Πετρέλαιο και τρόφιμα θα ακριβαίνουν

Νέα ρεκόρ, πάνω από τα 93 δολάρια το βαρέλι, κάνουν τις τελευταίες ημέρες οι διεθνείς τιμές του πετρελαίου. Αναλυτές μιλούν πλέον για το ενδεχόμενο σύντομα να ξεπερασθεί και η ιστορικά ύψιστη τιμή των 100-110 δολαρίων (πληθωρισμένα στη σημερινή αγοραστική δύναμη του δολαρίου) που είχε φθάσει το πετρέλαιο στα τέλη του 1979. Σε εμάς η αλματώδης άνοδος μετριάζεται κάπως από την παράλληλη ανατίμηση του ευρώ, ήδη όμως «δαγκώνει» στα ακριβότερα καύσιμα, βενζίνη και πετρέλαιο θέρμανσης, που αγοράζουμε. Ταυτόχρονα, εξίσου ανησυχητική διαγράφεται η ανοδική τάση στις τιμές των τροφίμων, για τα φτωχότερα ιδίως νοικοκυριά, χαμηλόμισθους, συνταξιούχους, ανέργους. Σύμφωνα με τα τελευταία δημοσιευμένα στοιχεία της Στατιστικής Υπηρεσίας, ο πληθωρισμός τον Σεπτέμβριο ανέβηκε στο 2,9%, αλλά η ετήσια άνοδος του δείκτη των τροφίμων ήταν 3,9%, με κάποια προϊόντα να ακριβαίνουν περισσότερο, δημητριακά και παρασκευάσματα π.χ. 5,4%. Και η πορεία αυτή αναμένεται να ενταθεί.

Ανατιμήσεις στα τρόφιμα παρουσιάζονται παντού. Στην Ευρωζώνη ευθύνονται για την επιτάχυνση του πληθωρισμού, ακόμα και σε οικονομίες με παράδοση σταθερότητας στις τιμές, όπως η γερμανική. Αν όμως στην ευημερούσα Ευρώπη δεν συνιστούν αιτία συναγερμού, σε χώρες με μεγάλη φτώχεια κυβερνήσεις λαμβάνουν έκτακτα μέτρα για να αντιμετωπίσουν τη λαϊκή δυσφορία: στη Ρωσία επιβλήθηκε πάγωμα σε βασικά είδη (ψωμί, γαλακτοκομικά, αυγά, λάδι) ώς το τέλος του έτους, εν όψει και των εκλογών του Δεκεμβρίου. Στο Μαρόκο μειώθηκαν οι εισαγωγικοί δασμοί στο σιτάρι, στην Αίγυπτο αυξήθηκαν οι επιδοτήσεις στα τρόφιμα. Το πρόβλημα γίνεται ολοένα και σοβαρότερο, εκτιμά ο γενικός διευθυντής του FΑΟ, του Οργανισμού Γεωργίας και Τροφίμων των Ηνωμένων Εθνών, Ζακ Ντιούφ. Μπορεί να προκαλέσει εξεγέρσεις, έλεγε στους «Financial Τimes» προχθές, υπενθυμίζοντας τις πρόσφατες ταραχές για την ακρίβεια των τροφίμων στο Μεξικό, στην Μπουρκίνα Φάσο, στην Υεμένη. Ο FΑΟ υπολογίζει ότι οι χώρες χαμηλού εισοδήματος θα αναγκασθούν να δαπανήσουν φέτος 15% περισσότερα από πέρυσι για εισαγωγές σταριού, ρυζιού και καλαμποκιού, τα διπλάσια από το 2000. Στην ετήσια σύνοδο του FΑΟ (17-24/11 στη Ρώμη) ο Ντιούφ θα προτείνει μια διάσκεψη για την ασφάλεια των τροφίμων με στόχο να συμφωνηθούν μέτρα ώστε να συγκρατηθούν οι τιμές.

