρου που γνώρισε στην ιστορία της. Ο «πόλεμος για την ειρήνη» στο Ιράκ αποδεικνύεται μια μεγάλη χαίνουσα πληγή, τόσο από ανθρωπιστική άποψη (με δεκάδες θύματα την ημέρα) όσο και από πολιτική («λάθος αίτια» παραδέχτηκε ακόμα και ο ίδιος ο διατάκτης του). Ακόμα σοβαρότερο είναι ότι «συμπληρώθηκε» φέτος από μια σειρά πρωτόγνωρων παραβιάσεων θεμελιωδών δικαιωμάτων με βασανιστήρια ύποπτων για τρομοκρατία κρατουμένων, διατεταγμένες και συστηματικές παρακολουθήσεις πολιτών, επιθέσεις στο δικαίωμα έκφρασης, κάμψεις του ιδιωτικού και δημοσίου απορρήτου, μυστικές διαμετακομιδές μέσω της Air CIA, άσκηση πιέσεων για σκλήρυνση του διεθνούς κατασταλτικού οπλοστασίου, εξόφθαλμα ιδεολογική συντηρητικοποίηση του Ανωτάτου Δικαστηρίου. Σε τέτοιο βαθμό που η «σύγκρουση των πολιτισμών» να απειλεί περισσότερο από ποτέ να ξεσπάσει, αλλά γύρω από το ερώτημα πόση συρρίκνωση μπορεί να αντέξει η δημοκρατία στη χώρα που μιλά για τη δημοκρατία στο όνομα όλων των άλλων.
Αλλά και η Ευρώπη - ενωμένη ή μη - κόντεψε ν’ αγγίξει τον πάτο. Δίπλα στη συνεχιζόμενη αδυναμία ανάπτυξης και αναζωογόνησης, το χρόνιο έλλειμμα ηγεσίας και τις μεγάλες διαφορές μεταξύ των κρατών-μελών, δύο πολιτικά Βατερλώ - ο ενταφιασμός του κοινού Συντάγματος μετά το «όχι» της Γαλλίας και της Ολλανδίας και η μηδενική πρόοδος της προεδρίας Μπλερ, της μόνης που είχε φανεί να καταλαβαίνει το μέγεθος των προβλημάτων και το είδος των προκλήσεων - αφήνουν πίσω τους μια πανίσχυρη γραφειοκρατία-φύλακα ενός κενού κελύφους, μια αποστρέφουσα το βλέμμα κοινή γνώμη και μια ένδεια προσεγγίσεων και λύσεων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η οριακή συμφωνία επί του προϋπολογισμού, που εμφανίστηκε ως επιτυχία, ενώ είναι ακριβώς ο θρίαμβος της αποσπασματικής και εθνοκεντρικής αντιμετώπισης, του ελάχιστου κοινού παρονομαστή (ανάλογα δε αντιμετωπίστηκαν, σε παγκόσμιο επίπεδο, οι συμφωνίες για το διεθνές εμπόριο και το περιβάλλον). Παράλληλα, όλες οι πιθανές «ατμομηχανές» της ενοποίησης μένουν σβηστές λόγω οικονομικής ή ηθικής κρίσης: κρίσης ταυτότητας στη Γαλλία, αποτελεσματικότητας στη Γερμανία, βούλησης συνεργασίας στη Μεγάλη Βρετανία, πίστης στην ίδια την πολιτική στην Ιταλία.
Διευρύνοντας τον κύκλο, ο θρησκευτικός και εθνοτικός φονταμενταλισμός όχι μόνο δεν υποχώρησε αλλά και βρήκε, στον νέο πρόεδρο του Ιράν, έναν επίσημο όσο και αποφασισμένο ζηλωτή. Τα αντίβαρα λείπουν: η Κίνα γίνεται γοργά ένας κολοσσός χωρίς δημοκρατία, η Ρωσία φθείρει ολοένα περισσότερο τη δημοκρατία της και ασπάζεται τον πιο άγριο καπιταλισμό, η Βραζιλία έχει τη δύναμη των νιάτων της αλλά περνά μόλις τώρα τις παιδικές αρρώστιες της δημοκρατίας, η Ινδία παράγει χωρίς να το καρπώνεται ανάλογα σε βιοτικό επίπεδο. Οι φυσικές καταστροφές πολλαπλασιάζονται, όχι χωρίς προειδοποίηση, αλλά η φτώχεια και η υποβάθμιση του περιβάλλοντος συνεχίζουν να αντιμετωπίζονται μόνο με φοβικά αντανακλαστικά και άδεια λόγια. Ένας νέου είδους συντηρητικός λαϊκισμός, πιο ύπουλος από του Μπους, ρίχνει ρίζες σε όλες τις γωνιές της Γης: από τους δίδυμους της «τάξης και της ασφάλειας» στην Πολωνία ώς τον σαμουράι της εικόνας Κοϊζούμι, την κατάρρευση της Πορτοκαλή Επανάστασης του Γιούσενκο στην Ουκρανία, τη ραγδαία υποχώρηση της ανεκτικότητας στην Ολλανδία, την άρνηση ανοίγματος στους καιρούς από τον νέο Πάπα. Εστίες αντίστασης υπάρχουν, στην Ιρλανδία και στην Ισπανία, στη Λατινική Αμερική, σε λίγους μήνες στην Ιταλία, δεν δίνουν όμως τον τόνο.
Έναν τόνο που στη χώρα μας χρωματίζεται από την απογοήτευση. Οπισθοδρόμηση παντού: στις οικονομικές επιδόσεις, στη διεθνή απήχηση, στο παράδειγμα της ηγεσίας, στον δημόσιο λόγο (μνημείο αλαζονικής ηθικολογίας), στις ψευδεπίγραφες μεταρρυθμίσεις, στην αυτοπεποίθηση των πολιτών αλλά, πάνω απ’ όλα, στις ελευθερίες τους: παρεμβάσεις στη Δικαιοσύνη, συλλήψεις χωρίς νόμιμες διαδικασίες, αυξημένη αστυνόμευση και συρρικνωμένη ιδιωτικότητα, επιστροφή των φρονηματικών διώξεων, κοροϊδία των θεσμών και του ίδιου του Συντάγματος (που τη μια η κυβέρνηση το υπερασπιζόταν εναντίον της «κακής Ευρώπης», την άλλη το κατέλυε για να την ευχαριστήσει και τώρα θα το αναθεωρήσει κιόλας προς άγνωστη κατεύθυνση). Μια Ελλάδα απρόσωπη, κλειστή, εκδικητική, με δέος αντί για ιδέες, που ανεπαίσθητα, αλλά τόσο απτά, παίρνει έναν δρόμο από τον οποίο γίνεται όλο και πιο δύσκολο να ξεκολλήσει.
