Η κληρονομιά της «Μητερούλας»

Τo 2015, ο διάσημος εκδοτικός οίκος της Γερμανίας Langenscheidt δυσκολεύτηκε πολύ να ανακηρύξει τη νεανική λέξη της χρονιάς. Κατέληξε τελικά στο «Smombie», που σημαίνει κάποιον τόσο απορροφημένο από το κινητό του που μοιάζει με ζόμπι. Κι έχασε έτσι την πρωτιά ένας νεολογισμός που σημάδεψε μια θητεία 16 ετών: «Merkeln», στα ελληνικά «μερκελίζω», δηλαδή διστάζω, κωλυσιεργώ, αποφεύγω να πάρω αποφάσεις.

Ηταν άδικο βέβαια να συνδεθεί αυτό το χαρακτηριστικό της απερχόμενης καγκελαρίου με τη χρονιά που τάραξε τα ευρωπαϊκά νερά με εκείνο το γενναίο «Θα τα καταφέρουμε» που είπε για τους σύρους πρόσφυγες. Οπως είναι άδικο να επισκιάσει αυτό το παιχνιδιάρικο ρήμα την κληρονομιά της πολιτικού που, σε δύσκολες στιγμές, χαρακτηρίστηκε «ηγέτις του ελεύθερου κόσμου».

Ναι, αν στη θέση της Ανγκελα Μέρκελ το 2010 ήταν μια πιο γενναία και αποφασιστική πολιτικός, ίσως η Ελλάδα και οι άλλες χώρες του Νότου να είχαν πληρώσει μικρότερο πολιτικό, οικονομικό και ηθικό κόστος για τη χρηματοπιστωτική κρίση. Αν όμως στη θέση της ήταν ο Βόλφγκανγκ Σόιμπλε, η Ελλάδα δεν θα ήταν σήμερα στην ευρωζώνη.

Ναι, αν το κορίτσι από το Αμβούργο που μετακόμισε σε νεαρή ηλικία στην ανατολική Γερμανία δεν προστάτευε ως καγκελάριος τον Βίκτορ Ορμπαν, προκειμένου να προστατεύει κι αυτός με τη σειρά του τα συμφέροντα της γερμανικής αυτοκινητοβιομηχανίας, ίσως ο ηγέτης του ευρωπαϊκού εθνικολαϊκισμού να μην είχε μπορέσει να διαλύσει τόσο εύκολα την ουγγρική δημοκρατία αντικαθιστώντας την με το «πρώτο υβριδικό καθεστώς» της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Κι αν οι διαδοχικές κυβερνήσεις της Ανγκελα Μέρκελ δεν επέμεναν μέχρι τέλους ότι αυταρχικά καθεστώτα όπως της Ρωσίας και της Κίνας μπορεί να αλλάξουν μέσω του εμπορίου (το περίφημο δόγμα «Wandel durch Handel»), ίσως η Ευρώπη να ήταν σήμερα ισχυρότερη απέναντι στους παραβάτες των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των διεθνών κανόνων.

To βέβαιο είναι όμως πως, μετά την αποχώρησή της από τη γερμανική πολιτική, η χριστιανοδημοκράτις Ανγκελα δεν θα καταλήξει στο διοικητικό συμβούλιο ενός μεγάλου κρατικού ρωσικού ή κινεζικού ομίλου, όπως έκανε ο σοσιαλδημοκράτης Γκέρχαρντ Σρέντερ. Γιατί η αντίθεσή της προς τους δικτάτορες ή τους δημοκράτορες δεν μπορεί να αμφισβητηθεί. Αυτό που υπαγόρευε την πολιτική της δεν ήταν ο κυνισμός, αλλά ο μερκαντιλισμός, όπως γράφουν οι καθηγητές Ματίας Μάτις και Ντάνιελ Κέλεμεν σε ένα ενδιαφέρον άρθρο τους στο Financial Review. Η συστηματική δηλαδή προτεραιότητα των γερμανικών εμπορικών και γεωοικονομικών συμφερόντων έναντι της ευρωπαϊκής αλληλεγγύης.

O Zαν-Κλοντ Γιούνκερ, που έμεινε πρωθυπουργός της χώρας του δύο χρόνια περισσότερα απʼ όσα θα μείνει καγκελάριος η Μέρκελ, έχει τη δική του εξήγηση για το «Merkeln». Ως φυσικός - λέει σε συνέντευξή του στα ΝΕΑ που περιλαμβάνεται στο σημερινό αποχαιρετιστήριο αφιέρωμα - η Μέρκελ αντιμετώπιζε όλα τα ευρωπαϊκά προβλήματα από το τέλος. Είχε μια στάση μεγάλης αναμονής, αλλά στο τέλος δρούσε αποφασιστικά.

Στα βιβλία ιστορίας, η «Μούτι» θα καταλάβει πιθανότατα μια θέση κάτω από τον Κόνραντ Αντενάουερ, τον Βίλι Μπραντ και τον Χέλμουτ Σμιτ. Δεν επανίδρυσε τη Γερμανία, δεν προώθησε την «Οστπολιτίκ», δεν καλλιέργησε τη «Ρεαλπολιτίκ». Μπορεί να συνέβαλε αποφασιστικά στο να αναλάβει μια γυναίκα την προεδρία της Κομισιόν, αλλά όλα δείχνουν πως δεν θα δώσει σε γυναίκα τη θέση της στην καγκελαρία. Είναι τυχαίο όμως ότι ο άνδρας που προαλείφεται για διάδοχός της, αν και ιδεολογικά αντίθετος, διακηρύσσει σε όλους τους τόνους ότι θα συνεχίσει την πολιτική της;