Προοδευτικό ή εύτακτο Σύνταγμα;

Γιώργος Σιακαντάρης, Δημοσιευμένο: 2018-04-07

Γιώργος Σιακαντάρης
Γιώργος Σιακαντάρης
Ο κ. Τσίπρας αναφέρεται συνεχώς στην ανάγκη μιας «ουσιαστικής και προοδευτικής συνταγματικής αναθεώρησης». Ζητά ένα προοδευτικό Σύνταγμα. Δεν θα ασχοληθώ με συγκεκριμένες προτάσεις που κατατίθενται για τη συνταγματική αναθεώρηση. Δεν είμαι εξάλλου ειδικός. Αρκούμαι στο να πληροφορήσω τον αναγνώστη για δύο εξαιρετικά, επί του θέματος, άρθρα του Θανάση Διαμαντόπουλου και του Ξενοφώντα Κοντιάδη που δημοσιεύθηκαν στα «Νέα» (2.4.2018). Εκεί ο πρώτος κάνει έκκληση «για περισσότερη συνταγματική αυτοσυγκράτηση και λιγότερη συνταγματική ευρεσιτεχνία» και ο δεύτερος αναφέρεται στον κίνδυνο επιλογών «συνταγματικού λαϊκισμού».

Θα μείνω μόνο στις αναφορές του Πρωθυπουργού για προοδευτικό Σύνταγμα. Αν ήταν αυτές οι αναφορές κάποια κουτοπονηριά για να «εγκλωβίσει» το Κίνημα Αλλαγής, θα ήταν συγγνωστή η πράξη του. Ας προσέξουν στο Κίνημα. Επίσης θα ήμουν έτοιμος να τον πιστέψω, αν αντί να μας λέει ότι το κόμμα του σοσιαλδημοκρατικοποιείται και ότι δεν αμφισβητεί την αστική φιλελεύθερη δημοκρατία, μας έλεγε ότι συνεχίζει να αμφισβητεί τη φιλελεύθερη δημοκρατία, όπως κάνουν πολλοί διανοούμενοι της Νέας Αριστεράς στην Ευρώπη και πολλά ριζοσπαστικά κόμματα στη Λατινική Αμερική. Αν πάλι η άποψη αυτή ήταν έκφραση άγνοιας για το πώς διαμορφώνονται τα συντάγματα στις φιλελεύθερες αστικές δημοκρατίες, πάλι θα έπρεπε να είμαστε επιεικείς στις «λειψές» διανοητικές του αποσκευές. Δυστυχώς, εκτός από καιροσκοπισμό, ψέμα και άγνοια, αυτή του η θέση εκφράζει κάτι πολύ πιο επικίνδυνο.

Η άποψη που θέλει το Σύνταγμα να λαμβάνει θέση υπέρ του ενός ή του άλλου ηθικού, πολιτικού και θρησκευτικού δόγματος αποτελεί κίνηση εχθρική προς τον βαθύτερο αξιακό κόσμο της φιλελεύθερης αστικής δημοκρατίας. Δικαιούται βεβαίως κάποιος να ζητά κάτι τέτοιο, αλλά δεν δικαιούται την ίδια στιγμή να αυτοπροσδιορίζεται ως σοσιαλδημοκράτης ή κεντροαριστερός. Αυτή και μόνο η αναφορά του Πρωθυπουργού σε Σύνταγμα με συγκεκριμένο «ιδεολογικό» πρόσημο προδίδει ποιος και τι πραγματικά εξακολουθεί να είναι. Φαντάζεστε τον Μιτεράν να ζητούσε ένα σοσιαλιστικό σύνταγμα, τον Μπραντ ένα σοσιαλδημοκρατικό, τη Θάτσερ ένα νεοφιλελεύθερο και τη Μέρκελ ένα χριστιανοδημοκρατικό; Θα έπρεπε να σβήσουμε από το βιογραφικό τους τη φράση «δημοκρατικοί ηγέτες».

