Ατομική και κοινωνική ευθύνη

Σε πρόσφατο άρθρο του στην "Αυγή" (Σάββατο, 18.6) ο Χ. Κάτσικας αναφέρεται στους αριστούχους των εισαγωγικών και προσπαθεί να αναδείξει τα ταξικά αίτια των ανισοτήτων στην "απόδοση" των μαθητών. Στην επιχειρηματολογία του αναφέρει: |Η ανάλυση της σχολικής επιτυχίας με όρους ατομικών ικανοτήτων, η προσγείωσή της στην πίστα της "θέλησης", των "στόχων", της "αποφασιστικότητας", γενικά της ατομικής προσπάθειας, ουσιαστικά διαγράφει με μια μονοκονδυλιά την αντικειμενική και υλική πραγματικότητα των κοινωνικών σχέσεων.| Το κείμενο αυτό αποτελεί ένα άριστο παράδειγμα της πρόταξης του κοινωνικού και της υποτίμησης του ατομικού. Η νοοτροπία αυτή κατά τη γνώμη μου αποτελεί έναν από τους παράγοντες που οδηγούν την αριστερά σε συρρίκνωση παγκοσμίως.

Πρόσφατη έρευνα της ΓΣΕΕ ανέδειξε ενδιαφέροντα στοιχεία της ελληνικής εκπαίδευσης, που αμφισβητούν εν μέρει την ανάλυση του Χ.Κ. Σύμφωνα με την έρευνα αυτή, υποψήφιοι από καθαρά αγροτικές περιοχές έχουν υψηλές επιδόσεις στις εισαγωγικές, ενώ υποψήφιοι από "τουριστικές" περιοχές χαμηλές. Η παραπάνω παρατήρηση παραπέμπει σε μια διαφορετική εξήγηση της πραγματικότητας: οι νέοι των αγροτικών οικογενειών προσπαθούν σκληρά για να αποφύγουν το επάγγελμα των γονιών τους. Αντίθετα, τα παιδιά που μεγαλώνουν σε τουριστικές περιοχές έχουν εξασφαλισμένο, επαγγελματικά, μέλλον και έτσι δεν ενδιαφέρονται για ανέλιξη μέσω της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης.

Ως προς την ταξικότητα της εκπαίδευσης, αυτό που υποτιμά ο Χ.Κ. είναι ότι οι φραγμοί διαμεσολαβούνται από την υπονόμευση των χαρακτηριστικών που κριτικάρει. Οι μαθητές που προέρχονται από τις χαμηλότερες κοινωνικοοικονομικές ομάδες, πέραν του ότι δεν έχουν την ίδια πρόσβαση σε ποιοτικά σχολεία (που έχουν οι ανώτερες), εμποτίζονται και από τη νοοτροπία του "χαμένου": "ό,τι και να κάνω, δεν θα ξεφύγω από τη μιζέρια μου".

Τι συνεπάγεται αυτό για την αριστερά; Οι άνθρωποι που καταλαβαίνουν ότι υπάρχει και η ατομική ευθύνη μας προσάπτουν ότι αγωνιζόμαστε για τη διατήρηση των κεκτημένων και την προστασία συντεχνιακών συμφερόντων. Η έλλειψη ατομικής ευθύνης και η ατιμωρησία, στο Δημόσιο, πατρονάρεται από τα κόμματα εξουσίας, γιατί έτσι προστατεύουν τους κομματικούς τους μηχανισμούς που τα νέμονται. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η κατάσταση στην Αστυνομία. Με αυτόν τον τρόπο η αριστερά και τα ιδανικά της κοινωνικής αλληλεγγύης, της άρσης της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο, της ισότητας και της δικαιοσύνης συκοφαντούνται ως προστάτες της τεμπελιάς και της ιδιοτέλειας.

