Τουρκία: Τι κρύβεται πίσω από την επιστροφή στην «ομαλότητα»
Οι εκλογές, οι συνταγματικές μεταρρυθμίσεις και η ενίσχυση του κ. Ερντογάν
Άλκης Κούρκουλας, Το Βήμα της Κυριακής, Δημοσιευμένο: 2007-05-13
Οι εκλογές της 22ας Ιουλίου κατοχυρώθηκαν, οι συνταγματικές μεταρρυθμίσεις που θα ανοίξουν τον δρόμο για την εκλογή του προέδρου της Δημοκρατίας από τον λαό υπερψηφίστηκαν. Ολοι περιμένουν ότι ο πρόεδρος Σεζέρ θα ασκήσει το σύνολο των δικαιωμάτων που του δίνει το σύνταγμα για να αναπέμψει τις μεταρρυθμίσεις και δεύτερη φορά, εξαντλώντας έτσι τα χρονικά περιθώρια. Χρειάζεται 15 ημέρες κάθε φορά. Αλλά και πάλι υπολογίζεται ότι οι καθυστερήσεις αυτές δεν μπορούν να μεταθέσουν την τελική απόφαση για το δημοψήφισμα περισσότερο από τρεις μήνες. Αρα όλα δείχνουν να επιστρέφουν στην ομαλότητα, τουλάχιστον θεωρητικά. Και όμως, η επιφανειακή αυτή «ομαλότητα» είναι που ανησυχεί περισσότερο. Οι δημοσκοπήσεις που δημοσιοποιήθηκαν - και αυτές που παραμένουν στα συρτάρια πολιτικών επιτελείων - επιβεβαιώνουν την ενίσχυση του κυβερνητικού κόμματος. Η ικανότητα της ηγεσίας του να διατηρήσει την ψυχραιμία της και να αντιδράσει συντεταγμένα στην πρόκληση και στην προσβολή που δέχθηκε από το στρατιωτικό κατεστημένο έχει μεγεθύνει τη φυσική τάση του εκλογικού σώματος να ενισχύει τους «αδικούμενους». «Η απάντηση του κόσμου θα σερβιριστεί κρύα, σαν τη σικελική εκδίκηση» λένε. Η ανάλυση αυτή φαίνεται να επιβεβαιώνεται κάθε φορά από τις δημοσκοπήσεις και παράλληλα υπογραμμίζει ότι οι εκλογές θα αναπαράγουν την ίδια ισορροπία στην επόμενη Εθνοσυνέλευση. Το κυβερνητικό κόμμα θα είναι σαφέστατα ενισχυμένο σε ψήφους και, αν είναι τυχερό, θα είναι ενισχυμένο και σε έδρες. Για τα άλλα κόμματα δεν είναι τίποτε σαφές. Πλην του Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος (CHP) κανένα άλλο κόμμα δεν φαίνεται να περνά το όριο του 10%.
________________________________________
Το νέο Δημοκρατικό Κόμμα, το οποίο προήλθε από τη συνένωση του Κόμματος του Ορθού Δρόμου (DYP) και του Κόμματος της Μητέρας Πατρίδας (ΑΝΑΡ), δεν φαίνεται να μπορεί να τα καταφέρει. Και τα δύο αυτά κόμματα δεν εξέλεξαν κανέναν βουλευτή στις προηγούμενες εκλογές του 2002. Εισήλθαν στην Εθνοσυνέλευση μέσα από τα ψηφοδέλτια του κυβερνητικού κόμματος. Η πελατεία τους δεν θα τους συγχωρήσει ποτέ ότι δεν συμμετείχαν στην εκλογή του προέδρου της Δημοκρατίας, ενίσχυσαν δηλαδή την κρίσιμη στιγμή τα σενάρια χειραγώγησης της δημοκρατίας. Αυτό το τοποθετεί στο αντίπαλο στρατόπεδο, στο στρατόπεδο του Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος (CHP), ως τον πολιτικό βραχίονα της εξουσίας των γραφειοκρατιών του κράτους.