Διαφορετικά γιατί δεν δικαιούται η εκκλησιαστική μας ιεραρχία να ζητά ένα «χριστιανοορθόδοξο» Σύνταγμα; Μόνο ο Στάλιν μιλούσε για σοσιαλιστικό σύνταγμα, αλλά αυτός από ό,τι είναι παγκοίνως παραδεκτό (ή μήπως όχι;) δεν κυβερνούσε σε μια αστική φιλελεύθερη δημοκρατία, αλλά σε ένα καθεστώς που ο ίδιος και οι άνθρωποί του είχαν «και την κυβέρνηση και την εξουσία». Κυβερνούσαν σε μια δικτατορία του προλεταριάτου που λέει και το ΚΚΕ.

Οχι, δεν είμαι αφελής. Σε ταξικές και άνισες κοινωνίες - και μέχρι σήμερα μόνο τέτοιες γνωρίζουμε - δεν υπάρχει ουδετερότητα στη διαχείριση του κοινωνικού ζητήματος. Εδώ ο Πρωθυπουργός έχει δίκιο. Δεν υπάρχουν ουδέτερα συντάγματα. Το ζητούμενο όμως είναι το πώς τα συντάγματα μπορούν να προστατεύουν και να θωρακίζουν τις ελευθερίες όλων των πολιτών - πλειοψηφιών και μειοψηφιών - από την ίδια την εξουσία. Αν αυτά έχουν συγκεκριμένο «ιδεολογικό» ή «θρησκευτικό» πρόσημο, τότε δεν υπάρχουν εγγυήσεις για τα δικαιώματα των μειοψηφιών. Ο Τζον Ρολς υποστήριζε ότι η Δικαιοσύνη θα πρέπει να είναι διαμορφωμένη με τέτοιον τρόπο ώστε «να μπορεί να κερδίσει την επάλληλη συναίνεση των εύλογων, φιλοσοφικών και ηθικών δογμάτων» («Ο πολιτικός φιλελευθερισμός», μετάφραση Σπύρος Μαρκέτος, Μεταίχμιο, σελ. 317). Κατʼ αναλογία και τα συντάγματα οφείλουν να κερδίζουν την «επάλληλη συναίνεση των εύλογων δογμάτων» που προασπίζουν είτε τις ελευθερίες είτε την ισότητα θέσεων και ευκαιριών είτε και τα δύο.

Τα συντάγματα δεν αξιολογούν όλες τις αξίες που διεκδικούν θέση σε μια κοινωνία αλλά μόνο αυτές που έχουν ενοποιητική σημασία και οι οποίες βασίζονται στις αρχές του πρακτικού λόγου. Τα συντάγματα (τα δημοκρατικά βεβαίως βεβαίως) ενδιαφέρονται για τη διαμόρφωση μιας επάλληλης συναίνεσης, τα χαρακτηριστικά της οποίας συμβάλλουν στην επίτευξη ενός «επιεικούς συστήματος συνεργασίας» (εκ νέου Ρολς). Οι ιδέες της κοινωνικής συνεργασίας, του δημόσιου διαλόγου, της πολιτικής αντίληψης του ατόμου ως πυρήνα της κοινωνίας συνθέτουν το κατάλληλο ψηφιδωτό στο οποίο απεικονίζεται η πραγμάτωση της ελευθερίας και της ισότητας, με άλλα λόγια η ιδέα της «εύτακτης κοινωνίας». Τα συντάγματα στις δημοκρατίες εγγυώνται την εύτακτη και όχι την «προοδευτική» κοινωνία. Καμία πρόοδος δεν μπορεί να υπάρξει εκεί όπου οι κοινωνίες δεν είναι «εύτακτες». Μη εύτακτες κοινωνίες ήταν η τσαρική Ρωσία το 1917 και η δημοκρατία της Βαϊμάρης το 1933. Οι συνέπειες γνωστές.

