Ο «έντιμος συμβιβασμός» των Κυπρίων
Κυριάκος Πιερίδης, Η Εφημερίδα των Συντακτών, Δημοσιευμένο: 2021-12-24
Το 2021 κλείνει αφήνοντας την κοινωνία της Κύπρου –και στις δυο Κοινότητες που τις χωρίζει η γραμμή κατοχής– να αισθάνεται πιο έντονα το κενό στις προσπάθειες για την επίλυση του Κυπριακού. Επί μισό αιώνα τρεις γενιές Κυπρίων βιώνουν τις συνέπειες της de facto διαίρεσης, αλλά το πρόβλημα δεν έχει στεγανοποιηθεί, όπως αρκετοί πιστεύουν.
Ορισμένοι Κύπριοι πολιτικοί αποκρύβουν τη δική τους ευθύνη για τις επιλογές που έκαναν αφήνοντας τον χρόνο να περνά άσκοπα. Εσχάτως συνηθίζουν να αποδίδουν στον λαό «αδιαφορία» και εμμονή σε θέσεις που αν δεν «δικαιωθούν», δεν θα στηρίξουν μια συναινετική λύση όπως είναι η Ομοσπονδία.
Το ακριβώς αντίθετο φαίνεται να έχει συμβεί, ιδίως τα τελευταία 5 χρόνια, σύμφωνα με τη μεγάλη δημοσκόπηση που είδε το φως της δημοσιότητας («Καθημερινή» Κύπρου, Symmetron Market Research, 19/12). Η δημοσκόπηση έδωσε μια ακτινογραφία για το πώς οι Κύπριοι αντιλαμβάνονται τα αποτελέσματα της συσσωρευμένης αβεβαιότητας: οι συνομιλίες υπό τον ΟΗΕ έχουν παραλύσει, οι εντάσεις αυξάνονται και η κατάσταση αυτή δεν προκαλεί ούτε αδιαφορία ούτε περιχαράκωση. Εχει προκαλέσει την αξιοσημείωτη μετατόπιση της κοινής γνώμης προς πιο μετριοπαθείς και ρεαλιστικές προσεγγίσεις στο Κυπριακό.
Σύμφωνα με τα στοιχεία της δημοσκόπησης, οι Ελληνοκύπριοι επιλέγουν συνειδητά τη Διζωνική Δικοινοτική Ομοσπονδία (ΔΔΟ) απαντώντας στο ερώτημα «ποιον θεωρείται έντιμο συμβιβασμό»: ΔΔΟ (51%), παραμονή τους status quo (17%), χαλαρή Ομοσπονδία (11%), ενιαίο κράτος (9%), δυο κράτη (8%). Τα ευρήματα της έρευνας αυτής μάλλον προκαλούν έκπληξη στο Προεδρικό γιατί συνιστούν κόλαφο για την πολιτική Αναστασιάδη. Επί σειρά ετών, ιδίως μετά το 2017 και το ναυάγιο στο Κραν Μοντανά, ο πρόεδρος Ν. Αναστασιάδης εισήγαγε στον δημόσιο διάλογο άλλες μορφές λύσης. Τέτοιες ήταν κάποια μορφής συμφωνημένη διχοτόμηση, όπως αποκάλυψε σε συνέντευξή του ο Αρχιεπίσκοπος Χρυσόστομος, μια «αποκεντρωμένη» ή «χαλαρή» Ομοσπονδία, το περιεχόμενο της οποίας μέχρι σήμερα είναι αδιευκρίνιστο ή, όπως ανακοίνωσε πρόσφατα, η επιστροφή στο Σύνταγμα του 1960, δηλαδή το «ενιαίο κράτος».
