Ενιαία Υγεία και πανδημία

Η επιδημία της νόσου COVID κατά γενική ομολογία αποτελεί μια από τις σημαντικότερες κρίσεις Δημόσιας Υγείας των τελευταίων 100 ετών, που μάλιστα οφείλεται σε λοιμώδες νόσημα, μια κατηγορία νοημάτων που για τον δυτικό τουλάχιστον κόσμο εθεωρείτο ήσσονος σημασίας, νικημένη από τη βελτίωση στην υγιεινή, τα εμβόλια και τα αντιβιοτικά. Το νόσημα οφείλεται στον κορωνoϊό SARS-CoV-2, έναν κορωνoϊό των ζώων (νυχτερίδες) που όπως λένε τα επιστημονικά δεδομένα μεταπήδησε από εκεί και μέσω μια σειράς άλλων ξενιστών ζώων μόλυνε τελικά τον άνθρωπο. Αυτή η αλλαγή ξενιστή για έναν λοιμώδη παράγοντα, η μεταπήδηση δηλαδή από ένα είδος σε άλλο (εν προκειμένω από τις νυχτερίδες στον άνθρωπο), είναι ένα γνωστό στη βιολογία φαινόμενο που η βάση του είναι η επιλογή των κατάλληλων μεταλλάξεων που καθιστούν το μικρόβιο ικανό να μολύνει πλέον τον άνθρωπο, αλλά και να μεταδοθεί από άνθρωπο σε άνθρωπο. Πολλά από τα νέα αναδυόμενα νοσήματα φαίνεται ότι έλκουν την καταγωγή τους από αντίστοιχα νοσήματα των ζώων, όπως το AIDS που έχει αποδειχθεί ότι προέρχεται από αντίστοιχο ιό που μολύνει τους χιμπατζήδες, αλλά και οι πανδημίες γρίπης οφείλονται στην εμφάνιση ενός «νέου» ιού γρίπης αποτέλεσμα ανασυνδυασμού μεταξύ ιού γρίπης ανθρώπου και ζώων.

Ποιο είναι το αίτιο αυτού του βιολογικού φαινομένου της μεταπήδησης μεταξύ ειδών; Εχει αποδειχθεί ότι ευκαιρίες για αυτού του είδους φαινόμενα υπάρχουν όταν υπάρχει στενός συγχρονισμός μεταξύ ζώων καθώς και μεταφορά και συγχρονισμός ζώων από διαφορετικές περιοχές του πλανήτη, φαινόμενα σύμφυτα της εντατικής βιομηχανικής κτηνοτροφίας που χαρακτηρίζει την εποχή μας. Η κατάληψη των «αγρίων» οικοσυστημάτων, η υποβάθμισή τους και η διείσδυση του ανθρώπου σε αυτά αποτελεί επίσης ευκαιρία για μεταφορά μικροβίων από αυτά στον άνθρωπο και για επιλογή των κατάλληλων μεταλλάξεων. Οι διαρκείς μετακινήσεις πληθυσμών, τα (διηπειρωτικά) ταξίδια, επαγγελματικά ή/και για αναψυχή, οι μετακινήσεις μεταναστών και προσφύγων, αλλά και η (διηπειρωτική) μετακίνηση αγαθών, τροφίμων, ζώων και φυτών επίσης αποτελούν, τέλος, ευκαιρίες παγκόσμιας διασποράς.

Παρʼ όλο που η αλλαγή του μοντέλου ανάπτυξης είναι η τελική λύση στο πρόβλημα αυτό, η επιστήμη και η πρακτική της Δημόσιας Υγείας έχει τα τελευταία χρόνια υιοθετήσει έναν νέο τρόπο σκέψης, ένα νέο «παράδειγμα», τη στρατηγική της Ενιαίας Υγείας. Η Ενιαία Υγεία όπως αυτή προσδιορίζεται από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, την Ευρωπαϊκή Ενωση, και άλλους διεθνείς οργανισμούς, στηρίζεται στην παραδοχή ότι η υγεία του ανθρώπου, των ζώων και η προστασία του περιβάλλοντος είναι τρεις στενά συνδεδεμένες και αλληλοεξαρτώμενες παράμετροι. Ως εκ τούτου, κάθε στρατηγική που αφορά την προστασία της Δημόσιας Υγείας πρέπει να συνυπολογίζει και τις τρεις αυτές παραμέτρους. Αντίστοιχα σε όλες τις δραστηριότητες του ανθρώπου πρέπει να συνυπολογίζεται το αποτύπωμά τους στη βιόσφαιρα, στα οικοσυστήματα, στο περιβάλλον.

Βασικός στόχος της Ενιαίας Υγείας είναι λοιπόν η ανάπτυξη στενής και παραγωγικής συνεργασίας μεταξύ των επιστημόνων που δραστηριοποιούνται στα επιστημονικά πεδία της Ιατρικής, της Δημόσιας Υγείας, της Επιδημιολογίας, της Κτηνιατρικής, της Οικολογίας και των λοιπών Επιστημών Υγείας και των Επιστημών του Περιβάλλοντος ώστε να μπορεί να κατακτηθεί αυτή η σφαιρική γνώση.

Αυτός ο τρόπος σκέψης και επιστημονικής δράσης ίσως έρχεται σε αντίθεση με την τάση υπερεξειδίκευσης που χαρακτηρίζει την εποχή μας, είναι όμως ο μόνος τρόπος έγκαιρα να εντοπιστούν τα φαινόμενα που θα οδηγήσουν στη μεταπήδηση μεταξύ των ειδών και στην έναρξη κάποιας νέας πανδημίας.