Οπως η καντιανή σκέψη δεν θεμελιώνει την ηθική στην εμπειρία, αλλά στον Λόγο και στην ελευθερία, έτσι και τα συντάγματα των φιλελεύθερων δημοκρατιών θεμελιώνονται στον λόγο περί ελευθερίας και ισότητας και όχι στα πολιτικά «δόγματα». Υποστηρίζω, μεταφέροντας στο συνταγματικό πλαίσιο, τις απόψεις του Καντ για την ηθική και του Ρολς για τη δικαιοσύνη, ότι καθήκον ενός συντάγματος σε δημοκρατική χώρα είναι η εξασφάλιση της «εύτακτης κοινωνίας». Αυτό συμβαίνει μόνο όταν το σύνταγμα μετατρέπει σε ατομικό-ηθικό και όχι πολιτικό καθήκον τη διεκδίκηση μιας κοινωνίας ίσων και ελεύθερων ανθρώπων. Σε τέτοιες συνθήκες ό,τι είναι νόμιμο δεν είναι αυτομάτως και ηθικό, αλλά αυτό που είναι ηθικό (ελευθερία και ισότητα) οφείλει να μετατραπεί σε συνταγματικά νόμιμο.

Τα συντάγματα πρέπει να αποτυπώνουν την ιδέα των πολιτών ως ελεύθερων και ίσων ατόμων, ανεξάρτητα από την ένταξή τους σε έθνη, κοινότητες, ενώσεις ή τη στήριξή τους σε συγκεκριμένα δόγματα. Τα συντάγματα στις δημοκρατίες οφείλουν να αναδεικνύουν την ηθική ως ελευθερία και όχι ως αναγκαστική δεσμευτική πράξη. Διαφορετικά μιλάμε για προοδευτικά, συντηρητικά, μαρξιστικά, ορθόδοξα χριστιανικά, καθολικά και εγώ δεν ξέρω πόσα άλλα «δογματικά» συντάγματα, αλλά όχι για συντάγματα «εύτακτων κοινωνιών».

Θέματα επικαιρότητας: Συνταγματικη Αναθεώρηση

Νίκος Κ. Αλιβιζάτος

Ο συνταγματολόγος Ν. Αλιβιζάτος για το πόρισμα της Επιτροπής Διερεύνησης Αστυνομικής Βίας

Νίκος Κ. Αλιβιζάτος, 2020-06-01

Με απόφαση του υπουργού Προστασίας του Πολίτη συστάθηκε...

Περισσότερα
Νίκος Κ. Αλιβιζάτος

Οταν οι συνταγματικοί δικαστές ξεφεύγουν

Νίκος Κ. Αλιβιζάτος, 2020-05-13

Στη νεωτερικότητα, ελάχιστες είναι οι δικαστικές αποφάσεις...

Περισσότερα
Γιώργος Χ. Σωτηρέλης

Η άγονη αναθεώρηση

Γιώργος Χ. Σωτηρέλης, 2019-11-26

Μια ακόμη κολοβή και εν πολλοίς ανούσια αναθεώρηση είναι...

Περισσότερα
Γιώργος Χ. Σωτηρέλης

Ζητείται αξιόπιστη συνταγματική πολιτική

Γιώργος Χ. Σωτηρέλης, 2019-11-16

Η δρομολογημένη πλέον ολοκλήρωση της διαδικασίας συνταγματικής...

Περισσότερα
Γιώργος Χ. Σωτηρέλης

Πού βαδίζει η συνταγματική αναθεώρηση;

Γιώργος Χ. Σωτηρέλης, 2019-03-18

Τα αποτελέσματα της δεύτερης ψηφοφορίας για την συνταγματική...

Περισσότερα
Γιώργος Χ. Σωτηρέλης

Η λογική του άσπρου-μαύρου δεν ταιριάζει στη συνταγματική αναθεώρηση

Γιώργος Χ. Σωτηρέλης, 2019-02-18

Το ζήτημα της δέσμευσης της δεύτερης Βουλής από θεωρητική...