Τίποτε από όλα αυτά δεν έχει αποκτήσει νόημα και αξία στο μυαλό των πολιτών και μόνο περιθωριακή στήριξη έχουν από την κοινή γνώμη. Η καταγεγραμμένη πολιτικά άποψη «να μείνουμε όπως είμαστε», δηλαδή παραμονή του status quo και δύο κράτη, συγκεντρώνει αθροιστικά 25% και είναι σταθερή σε σχέση με τις ιστορικές επιδόσεις της. Τι συνέβη και οι Ελληνοκύπριοι έχουν τόσο ταρακουνηθεί;
H κοινή γνώμη φαίνεται να αντιλαμβάνεται ότι το Κυπριακό έπαψε να είναι στατικό πρόβλημα. Αυτό προειδοποιεί ο γενικός γραμματέας του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες λέγοντας ότι «το status quo δεν είναι πλέον βιώσιμο». Εχει επιβεβαιωθεί στην πράξη, αφού οι πολίτες βλέπουν τις συνθήκες που έχουν διαμορφωθεί στις θάλασσες (ΑΟΖ) και στο Βαρώσι. Η κατάσταση γίνεται μη διαχειρίσιμη χωρίς συμφωνία επίλυσης και μετατρέπεται σε μια μόνιμη συγκρουσιακή διχοτόμηση. Από την επιδείνωση αυτή, οι Ελληνοκύπριοι έχουν να καταβάλουν πολύ βαρύ τίμημα, ίσως ανάλογο με αυτό που ήδη πληρώνουν οι Τουρκοκύπριοι, χάνοντας τη διακριτή ταυτότητά τους ως μια μικρή κοσμική και φιλοευρωπαϊκή Κοινότητα στο τουρκικό έθνος.
Στην παρούσα συγκυρία, η στροφή της κυπριακής κοινής γνώμης προς τη μετριοπάθεια και τον συμβιβασμό της ΔΔΟ αποκτά ειδική σημασία ενόψει των διεργασιών για τις προεδρικές εκλογές του 2023. Η δεύτερη θητεία του προέδρου Ν. Αναστασιάδη έχει συνδεθεί με την απόλυτη στασιμότητα στις συνομιλίες του ΟΗΕ και την όξυνση (Βαρώσι, ΑΟΖ, νεκρά ζώνη). Η θητεία αυτή θα εκπνεύσει σε 14 μήνες.
Αυτό σημαίνει ότι από την επομένη των γιορτών η Κύπρος εισέρχεται σε προεκλογική περίοδο. Ηδη ο πρόεδρος του κυβερνώντος κόμματος ΔΗΣΥ, Αβέρωφ Νεοφύτου, έχει κινήσει τις κομματικές διαδικασίες να είναι υποψήφιος για την προεδρία της Δημοκρατίας στις 10/1/2022, ωθώντας και την αντιπολίτευση να επιταχύνει. Το λεγόμενο «αντι-oμοσπονδιακό» μέτωπο βρίσκει υποψήφιο από το περιθώριο, αλλά μπορεί να εκφραστεί και από το ακροδεξιό ΕΛΑΜ.
Τα γεγονότα πιέζουν τα μικρά και μεσαία κόμματα που συντηρούν μια σκληρή και άκαμπτη γραμμή στο Κυπριακό να πάρουν θέση. Τον Ιανουάριο προβλέπονται επίσης διαδοχικές επαφές μεταξύ ΑΚΕΛ και ΔΗΚΟ. Θα φανεί αν υπάρχει έδαφος για συνεργασία, αλλά το Κυπριακό θα είναι η πλέον καθοριστική παράμετρος. Δεν θα είναι αρκετό να συνεργαστούν με αόριστες περιγραφές για «λειτουργική Ομοσπονδία με το… σωστό περιεχόμενο».
Τα γεγονότα πιέζουν τον Αβέρωφ Νεοφύτου να ξεκαθαρίσει και έναντι του Ν. Χριστοδουλίδη, αφού ο νυν ΥΠΕΞ στηρίζεται εμμέσως από το Προεδρικό να διατηρεί προεδρικές φιλοδοξίες και τη θέση του στο προνομιακό πόστο. Από την παραμονή των Χριστουγέννων (βιντεογραφημένο μήνυμα 22/12) ο Αβέρωφ Νεοφύτου αποφάσισε να χαράξει «κληριδική» γραμμή για να αποκτήσει τη συνεκτικότητα που έχασε με τη σιωπή και τη στήριξη που έδωσε επί χρόνια στις επιλογές του Ν. Αναστασιάδη στο Κυπριακό.