* Οι μεγάλες αντιδράσεις
Στην αντιπολίτευση η συνεργασία του κόμματος της Δημοκρατικής Αριστεράς (DSP) με το Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα (CHP) έχει ήδη προσκρούσει σε μεγάλες αντιδράσεις από τη βάση του DSP. Η συνεργασία αυτή μπορεί να προσφέρει ευκαιρίες στην κυβέρνηση, λέει ο πολιτικός σχολιαστής Σεμίχ Ιντίζ. Αν η κυβέρνηση επιλέξει προσεκτικά τους υποψηφίους που θα παρουσιάσει στις περιοχές όπου είχε μεγάλες ελπίδες το DSP, μπορεί να έχει εντυπωσιακό αποτέλεσμα. Το ίδιο - κατά μείζονα λόγο - ισχύει και για τις περιοχές όπου είναι ισχυρά τα δύο κεντροδεξιά κόμματα, που συνασπίστηκαν. Η μάχη της λίστας είναι πολύ σημαντικότερη από κάθε άλλη μάχη.
Η στρατηγική του κουρδικού Κόμματος της Δημοκρατικής Κοινωνίας (DTP) διέψευσε τις προσδοκίες της αντιπολίτευσης που ήθελε να εκμεταλλευθεί την κουρδική ψήφο, η οποία διασπαθίζεται μπροστά στο όριο του 10%. Η αντιπολίτευση προωθούσε τη συνεργασία του DTP με μια συμμαχία «αριστερών». Το παράδοξο είναι ότι και ο κ. Αμπντουλάχ Οτσαλάν από τις φυλακές του Ιμραλί φαίνεται να ευνοούσε αυτή την εξέλιξη, ξεπεράστηκαν όμως όλοι από τα πράγματα. Η στρατηγική των ανεξάρτητων υποψηφιοτήτων μπορεί να σημαίνει περιορισμό της εκλογικής δύναμης του κυβερνητικού κόμματος, αλλά οι απώλειες δεν θα είναι μεγάλες, εκτιμούν αναλυτές του κόμματος.
* Οι δυνάμεις της εκτροπής
Πώς θα αντιδράσουν οι δυνάμεις της εκτροπής, όταν όλα δείχνουν ότι σε τρεις μήνες θα βρεθούμε μπροστά στα ίδια διλήμματα; Μια Εθνοσυνέλευση που θα κυριαρχείται από το Κόμμα της Δικαιοσύνης και της Ανάπτυξης (ΑΚΡ) και από την επιθυμία να εκλέξει τον δικό της πρόεδρο της Δημοκρατίας και μια μερίδα του κατεστημένου που θα θεωρεί αυτή την εξέλιξη ανεπίτρεπτη. Οι πιέσεις που ασκήθηκαν, συμπεριλαμβανομένου και του γνωστού απειλητικού νυχτερινού ανακοινωθέντος του Επιτελείου, δεν αλλάζουν τη στρατηγική του κυβερνώντος κόμματος.
* Η συναίνεση και η διαιώνιση
Ο κ. Ερντογάν δεν αναζητεί «συναίνεση» που θα εξασφαλίσει τη διαιώνιση της εξουσίας των «ατατουρκικών γραφειοκρατιών», λένε από το Κόμμα της Δικαιοσύνης και της Ανάπτυξης. Η διαιώνιση αυτής της εξουσίας εμποδίζει την ανάπτυξη της Τουρκίας, λένε καθαρά. Και προσθέτουν: Η κυβέρνηση του κ. Ερντογάν ανέτρεψε μία προς μία τις μεθοδεύσεις της αντιπολίτευσης.
Η νυχτερινή ανακοίνωση του στρατού απαντήθηκε πλήρως από την κυβέρνηση. Η συνταγματική αλλαγή καταργεί τις ερμηνείες του συνταγματικού δικαστηρίου για την απαρτία και, κυρίως, ανοίγει τον δρόμο για την εκλογή του προέδρου από τον λαό. Μένει η στρατηγική των «συγκεντρώσεων», υπερασπιστής της κοσμικότητας, η πιο επικίνδυνη από όλες τις μεθοδεύσεις, λένε. Η ασάφεια της «απειλής» εναντίον της κοσμικότητας, για την οποία διοργανώθηκαν οι συγκεντρώσεις στην Αγκυρα, στην Κωνσταντινούπολη και τώρα σε επαρχιακές πόλεις, καθιστά τις συγκεντρώσεις «άνευ σημασίας», αλλά έρμαια σε κάθε πρόκληση και κάθε χειραγώγηση, λένε στο κυβερνητικό κόμμα.