Περισσότερα
ΔΗΜΑΡ: ΣΤΑΘΕΡΗ ΣΤΙΣ ΘΕΣΕΙΣ ΤΗΣ ΓΙΑ ΤΗ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΗ ΑΝΑΘΕΩΡΗΣΗ

ΔΗΜΑΡ: ΣΤΑΘΕΡΗ ΣΤΙΣ ΘΕΣΕΙΣ ΤΗΣ ΓΙΑ ΤΗ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΗ ΑΝΑΘΕΩΡΗΣΗ

2019-02-14

Στη σημερινή ψηφοφορία για τη Συνταγματική Αναθεώρηση,...

Περισσότερα

Συνταγματικά ψεύδη

Δημήτρης Ψυχογιός, 2019-02-14

To Σύνταγμα του 1952 ψηφίστηκε μόνο από τα κεντρώα κόμματα...

Περισσότερα

Άρθρα/ Πολιτική

Νίκος Μπίστης

Γιά ένα νέο Μέτωπο Λογικής στην εεξωτερική πολιτική

Νίκος Μπίστης, 2024-12-02

Πριν μια βδομάδα η Εποχή είχε φιλοξενήσει άρθρο μου για...

Σωτήρης Βαλντέν

Όχι στο ”πατριωτικό Μέτωπο”

Σωτήρης Βαλντέν, 2024-12-01

Κάθε μέρα που περνά, τα «ήρεμα νερά» στις ελληνοτουρκικές...

Δημήτρης Λιάκος

Σκέψεις, με αφορμή το βιβλίο της Άνγκελα Μέρκελ

Δημήτρης Λιάκος, 2024-12-01

Η έκδοση των απομνημονευμάτων της Άνγκ. Μέρκελ και οι αναφορές...

Στέργιος Καλπάκης

Αφετηρία μιας νέας εποχής ανάκαμψης

Στέργιος Καλπάκης, 2024-11-26

Μετά από όσα συνέβησαν τη χρονιά που πέρασε απαιτούνται...

Χρήστος Ροζάκης

Ανατρέχοντας στο παρελθόν των ελληνοτουρκικών

Χρήστος Ροζάκης, 2024-11-23

Οι ομάδες του «πατριωτικού μετώπου» έχουν οργιάσει με μια...

Αντώνης Λιάκος

Μπορεί να επιβιώσει η Αριστερά;

Αντώνης Λιάκος, 2024-11-24

Δεδομένων του κατακερματισμού, της απώλειας επιρροής και...

Δημήτρης Χατζησωκράτης

Συνέδριο καμπής…

Δημήτρης Χατζησωκράτης, 2024-11-07

Αύριο το απόγευμα ξεκινάει τις εργασίες του το Έκτακτο...

Σωτήρης Βαλντέν

Ελληνοτουρκικά: ο Μητσοτάκης, ο Σαμαράς και η αντιπολίτευση

Σωτήρης Βαλντέν, 2024-10-29

Οι πρωτοβουλίες της κυβέρνησης για αποκλιμάκωση και διάλογο...

Μαριλένα Κοππά

Κάποιες σκέψεις για τον ελληνοτουρκικό διάλογο

Μαριλένα Κοππά, 2024-10-26

Χρειάζεται αποφασιστικότητα, σχεδιασμός και εξαιρετικά...

Δειλά βήματα στο Κυπριακό

Κυριάκος Πιερίδης, 2024-10-20

Η «διευρυμένη συνάντηση» που προανήγγειλε ο Γκουτέρες...

Τα μίλια και η θάλασσα

Παύλος Τσίμας, 2024-10-19

Συμπληρώνονται, αυτές τις ημέρες, 51 χρόνια από τότε που...

Θόδωρος Τσίκας

Ελλάδ, Ισραήλ και κρίση στη Μέση Ανατολή

Θόδωρος Τσίκας, 2024-10-12

Στη χώρα μας ο δημόσιος διάλογος διεξάγεται μεταξύ δύο...

×
×