Θα χρειαστεί όμως να πείσει σε μια σειρά από ζητήματα που άφησε να καλλιεργηθούν για αρκετό χρόνο και εντός του ΔΗΣΥ, βάζοντας στο περιθώριο τα στελέχη της πάλαι ποτέ μετριοπαθούς και κεντροδεξιάς σχολής. Το αποτύπωμα που αφήνει είναι έντονο στον τρόπο διακυβέρνησης. Ορισμένοι υπουργοί και υψηλόβαθμα κομματικά στελέχη δεν το έκρυψαν άλλωστε. Αλλοι με δήθεν ρεαλισμό αποστασιοποιούνταν από την Ομοσπονδία, άλλοι μιλούσαν για «καθαρές λύσεις», δηλαδή διχοτόμηση, άλλοι για άλλες συγκεκαλυμμένες εκδοχές διαχωρισμού με τον Βορρά στήνοντας κάγκελα και συρματοπλέγματα στην πράσινη γραμμή. Πολλούς τους ένωνε η εξουσία, φτάνει η ελληνοκυπριακή ελίτ –δηλαδή οι ίδιοι– να διατηρήσει την εξουσία του αναγνωρισμένου κράτους της Κύπρου.
Στην πράξη, η κοινή γνώμη εμφανίζεται να διαψεύδει τους υπολογισμούς αυτούς. Διαψεύδει επίσης το αφήγημα που έστησε το σύστημα εξουσίας Προεδρικού - ΔΗΣΥ, το οποίο επί 5 χρόνια δούλεψε πολύ προς την κατεύθυνση αυτή μέσα από τα κυρίαρχα ΜΜΕ.
Η προσγείωση των πολιτών στην εφικτή επιλογή για να γυρίσει η Κύπρος σελίδα φαίνεται και από τις προϋποθέσεις βάσει των οποίων εξετάζουν τον «έντιμο συμβιβασμό» της ΔΔΟ.
Το μέγιστο ζητούμενο για τους Ελληνοκύπριους είναι η αποχώρηση των τουρκικών στρατευμάτων (76%), η κατάργηση των εγγυήσεων και δικαιώματος επέμβασης της Τουρκίας (56%) και η επιστροφή σημαντικών εδαφών (41%). Πολύ χαμηλά είναι οι διαλογισμοί και οι φοβίες που καλλιεργούν ο ίδιος ο πρόεδρος Ν. Αναστασιάδης και οι υποστηρικτές του για παράλυση του κράτους, βέτο των Τουρκοκυπρίων στην πολιτική ισότητα ή την ανάμειξή τους στην καθημερινότητα. Τίποτα από όλα αυτά δεν αντισταθμίζουν τη σαφή κατεύθυνση που δίνουν οι Ελληνοκύπριοι στην έρευνα της «Καθημερινής», που είναι ταυτόσημη με το Πλαίσιο Γκουτέρες (Κραν Μοντανά, 30 Ιουνίου 2017) για κατάληξη σε στρατηγική συμφωνία.
Μεγάλο ποσοστό Κυπρίων, εξάλλου, συμμερίζεται τη θέση ότι η υπόθεση φυσικό αέριο θα είναι εφικτή ύστερα από χρόνια (44%). Μόνο μετά τη λύση του Κυπριακού, σημειώνουν άλλοι (21%), καθηλώνοντας στο 14% αυτούς που πιστεύουν στην πολιτική Αναστασιάδη, ότι «σύντομα θα επωφεληθούμε». Για πρώτη φορά γίνεται επίσης ευθεία κριτική προς τον Κύπριο πρόεδρο για τις δικές του ευθύνες στη διάλυση της προοπτικής επίλυσης. Ενα ισχυρό ποσοστό, το 36% των ερωτηθέντων, θεωρεί υπαίτιους τους Ελληνοκύπριους και την ηγεσία τους για τη μη επίλυση του Κυπριακού. Αλλο 6% αυθόρμητα επιρρίπτει προσωπική ευθύνη στον Νίκο Αναστασιάδη. Φυσιολογικά, βέβαια, το 78% των Κυπρίων θεωρεί πως την κύρια ευθύνη για τη μη πρόοδο στις προσπάθειες για λύση του Κυπριακού έχει η Τουρκία.