Η ιδεολογία των συγκεντρώσεων
Οι διοργανωτές των συγκεντρώσεων εννοούν την κοσμικότητα ως μια πολιτική ιδεολογία, τη δική τους. Αυτή την ιδεολογία θέλουν να επιβάλουν σε όλη την κοινωνία (γι’ αυτό και μιλούν για την προάσπιση του «καθεστώτος»). Μεταξύ των διοργανωτών βρίσκονται γνωστοί λάτρεις των «πραξικοπημάτων», οι στρατηγοί που το 2004 προσπαθούσαν να ανατρέψουν την κυβέρνηση Ερντογάν, οι δικηγόροι που πολιορκούσαν το Οικουμενικό Πατριαρχείο, στελέχη του Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος (CHP). Οι μεσαίες τάξεις που ανταποκρίθηκαν στις προσκλήσεις για διαμαρτυρία και πύκνωσαν τις τάξεις των διαδηλωτών δεν δείχνουν να συμφωνούν με τους ορισμούς που δίνουν οι διοργανωτές στην κοσμικότητα. Αποδοκιμάζουν τους εκφραστές αυτών των αντιλήψεων, αποδοκιμάζουν και το πραξικόπημα. Στο συλλαλητήριο της Κωνσταντινούπολης ήταν σαφές και μαζικό το σύνθημα εναντίον του πραξικοπήματος, σε κραυγαλέα αντίθεση με τις ομιλίες και τα υπονοούμενα των επίσημων διοργανωτών.
Η διάθεση του κόσμου να διαδηλώσει την αγωνία του, να φωνάξει ενάντια σε ό,τι δεν του αρέσει, χωρίς να δίνει πιο συγκεκριμένη κατεύθυνση στην έκφραση αυτή, ανησυχεί και πολλούς άλλους αναλυτές που βλέπουν στις συγκεντρώσεις τις ενδείξεις των μεγάλων ελλειμμάτων στην πολιτική εκπροσώπηση στην Τουρκία. Το πρόβλημα είναι ακριβώς ότι τα διαμαρτυρόμενα πλήθη αισθάνονται πως δεν υπάρχουν αυτή τη στιγμή στο πολιτικό παιχνίδι δυνάμεις που να τα εκφράζουν. Σωστά διερωτώνται γιατί οι δικές τους απόψεις, οι δικές του αξίες, δεν εκφράζονται στην πολιτική σκηνή.
Η κοινωνιολόγος Νιλουφέρ Γκιολέ λέει ότι η αγωνία για την «κοσμικότητα» ξεκινά από μεγάλες κοινωνικές αλλαγές που έχουν συντελεστεί τα τελευταία χρόνια. Μια άλλη μεσαία τάξη έχει δημιουργηθεί, η οποία έχει πλέον στα χέρια της την οικονομία. Οι νέες αυτές τάξεις δεν αναζητούν να αλλάξει το «καθεστώς», αναζητούν το δημοκρατικά νόμιμο μερίδιό τους στην εξουσία. Το ζήτημα της απαγόρευσης της μαντίλας σε αυτή ακριβώς τη σύγκρουση παραπέμπει. Η μαντίλα είναι μορφή πολιτικής έκφρασης, ως μέσο «πολιτικής έκφρασης» έχει απαγορευθεί από τις δημόσιες υπηρεσίες και τα πανεπιστήμια. Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο θεώρησε νόμιμη την απαγόρευση της μαντίλας ως ένδειξη πολιτικής έκφρασης και όχι ως κίνηση αμφισβήτησης της κοσμικότητας. Η σύνδεση της μαντίλας με την κοσμικότητα είναι δουλειά των ιδεολόγων του ατατουρκισμού. Αλλά αυτή η σύγκρουση θα συνεχίζεται για πολύ ακόμη.
________________________________________
Το νέο Δημοκρατικό Κόμμα, το οποίο προήλθε από τη συνένωση του Κόμματος του Ορθού Δρόμου (DYP) και του Κόμματος της Μητέρας Πατρίδας (ΑΝΑΡ), δεν φαίνεται να μπορεί να τα καταφέρει. Και τα δύο αυτά κόμματα δεν εξέλεξαν κανέναν βουλευτή στις προηγούμενες εκλογές του 2002. Εισήλθαν στην Εθνοσυνέλευση μέσα από τα ψηφοδέλτια του κυβερνητικού κόμματος. Η πελατεία τους δεν θα τους συγχωρήσει ποτέ ότι δεν συμμετείχαν στην εκλογή του προέδρου της Δημοκρατίας, ενίσχυσαν δηλαδή την κρίσιμη στιγμή τα σενάρια χειραγώγησης της δημοκρατίας. Αυτό το τοποθετεί στο αντίπαλο στρατόπεδο, στο στρατόπεδο του Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος (CHP), ως τον πολιτικό βραχίονα της εξουσίας των γραφειοκρατιών του κράτους.