Οι πρόσφατες εκθέσεις του Συνηγόρου του Πολίτη και της Αρχής για τον Έλεγχο της Δημόσιας Διοίκησης αναδεικνύουν με ενάργεια και τις θεσμικές ανεπάρκειες του συστήματος, αλλά και την ατομική ευθύνη των εμπλεκομένων. Είναι φανερό ότι, όσες βελτιώσεις και να γίνουν στο θεσμικό πλαίσιο, αν δεν αλλάξουν συμπεριφορές οι άνθρωποι, δεν θα διορθωθεί η κατάσταση στη Δημόσια Διοίκηση. Κάτι ανάλογο ισχύει και στην εκπαίδευση. Όσο εμπνευσμένος είναι ένας δάσκαλος, τόσο πείθει τους μαθητές να "παιδευτούν" (καθότι πρόκειται περί εκπαίδευσης), για να καταλάβουν και να μάθουν τις γνώσεις που μοιράζεται μαζί τους. Η αρχή της ήσσονος προσπάθειας και η τεμπελιά δεν μπορεί να χαρακτηρίζουν την αριστερά. Η αριστερά οφείλει να αγωνιστεί για να υπάρχουν αφ ενός οι υλικές προϋποθέσεις για να μπορούν οι μαθητές να ασχοληθούν σοβαρά (όχι κατ ανάγκην αποκλειστικά, πρέπει να ζήσουν κιόλας) με τις σπουδές τους, αφ ετέρου δε το κατάλληλο περιεχόμενο σπουδών. Αλλά όλα αυτά σημαίνουν ότι επιθυμούμε να αποκτήσουν οι νέοι τις προσφερόμενες γνώσεις και την κριτική αντίληψη και προσέγγιση στην ίδια τη διαδικασία απόκτησης γνώσης.

Η διαλεκτική σύζευξη της ατομικής προσπάθειας και ευθύνης με τους κοινωνικούς αγώνες είναι το ζητούμενο. Στο πλαίσιο αυτό εντάσσεται και ο διάλογος για την αξιολόγηση. Αντί να προτάξουμε τη δική μας μεθοδολογία και στόχευση για την αξιολόγηση, την απορρίπτουμε συνολικά, ως έννοια, επιτρέποντας στην άρχουσα τάξη να μεταμφιέζει ως αξιολόγηση την εισαγωγή αγοραίων κριτηρίων στην απόδοση. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα από την αξιολόγηση των ΑΕΙ στην Σουηδία. Τρία κριτήρια χρησιμοποιούν εκεί: ερευνητικό έργο, εκπαιδευτικό έργο και προσφορά στην τοπική κοινωνία.

Αν, παραδείγματος χάριν, ένα πανεπιστήμιο αναλάβει τη διεύθυνση μιας χρεοκοπημένης επιχείρησης στην περιοχή του και με χρήση επιστημονικών μεθόδων οργάνωσης και παραγωγής την επαναφέρει στην κερδοφορία, δημιουργώντας παράλληλα θέσεις εργασίας, χωρίς να προκαλεί περιβαλλοντική υποβάθμιση, αξιολογείται θετικά. Έτσι η αξιολόγηση αποκτά κοινωνικά χαρακτηριστικά. Θα ήταν μια πραγματικά επαναστατική πράξη αν οι δυνάμεις μας πρωτοστατούσαν στη συγκρότηση ενός κινήματος για προοδευτική αξιολόγηση της Δημόσιας Διοίκησης. Έτσι θα προστάτευαν πιο αποτελεσματικά τα δημόσια αγαθά και θα έβαζαν φραγμό στα ιδεολογήματα περί άρσης της μονιμότητας στο Δημόσιο. Ας μην ξεχνάμε ότι ο αντίποδας του πελατειακού συστήματος δεν μπορεί παρά να είναι ένα σύστημα που θα στηρίζεται σε αντικειμενικά κριτήρια εγγυώμενο την αποτελεσματική λειτουργία της Δημόσιας Διοίκησης προς όφελος του πολίτη.