Αυτό δεν θα είναι εύκολο, καθώς η ανατίμηση των εμπορευματοποιημένων φυσικών πόρων, της ενέργειας και των τροφίμων κατά πρώτο λόγο, συνιστά σήμερα ισχυρή παγκόσμια τάση. Αφετηρία είναι η ταχύρρυθμη οικονομική μεγέθυνση, της Κίνας και της Ινδίας ιδίως, δεν είναι όμως το μόνο αίτιο. Οι τιμές της ενέργειας και των τροφίμων είναι άλλωστε αλληλένδετες, όπως εξήγησε πρόσφατα ο καθηγητής Τζέφρεϊ Σαξ, διευθυντής του Ινστιτούτου της Γης στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια. Ενόσω, κατά τους υπολογισμούς του FΑΟ, 894 εκατομμύρια άνθρωποι υποσιτίζονται ακόμα σήμερα (30 εκατομμύρια πεθαίνουν κάθε χρόνο από έλλειψη τροφής), δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η παγκόσμια κατανάλωση τροφίμων αυξάνεται. Ο πληθυσμός της Κίνας τρώει τώρα περισσότερο, και μάλιστα κρέας, πράγμα που απαιτεί μεγαλύτερες εισαγωγές ζωοτροφών. Η ακριβότερη ενέργεια επιβαρύνει το κόστος των τροφίμων και ζωοτροφών (για μεταφορές, λιπάσματα, τις ίδιες τις καλλιέργειες), αλλά και αποτελεί κίνητρο για τους γεωργούς να στρέφονται στην αγορά ενέργειας: το ένα έκτο της φετινής σοδειάς καλαμποκιού στις ΗΠΑ διατέθηκε για την παραγωγή αιθανόλης. Επιπλέον, η κλιματική αλλαγή έφερε ξηρασίες, πλημμύρες και άλλες καταστροφές, με αποτέλεσμα η παγκόσμια παραγωγή σιταριού να είναι φέτος κατά 5% χαμηλότερη από πέρυσι. Αντιμετωπίζουμε έτσι μια τριπλή απειλή, λέει ο Σαξ: την αυξανόμενη παγκόσμια ζήτηση, τη μετατροπή τροφίμων σε καύσιμα και την κλιματική αλλαγή να συνωμοτούν για να ωθήσουν τις τιμές των τροφίμων σε απρόβλεπτα ύψη. Και επιμένει στην ανάγκη να αναληφθούν πολιτικές πρωτοβουλίες συνεργασίας σε παγκόσμια κλίμακα ώστε να αναπτυχθούν τεχνολογίες φιλικές προς το περιβάλλον για την υποκατάσταση του πετρελαίου, του φυσικού αερίου, αλλά και των καυσίμων που παράγονται από τη γεωργία. Και επίσης για να αυξηθεί δραστικά η παραγωγή τροφίμων, προπάντων στην Αφρική που χρειάζεται να τη διπλασιάσει ή να την τριπλασιάσει μέσα στα επόμενα χρόνια.

Στην ελληνική δημόσια συζήτηση, με τη βοήθεια και της Ε.Ε., τα ζητήματα της ενέργειας σε κάποιον βαθμό έχουν τεθεί: επιστημονικοί φορείς, περιβαλλοντικές οργανώσεις, πολιτικοί και οικονομικοί παράγοντες αναλύουν την ανάγκη εξοικονόμησης, για τις ανανεώσιμες πηγές έχει αναπτυχθεί κάποιο ενδιαφέρον, κάποιες πρώτες εφαρμογές άρχισαν. Είμαστε πάρα πολύ πίσω, παραμένουμε εξωφρενικά σπάταλοι, όμως ο δρόμος είναι χαραγμένος. Οι ολοένα και ακριβότερες τιμές ίσως να μας σπρώξουν μερικά βήματα εμπρός. Αλλά στη γεωργία παρακολουθούμε τη συντελούμενη συρρίκνωση παθητικά, μη έχοντας σχέδιο ούτε στα χαρτιά. Χωρίς πολιτική για την παραγωγή τροφίμων θα μείνουμε στην άγονη διαμαρτυρία των καταναλωτών ενάντια στην ακρίβεια.