* Οι μεγάλες αντιδράσεις
Στην αντιπολίτευση η συνεργασία του κόμματος της Δημοκρατικής Αριστεράς (DSP) με το Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα (CHP) έχει ήδη προσκρούσει σε μεγάλες αντιδράσεις από τη βάση του DSP. Η συνεργασία αυτή μπορεί να προσφέρει ευκαιρίες στην κυβέρνηση, λέει ο πολιτικός σχολιαστής Σεμίχ Ιντίζ. Αν η κυβέρνηση επιλέξει προσεκτικά τους υποψηφίους που θα παρουσιάσει στις περιοχές όπου είχε μεγάλες ελπίδες το DSP, μπορεί να έχει εντυπωσιακό αποτέλεσμα. Το ίδιο - κατά μείζονα λόγο - ισχύει και για τις περιοχές όπου είναι ισχυρά τα δύο κεντροδεξιά κόμματα, που συνασπίστηκαν. Η μάχη της λίστας είναι πολύ σημαντικότερη από κάθε άλλη μάχη.
Η στρατηγική του κουρδικού Κόμματος της Δημοκρατικής Κοινωνίας (DTP) διέψευσε τις προσδοκίες της αντιπολίτευσης που ήθελε να εκμεταλλευθεί την κουρδική ψήφο, η οποία διασπαθίζεται μπροστά στο όριο του 10%. Η αντιπολίτευση προωθούσε τη συνεργασία του DTP με μια συμμαχία «αριστερών». Το παράδοξο είναι ότι και ο κ. Αμπντουλάχ Οτσαλάν από τις φυλακές του Ιμραλί φαίνεται να ευνοούσε αυτή την εξέλιξη, ξεπεράστηκαν όμως όλοι από τα πράγματα. Η στρατηγική των ανεξάρτητων υποψηφιοτήτων μπορεί να σημαίνει περιορισμό της εκλογικής δύναμης του κυβερνητικού κόμματος, αλλά οι απώλειες δεν θα είναι μεγάλες, εκτιμούν αναλυτές του κόμματος.
* Οι δυνάμεις της εκτροπής
Πώς θα αντιδράσουν οι δυνάμεις της εκτροπής, όταν όλα δείχνουν ότι σε τρεις μήνες θα βρεθούμε μπροστά στα ίδια διλήμματα; Μια Εθνοσυνέλευση που θα κυριαρχείται από το Κόμμα της Δικαιοσύνης και της Ανάπτυξης (ΑΚΡ) και από την επιθυμία να εκλέξει τον δικό της πρόεδρο της Δημοκρατίας και μια μερίδα του κατεστημένου που θα θεωρεί αυτή την εξέλιξη ανεπίτρεπτη. Οι πιέσεις που ασκήθηκαν, συμπεριλαμβανομένου και του γνωστού απειλητικού νυχτερινού ανακοινωθέντος του Επιτελείου, δεν αλλάζουν τη στρατηγική του κυβερνώντος κόμματος.
* Η συναίνεση και η διαιώνιση
Ο κ. Ερντογάν δεν αναζητεί «συναίνεση» που θα εξασφαλίσει τη διαιώνιση της εξουσίας των «ατατουρκικών γραφειοκρατιών», λένε από το Κόμμα της Δικαιοσύνης και της Ανάπτυξης. Η διαιώνιση αυτής της εξουσίας εμποδίζει την ανάπτυξη της Τουρκίας, λένε καθαρά. Και προσθέτουν: Η κυβέρνηση του κ. Ερντογάν ανέτρεψε μία προς μία τις μεθοδεύσεις της αντιπολίτευσης.