Ορισμένοι Κύπριοι πολιτικοί αποκρύβουν τη δική τους ευθύνη για τις επιλογές που έκαναν αφήνοντας τον χρόνο να περνά άσκοπα. Εσχάτως συνηθίζουν να αποδίδουν στον λαό «αδιαφορία» και εμμονή σε θέσεις που αν δεν «δικαιωθούν», δεν θα στηρίξουν μια συναινετική λύση όπως είναι η Ομοσπονδία.
Το ακριβώς αντίθετο φαίνεται να έχει συμβεί, ιδίως τα τελευταία 5 χρόνια, σύμφωνα με τη μεγάλη δημοσκόπηση που είδε το φως της δημοσιότητας («Καθημερινή» Κύπρου, Symmetron Market Research, 19/12). Η δημοσκόπηση έδωσε μια ακτινογραφία για το πώς οι Κύπριοι αντιλαμβάνονται τα αποτελέσματα της συσσωρευμένης αβεβαιότητας: οι συνομιλίες υπό τον ΟΗΕ έχουν παραλύσει, οι εντάσεις αυξάνονται και η κατάσταση αυτή δεν προκαλεί ούτε αδιαφορία ούτε περιχαράκωση. Εχει προκαλέσει την αξιοσημείωτη μετατόπιση της κοινής γνώμης προς πιο μετριοπαθείς και ρεαλιστικές προσεγγίσεις στο Κυπριακό.
Σύμφωνα με τα στοιχεία της δημοσκόπησης, οι Ελληνοκύπριοι επιλέγουν συνειδητά τη Διζωνική Δικοινοτική Ομοσπονδία (ΔΔΟ) απαντώντας στο ερώτημα «ποιον θεωρείται έντιμο συμβιβασμό»: ΔΔΟ (51%), παραμονή τους status quo (17%), χαλαρή Ομοσπονδία (11%), ενιαίο κράτος (9%), δυο κράτη (8%). Τα ευρήματα της έρευνας αυτής μάλλον προκαλούν έκπληξη στο Προεδρικό γιατί συνιστούν κόλαφο για την πολιτική Αναστασιάδη. Επί σειρά ετών, ιδίως μετά το 2017 και το ναυάγιο στο Κραν Μοντανά, ο πρόεδρος Ν. Αναστασιάδης εισήγαγε στον δημόσιο διάλογο άλλες μορφές λύσης. Τέτοιες ήταν κάποια μορφής συμφωνημένη διχοτόμηση, όπως αποκάλυψε σε συνέντευξή του ο Αρχιεπίσκοπος Χρυσόστομος, μια «αποκεντρωμένη» ή «χαλαρή» Ομοσπονδία, το περιεχόμενο της οποίας μέχρι σήμερα είναι αδιευκρίνιστο ή, όπως ανακοίνωσε πρόσφατα, η επιστροφή στο Σύνταγμα του 1960, δηλαδή το «ενιαίο κράτος».
Τίποτε από όλα αυτά δεν έχει αποκτήσει νόημα και αξία στο μυαλό των πολιτών και μόνο περιθωριακή στήριξη έχουν από την κοινή γνώμη. Η καταγεγραμμένη πολιτικά άποψη «να μείνουμε όπως είμαστε», δηλαδή παραμονή του status quo και δύο κράτη, συγκεντρώνει αθροιστικά 25% και είναι σταθερή σε σχέση με τις ιστορικές επιδόσεις της. Τι συνέβη και οι Ελληνοκύπριοι έχουν τόσο ταρακουνηθεί;
H κοινή γνώμη φαίνεται να αντιλαμβάνεται ότι το Κυπριακό έπαψε να είναι στατικό πρόβλημα. Αυτό προειδοποιεί ο γενικός γραμματέας του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες λέγοντας ότι «το status quo δεν είναι πλέον βιώσιμο». Εχει επιβεβαιωθεί στην πράξη, αφού οι πολίτες βλέπουν τις συνθήκες που έχουν διαμορφωθεί στις θάλασσες (ΑΟΖ) και στο Βαρώσι. Η κατάσταση γίνεται μη διαχειρίσιμη χωρίς συμφωνία επίλυσης και μετατρέπεται σε μια μόνιμη συγκρουσιακή διχοτόμηση. Από την επιδείνωση αυτή, οι Ελληνοκύπριοι έχουν να καταβάλουν πολύ βαρύ τίμημα, ίσως ανάλογο με αυτό που ήδη πληρώνουν οι Τουρκοκύπριοι, χάνοντας τη διακριτή ταυτότητά τους ως μια μικρή κοσμική και φιλοευρωπαϊκή Κοινότητα στο τουρκικό έθνος.
Στην παρούσα συγκυρία, η στροφή της κυπριακής κοινής γνώμης προς τη μετριοπάθεια και τον συμβιβασμό της ΔΔΟ αποκτά ειδική σημασία ενόψει των διεργασιών για τις προεδρικές εκλογές του 2023. Η δεύτερη θητεία του προέδρου Ν. Αναστασιάδη έχει συνδεθεί με την απόλυτη στασιμότητα στις συνομιλίες του ΟΗΕ και την όξυνση (Βαρώσι, ΑΟΖ, νεκρά ζώνη). Η θητεία αυτή θα εκπνεύσει σε 14 μήνες.
Αυτό σημαίνει ότι από την επομένη των γιορτών η Κύπρος εισέρχεται σε προεκλογική περίοδο. Ηδη ο πρόεδρος του κυβερνώντος κόμματος ΔΗΣΥ, Αβέρωφ Νεοφύτου, έχει κινήσει τις κομματικές διαδικασίες να είναι υποψήφιος για την προεδρία της Δημοκρατίας στις 10/1/2022, ωθώντας και την αντιπολίτευση να επιταχύνει. Το λεγόμενο «αντι-oμοσπονδιακό» μέτωπο βρίσκει υποψήφιο από το περιθώριο, αλλά μπορεί να εκφραστεί και από το ακροδεξιό ΕΛΑΜ.
Τα γεγονότα πιέζουν τα μικρά και μεσαία κόμματα που συντηρούν μια σκληρή και άκαμπτη γραμμή στο Κυπριακό να πάρουν θέση. Τον Ιανουάριο προβλέπονται επίσης διαδοχικές επαφές μεταξύ ΑΚΕΛ και ΔΗΚΟ. Θα φανεί αν υπάρχει έδαφος για συνεργασία, αλλά το Κυπριακό θα είναι η πλέον καθοριστική παράμετρος. Δεν θα είναι αρκετό να συνεργαστούν με αόριστες περιγραφές για «λειτουργική Ομοσπονδία με το… σωστό περιεχόμενο».
Τα γεγονότα πιέζουν τον Αβέρωφ Νεοφύτου να ξεκαθαρίσει και έναντι του Ν. Χριστοδουλίδη, αφού ο νυν ΥΠΕΞ στηρίζεται εμμέσως από το Προεδρικό να διατηρεί προεδρικές φιλοδοξίες και τη θέση του στο προνομιακό πόστο. Από την παραμονή των Χριστουγέννων (βιντεογραφημένο μήνυμα 22/12) ο Αβέρωφ Νεοφύτου αποφάσισε να χαράξει «κληριδική» γραμμή για να αποκτήσει τη συνεκτικότητα που έχασε με τη σιωπή και τη στήριξη που έδωσε επί χρόνια στις επιλογές του Ν. Αναστασιάδη στο Κυπριακό.