Η νυχτερινή ανακοίνωση του στρατού απαντήθηκε πλήρως από την κυβέρνηση. Η συνταγματική αλλαγή καταργεί τις ερμηνείες του συνταγματικού δικαστηρίου για την απαρτία και, κυρίως, ανοίγει τον δρόμο για την εκλογή του προέδρου από τον λαό. Μένει η στρατηγική των «συγκεντρώσεων», υπερασπιστής της κοσμικότητας, η πιο επικίνδυνη από όλες τις μεθοδεύσεις, λένε. Η ασάφεια της «απειλής» εναντίον της κοσμικότητας, για την οποία διοργανώθηκαν οι συγκεντρώσεις στην Αγκυρα, στην Κωνσταντινούπολη και τώρα σε επαρχιακές πόλεις, καθιστά τις συγκεντρώσεις «άνευ σημασίας», αλλά έρμαια σε κάθε πρόκληση και κάθε χειραγώγηση, λένε στο κυβερνητικό κόμμα.
Η ιδεολογία των συγκεντρώσεων
Οι διοργανωτές των συγκεντρώσεων εννοούν την κοσμικότητα ως μια πολιτική ιδεολογία, τη δική τους. Αυτή την ιδεολογία θέλουν να επιβάλουν σε όλη την κοινωνία (γι’ αυτό και μιλούν για την προάσπιση του «καθεστώτος»). Μεταξύ των διοργανωτών βρίσκονται γνωστοί λάτρεις των «πραξικοπημάτων», οι στρατηγοί που το 2004 προσπαθούσαν να ανατρέψουν την κυβέρνηση Ερντογάν, οι δικηγόροι που πολιορκούσαν το Οικουμενικό Πατριαρχείο, στελέχη του Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος (CHP). Οι μεσαίες τάξεις που ανταποκρίθηκαν στις προσκλήσεις για διαμαρτυρία και πύκνωσαν τις τάξεις των διαδηλωτών δεν δείχνουν να συμφωνούν με τους ορισμούς που δίνουν οι διοργανωτές στην κοσμικότητα. Αποδοκιμάζουν τους εκφραστές αυτών των αντιλήψεων, αποδοκιμάζουν και το πραξικόπημα. Στο συλλαλητήριο της Κωνσταντινούπολης ήταν σαφές και μαζικό το σύνθημα εναντίον του πραξικοπήματος, σε κραυγαλέα αντίθεση με τις ομιλίες και τα υπονοούμενα των επίσημων διοργανωτών.
Η διάθεση του κόσμου να διαδηλώσει την αγωνία του, να φωνάξει ενάντια σε ό,τι δεν του αρέσει, χωρίς να δίνει πιο συγκεκριμένη κατεύθυνση στην έκφραση αυτή, ανησυχεί και πολλούς άλλους αναλυτές που βλέπουν στις συγκεντρώσεις τις ενδείξεις των μεγάλων ελλειμμάτων στην πολιτική εκπροσώπηση στην Τουρκία. Το πρόβλημα είναι ακριβώς ότι τα διαμαρτυρόμενα πλήθη αισθάνονται πως δεν υπάρχουν αυτή τη στιγμή στο πολιτικό παιχνίδι δυνάμεις που να τα εκφράζουν. Σωστά διερωτώνται γιατί οι δικές τους απόψεις, οι δικές του αξίες, δεν εκφράζονται στην πολιτική σκηνή.
Η κοινωνιολόγος Νιλουφέρ Γκιολέ λέει ότι η αγωνία για την «κοσμικότητα» ξεκινά από μεγάλες κοινωνικές αλλαγές που έχουν συντελεστεί τα τελευταία χρόνια. Μια άλλη μεσαία τάξη έχει δημιουργηθεί, η οποία έχει πλέον στα χέρια της την οικονομία. Οι νέες αυτές τάξεις δεν αναζητούν να αλλάξει το «καθεστώς», αναζητούν το δημοκρατικά νόμιμο μερίδιό τους στην εξουσία. Το ζήτημα της απαγόρευσης της μαντίλας σε αυτή ακριβώς τη σύγκρουση παραπέμπει. Η μαντίλα είναι μορφή πολιτικής έκφρασης, ως μέσο «πολιτικής έκφρασης» έχει απαγορευθεί από τις δημόσιες υπηρεσίες και τα πανεπιστήμια. Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο θεώρησε νόμιμη την απαγόρευση της μαντίλας ως ένδειξη πολιτικής έκφρασης και όχι ως κίνηση αμφισβήτησης της κοσμικότητας. Η σύνδεση της μαντίλας με την κοσμικότητα είναι δουλειά των ιδεολόγων του ατατουρκισμού. Αλλά αυτή η σύγκρουση θα συνεχίζεται για πολύ ακόμη.