Θα χρειαστεί όμως να πείσει σε μια σειρά από ζητήματα που άφησε να καλλιεργηθούν για αρκετό χρόνο και εντός του ΔΗΣΥ, βάζοντας στο περιθώριο τα στελέχη της πάλαι ποτέ μετριοπαθούς και κεντροδεξιάς σχολής. Το αποτύπωμα που αφήνει είναι έντονο στον τρόπο διακυβέρνησης. Ορισμένοι υπουργοί και υψηλόβαθμα κομματικά στελέχη δεν το έκρυψαν άλλωστε. Αλλοι με δήθεν ρεαλισμό αποστασιοποιούνταν από την Ομοσπονδία, άλλοι μιλούσαν για «καθαρές λύσεις», δηλαδή διχοτόμηση, άλλοι για άλλες συγκεκαλυμμένες εκδοχές διαχωρισμού με τον Βορρά στήνοντας κάγκελα και συρματοπλέγματα στην πράσινη γραμμή. Πολλούς τους ένωνε η εξουσία, φτάνει η ελληνοκυπριακή ελίτ –δηλαδή οι ίδιοι– να διατηρήσει την εξουσία του αναγνωρισμένου κράτους της Κύπρου.
Στην πράξη, η κοινή γνώμη εμφανίζεται να διαψεύδει τους υπολογισμούς αυτούς. Διαψεύδει επίσης το αφήγημα που έστησε το σύστημα εξουσίας Προεδρικού - ΔΗΣΥ, το οποίο επί 5 χρόνια δούλεψε πολύ προς την κατεύθυνση αυτή μέσα από τα κυρίαρχα ΜΜΕ.
Η προσγείωση των πολιτών στην εφικτή επιλογή για να γυρίσει η Κύπρος σελίδα φαίνεται και από τις προϋποθέσεις βάσει των οποίων εξετάζουν τον «έντιμο συμβιβασμό» της ΔΔΟ.
Το μέγιστο ζητούμενο για τους Ελληνοκύπριους είναι η αποχώρηση των τουρκικών στρατευμάτων (76%), η κατάργηση των εγγυήσεων και δικαιώματος επέμβασης της Τουρκίας (56%) και η επιστροφή σημαντικών εδαφών (41%). Πολύ χαμηλά είναι οι διαλογισμοί και οι φοβίες που καλλιεργούν ο ίδιος ο πρόεδρος Ν. Αναστασιάδης και οι υποστηρικτές του για παράλυση του κράτους, βέτο των Τουρκοκυπρίων στην πολιτική ισότητα ή την ανάμειξή τους στην καθημερινότητα. Τίποτα από όλα αυτά δεν αντισταθμίζουν τη σαφή κατεύθυνση που δίνουν οι Ελληνοκύπριοι στην έρευνα της «Καθημερινής», που είναι ταυτόσημη με το Πλαίσιο Γκουτέρες (Κραν Μοντανά, 30 Ιουνίου 2017) για κατάληξη σε στρατηγική συμφωνία.
Μεγάλο ποσοστό Κυπρίων, εξάλλου, συμμερίζεται τη θέση ότι η υπόθεση φυσικό αέριο θα είναι εφικτή ύστερα από χρόνια (44%). Μόνο μετά τη λύση του Κυπριακού, σημειώνουν άλλοι (21%), καθηλώνοντας στο 14% αυτούς που πιστεύουν στην πολιτική Αναστασιάδη, ότι «σύντομα θα επωφεληθούμε». Για πρώτη φορά γίνεται επίσης ευθεία κριτική προς τον Κύπριο πρόεδρο για τις δικές του ευθύνες στη διάλυση της προοπτικής επίλυσης. Ενα ισχυρό ποσοστό, το 36% των ερωτηθέντων, θεωρεί υπαίτιους τους Ελληνοκύπριους και την ηγεσία τους για τη μη επίλυση του Κυπριακού. Αλλο 6% αυθόρμητα επιρρίπτει προσωπική ευθύνη στον Νίκο Αναστασιάδη. Φυσιολογικά, βέβαια, το 78% των Κυπρίων θεωρεί πως την κύρια ευθύνη για τη μη πρόοδο στις προσπάθειες για λύση του Κυπριακού έχει η Τουρκία.
